هر سال با شروع فصل سرما، آلودگی هوا در اغلب شهرهای کشور ازجمله تهران تشدید می‌شود و این مساله، مشکلات متعددی برای شهروندان ایجاد می‌کند. روزی نیست که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام نکند چند منطقه در وضعیت قرمز یا نارنجی قرار دارند و هوا از نظر میزان آلاینده‌ها برای همه گروه‌ها یا گروه‌های حساس ناسالم است.
در این میان سالمندان و کودکان، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر آلودگی هوا هستند. معمولا سالمندان می‌توانند در خانه بمانند و در معرض مستقیم آلودگی قرار نگیرند، اما بسیاری از کودکان تقریبا ۵ روز در هفته باید به مدرسه و مهدکودک بروند و برگردند و همین قرار گرفتن در معرض مستقیم آلودگی می‌تواند ضررها و آسیب‌های زیادی را متوجه آنها کند.
آلودگی هوا به عنوان چهارمین علت مرگ زودرس شناخته می‌شود و طبق آمارهای جهانی، از هر ۱۰ مرگ کودکان، یک مورد مرگ مربوط به آلودگی هوا است. آلودگی هوا همچنین می‌تواند رشد، درک و یادگیری کودکان را دچار اختلال کند. علاوه بر این آسم را تشدید و بیماری‌های آلرژیک را تحریک می‌کند.
اما تردد و رفت و آمد بسیاری از کودکان در ساعات آلوده اجتناب‌ناپذیر است. مگر آن که دولت اعلام کند مدارس و مهدکودک‌ها به دلیل آلودگی هوا تعطیل هستند. وگرنه کودکان نمی‌توانند از آموزش و یادگیری دور بمانند.
متخصصان معتقدند راه اصلی ایمن‌کردن کودکان در برابر آلودگی‌ها اصلاح زیرساخت‌های شهری مثل توسعه حمل و نقل عمومی، سخت‌گیری درباره خودروهای تک‌سرنشین، حذف خودروهای فرسوده و استانداردسازی سوخت است، اما حالا که از همه این موارد فاصله داریم، باید خودمراقبتی‌هایی داشته باشیم تا سلامت بمانیم. به خصوص کودکان که حساس‌ترند.
وقتی وارونگی هوا برای کودکان خطرناک می‌شود
دکتر سید احمد طباطبایی، فوق تخصص بیماری‌های ریه کودکان و رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران می‌گوید: تقریبا همه کشورها با مساله آلودگی هوا به خصوص در هوای سرد مواجه‌اند. در تهران هم در فصل‌هایی که هوا سرد می‌شود، با توجه به این که پدیده اینوِرژن یا وارونگی دما یا هوا تقویت می‌شود، ممکن است افرادی که بیماری‌های تنفسی دارند، علائم‌شان تشدید شود.
دکتر طباطبایی در توضیح پدیده اینورژن (Inversion) می‌گوید: اگر شرایط به گونه‌ای باشد که هوای مجاور سطح زمین سردتر از سطوح بالایی باشد، آلودگی‌هایی که به صورت ذراتِ استنشاقی در هوا وجود دارند، نمی‌توانند متصاعد شوند و به سمت بالا بروند و در سطح زمین باقی می‌مانند. این آلودگی‌ها برای همه ضرر دارد و برای کودکان ضرر بیشتری دارد.
رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران با اشاره به این که در این فصل، آمار مراجعه کودکان به بیمارستان ما به دلایل منتسب به آلودگی هوا افزایش پیدا می‌کند، می‌گوید: مراجعه کودکان به بیمارستان اختصاصا و مستقیما به دلیل آلودگی هوا نیست. افزایش آسم، حملات آسم و عفونت‌ها بیشترین دلایل مراجعه کودکان به بیمارستان است و علت آن هم آلودگی هوا است.
فعالیت بدنی کودکان در ابتدای صبح ممنوع
رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران می‌گوید: در سال‌های قبل ما توصیه‌های لازم درباره راه‌های کاهش آلودگی را به مسئولین ارائه کرده‌ایم. مسئولان باید فکری برای رفت و آمدها کنند. کاهش رفت و آمدها هم تنها با گسترش وسایل حمل و نقل عمومی اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، نوسازی خودروهای فرسوده، اصلاح کارخانه‌های آلاینده و دودزا، تبدیل خودروهای بنزین‌سوز به برقی، نوسازی اتوبوس‌ها و استانداردسازی سوخت خودروها مهم ترین اقداماتی هستند که باید انجام داد که البته تا حالا محقق نشده است. درحالی‌که کارهای اساسی اینها هستند. مثلا تعطیلی مدارس نمی‌تواند تنها راه کاهش این مساله باشد.
