محوطه باستانی چغاگُلان در شهرستان مهران از توابع استان ایلام قرار دارد. به گفته باستان‌شناسان، این منطقه بیشترین توالی استقراری مربوط به شروع دورۀ نوسنگی را در ایران و شرق هلال حاصلخیز داشته است و از نظر مطالعۀ چرایی و چگونگی نوسنگی شدن جوامع و گذار آن‌ها از گردآوری و شکارورزی به تولید غذا در کوهپایه‌های زاگرس، اهمیت بالایی دارد.
به گزارش ایسنا، با این وجود، مطالعات مرتبط با نوسنگی شدن و شروع کشاورزی و روستانشینی در ایران در مقایسه با کشور‌های همجوار در غرب آسیا به صورت بسیار ناچیزی مورد توجه قرار گرفته و برای همین، کاوش باستان‌شناختی در محوطۀ چغاگُلان برای باستان‌شناسان بسیار مهم است.
براساس اطلاعات منتشرشده از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محوطه چغاگل نخست توسط مرحوم «علیمحمد خلیلیان»، شناسایی و معرفی و سپس توسط «جبرئیل نوکنده» تعیین عرصه شد. در سال‌های ۱۰-۲۰۰۹ میلادی نیز هیأتی از دانشگاه توبینگن آلمان به سرپرستی «محسن زیدی» و «نیکلاس کُنارد» آن را لایه‌نگاری کرد، اما در سال‌های اخیر مورد غفلت واقع شد و بر اثر فعالیت‌های کشاورزی و حفاری‌های غیرمجاز به شدت آسیب دید. نظر باستان‌شناسان بر این است که انجام کاوش‌های گسترده و بلندمدت نه تنها اطلاعات بی‌بدیلی را در زمینۀ ماهیت ورود انسان به دنیای نوسنگی در زاگرس به دست می‌دهد، بلکه بستری را برای ممانعت از تخریب بیشتر محوطه با کاربست امور حفاظتی در آن به وجود می‌آورد.
کاوش‌های باستان‌شناختی چغاگلان از نیمه‌های مهرماه ۱۴۰۲ آغاز شده است و حجت دارابی، دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه، سرپرستی این کاوش کاوش را به عهده دارد که درباره آخرین یافته‌ها از فصل اول کاوش چغاگلان، گفت: تاکنون شواهد بسیار جالب توجهی درباره بافت معماری و فضا‌های مسکونی و آیینی و نیز بافت صنعتی این محوطه به دست آمده است؛ کشف کوره تنوری برای پخت گچ از جمله مهمترین دستاورد‌های این کاوش به شمار می‌آید.
به گفته این باستان‌شناس، کورۀ کشف‌شده در چغاگلان، قدیمی‌ترین کورۀ گچ‌پزی بوده که تاکنون یافته شده است.
دارابی معتقد است: این یافته می‌تواند نگاه پژوهشگران و صاحب‌نظران دربارۀ نقش و اهمیت فعالیت‌های غیرمعیشتی در روند نوسنگی شدن جوامع را نیز تغییر دهد، به طوری که علاوه‌بر مسئلۀ اهلی‌سازی حیوان و گیاه، طیف مختلفی از تغییرات بنیادی را باید در زندگی انسان در این دوره جست‌وجو کرد.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی چغاگلان اظهار کرد که تداوم کاوش در این محوطه می‌تواند ظرفیت‌های بالقوۀ چغاگلان و نیز جایگاه ویژۀ کوهپایه‌های زاگرس را در شناخت بهتر روند نوسنگی شدن و آغاز کشاورزی و روستانشینی در سراسر غرب آسیا و حتی دنیا به وضوح نشان دهد.
دارابی ایجاد یک سایت ـ موزه و آرکئوپارک در چغاگُلان را یکی از ایده‌ها و اهداف برنامه کاوش محوطه چغاگلان اعلام کرد و گفت: بدیهی است این امر مهم برای معرفی میراث فرهنگی و نهایتاً توسعۀ فرهنگی و اقتصادی منطقه اهمیت بالایی خواهد داشت.