دکتر طباطبایی ادامه می دهد: در مرحله بعد، خود افراد باید مراقب باشند تا تماس‌شان را با هوای آلوده کم کنند. البته گاهی والدین مجبورند کودک خود را به مطب پزشک و مراکز درمانی ببرند. خیلی از بچه‌ها هم در سن آموزش هستند و چاره‌ای جز رفت و آمد ندارند. اما در خیلی از موارد می‌توان تماس با هوای آلوده را به حداقل رساند. مثلا فعالیت بدنی و بازی کودکان در مدرسه بهتر است در ساعت‌های ابتدایی صبح که آلودگی هوا بیشتر است، حذف شود یا کاهش پیدا کند.
فوق تخصص بیماری‌های ریه کودکان با اشاره به این که کودکان به دلیل داشتن قد کوتاه، هوای آلوده را بیشتر تنفس می‌کنند، می‌گوید: ابتدای صبح هوا سرد است و اینورژن تقویت می‌شود. هوا که گرم‌تر می‌شود، میزان اینورژن هم کمتر می‌شود. بنابراین بهتر است فعالیت‌های بدنی و بازی کودکان در ساعت‌های دیرتر روز انجام شود یا در محیط بسته انجام گیرد که میزان آسیب کمتر است. برای بردن کودک به مطب پزشک و دندانپزشک و ... هم تا جایی که راه دارد، می‌توان در ساعت‌های بعدازظهر اقدام کرد. هرچند بعدازظهرها هم ترافیک سنگین را در سطح شهر داریم.
مدرسه کودک را نزدیک خانه انتخاب کنید/ در ساعات آلوده، کودک را بیرون نبرید
دکتر طباطبایی درباره تردد کودکان تا مدرسه و مهدکودک هم می‌گوید: هرچقدر مسافت خانه تا مدرسه طولانی‌تر باشد، کودک بیشتر در معرض آلودگی‌ها قرار می‌گیرد. برای همین بهتر است والدین، مدرسه کودک را جایی نزدیک خانه انتخاب کنند که او کمتر در معرض آلودگی هوا قرار گیرد.
فوق تخصص بیماری‌های ریه کودکان تاکید می‌کند: برخی کارها هم هستند که خود خانواده‌ها نقش پررنگی در آنها دارند و با حذف یا کاهش آنها می‌توانند به ایمن‌سازی کودک خود در برابر آلودگی هوا کمک کنند. مثلا می‌توانند ترددهای بیجا در ساعات آلوده روز را حذف کنند. مثلا خرید را بگذارند برای ساعت‌های گرم‌تر روز که پدیده وارونگی هوا کمتر است. یا کودک را همراه خود نبرند. کودک را با کالسکه بیرون نبرند و فکر نکنند دارند به او لطف می‌کنند. ببینید ما با خطرات عمده‌ای مواجه ایم که می‌تواند روی سلامتی تاثیر داشته باشد. آلودگی هوا یکی از علل شایع مرگ و میر در کل دنیا محسوب می‌شود و ما چاره‌ای جز این نداریم که بیشتر مراقب خود و کودکان باشیم.
عود و اسفند و عنبرنسا دود نکنید/ دستگاه تصفیه هوا بی‌فایده است؟
این استاد دانشگاه در صحبت‌هایش به این نکته مهم اشاره می‌کند که فقط آلودگی هوا نیست که آسیب‌رسان است. دکتر طباطبایی می‌گوید: ما آلودگی‌های داخل منزل را هم داریم که باید درباره آنها هم آگاهی داشته باشیم. مثلا وسایل گرمایشی خیلی از خانه‌ها بخاری است که معمولا هم خوب نمی‌سوزد و باعث تولید دود در خانه می‌شود و خانواده‌ها باید به این مورد توجه کنند. همچنین خیلی از خانواده‌ها به اشتباه و از روی ندانستن، از برخی دودها مثل عود، اسفند، عنبرنسا و ... در خانه استفاده می‌کنند که مصرف آنها می‌تواند باعث آلودگی‌های محیطی شود.
رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران اضافه می‌کند: برخی افراد فکر می‌کنند خوردن برخی خوراکی‌ها می‌تواند باعث کاهش آلودگی‌ها شود اما واقعیت چیز دیگری است. درست است که مصرف لبنیات و خوردن ویتامین C که در مرکبات بیشتر است، مفید است و همیشه توصیه می‌شود، اما اینها را نمی‌توانیم به عنوان عاملی برای کاهش آلودگی در نظر بگیریم. این کارها اصلا نقشی در کاهش آلودگی ندارند. فقط برای تقویت بدن و در جهت سلامت عمومی موثرند.
دکتر طباطبایی اضافه می‌کند: خیلی از افراد با استفاده از بخور سعی می‌کنند تاثیرات آلودگی هوا را کاهش دهند. خیلی‌ها هم دستگاه‌های تصفیه هوا در منازل استفاده می‌کنند. درحالی‌که بخور و دستگاه تصفیه هوا نقش بسزایی در ایمن ماندن از عوارض آلودگی هوا ندارند. چون نمی‌تواند هوای خانه را کاملا تصفیه و پاک کند.
تکلیف کودکانی که با سرویس مدرسه تردد می‌کنند
از دکتر طباطبایی درباره ایمنی کودکان در مقابل آلودگی هوا در سرویس مدارس می‌پرسم و او توضیح می‌دهد: آلودگی هوا به باز یا بسته بودن شیشه‌های خودرو خیلی مرتبط نیست. چون با باز و بسته شدن در ِ خانه، پنجره‌ها، شیشه‌های سرویس مدرسه تبادل هوا صورت می‌گیرد.
به گفته رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران، الان به خصوص در شهر تهران، غلظت آلودگی‌ها در بالای شهر با جنوب شهر دیگر تفاوت چندانی ندارد. حالا شاید در حومه تهران میزان آلودگی کمتر باشد، اما مناطق بیست و چندگانه تهران تقریبا آلودگی‌های یکسانی دارند. پس بستن پنجره یا شیشه خودرو تاثیری ندارد. یک زمانی می‌بینید یک کامیون یا اتوبوس پردود دارد از کنار خودروی شما دارد رد می‌شود که ممکن است تمام ذرات آلوده خود را وارد خودروی شما کند. اینجا بالا بردن شیشه خودرو موثر است اما اگر آلودگی عمومی را در نظر بگیریم، بستن شیشه‌ها و پنجره‌های خودرو نقشی ندارد.
تاثیرات آلودگی هوا بر کودکان؛ از حساسیت چشمی تا اختلال در یادگیری
رئیس بخش ریه بیمارستان کودکان مفید تهران با اشاره به این که آلودگی هوا برای همه کودکان ضرر دارد، نه فقط برای کودکانی که آسم و تنگی نفس و آلرژی دارند، توضیح می‌دهد: نمی‌توان فقط دود و ذرات معلق را به عنوان آلاینده‌ها در نظر گرفت. ترکیباتی مثل اُزُن (Ozone)، O، N۲، S۲، CO، SO۲ و ... هم در هوا وجود دارند که جزو مواد آلاینده به شمار می روند.
به گفته دکتر طباطبایی، این ترکیبات می‌توانند جذب چشم‌ها شده و موجب حساسیت چشمی شوند، جذب سیستم اعصاب شوند و یادگیری را مختل کنند، منجر به خستگی‌های مفرط شوند که گاهی در کودکان مشاهده می‌کنیم. همچنین ناتوانی، بی‌حالی و عدم تمایل کودک به ورزش و بازی از نتایج وجود این ترکیبات در هوا هستند.
این پزشک اضافه می‌کند: از طرف دیگر، ارگان‌هایی مثل ریه، قلب و مغز در کودکان همچنان در حال رشد است و رشد این ارگان‌ها تسط عوامل مختلف ازجمله آلودگی هوا می‌تواند متاثر یا مختل شود.
آیا آلودگی هوا آلرژی می‌آورد؟
این فوق تخصص بیماری‌های ریه کودکان همچنین در پاسخ به این سوال که آیا آلودگی هوا در بروز بیماری‌های آلرژیک در کودکان نقش دارد، می‌گوید: این که آلودگی هوا می‌تواند منجر به ابتلای کودک به آلرژی شود، شاید ادعای بزرگی باشد، ولی یکی از مواردی که آلرژی را در افرادی که زمینه‌ی آن را دارند تشدید می‌کند، همین آلودگی هوا است.
بیشتر بخوانید:
هشدار وزارت بهداشت به مردم
۴۷۲۳۶
