میرزا حسین خان کسمایی، پیش از جنبش جنگل، یکی از سران اصلی جنبش جنگل بود و اگر تلاش های او برای تامین هزینه قشون آزادیخواهان گیلان نبود، تهران توسط مشروطه خواهان فتح نمی شد.
میرزا حسین خان، فرزند «آقا محمّد ابراهیم ارباب» در سال ۱۲۸۰ خورشیدی در رشت به دنیا آمد. در نوجوانی به مدرسه صالح آباد رشت رفت تا فقه و اصول بخواند. بعدها که امام جماعت همان مدرسه شد، نزد «موسیو ژان» رفت تا زبان فرانسوی بیاموزد. بعدها برای تکمیل تحصیل علوم دینی ۲ سال به نجف اشرف رفت. سفرهایش به روسیه و برخی کشورهای اروپایی برای فراگیری نقاشی، افکار آزادیخواهی را در او رشد داد.
بعد از به توپ بسته شدن مجلس و تعطیل مشروطه در سال ۱۳۲۶ ق، به پاریس فرار کرد و زندگیش را با روزنامه فروشی می گذراند. در همان ایّام با مراکز انقلابی تفلیس و باکو در ارتباط بود و با هماهنگی آنها به رشت بازگشت. این بار، رئیس جنگ کمیته ای شد که به مشروطه خواهان گیلان تعلیمات نظامی می داد. او با فروش املاک موروثی خود و حتی جواهرات همسرش، بخشی از هزینه فتح تهران توسط مشروطه خواهان گیلان را تامین کرد. اما پس از اعاده مجلس، بجای سهم خواهی از قدرت، به شغل خویش بازگشت و روزنامه «وقت» را در تهران منتشر می کرد.
پس از تسلّط دوباره روس ها در گیلان، دوباره تحت تعقیب قرار گرفت و خانه اش غارت شد. اگرچه با لباس مبدل به باکو فرار کرد، ولی با آغاز جنگ جهانی اوّل به گیلان بازگشت.
او که در جریان فتح تهران با کوچک جنگلی آشنا شده بود، با آغاز جنبش جنگل در تابستان ۱۲۹۷، با میرزا همراه شد و از شماره سوم، سردبیری «روزنامه جنگل»، ارکان فکری جنبش را برعهده گرفت. ولی بیماری کلیه امانش نداد. وی یک سال زودتر از میرزا درگذشت و شاهد یخ زدن آرمان های «کوچک جنگلی» در کوه های گیلان نبود. او در سال ۱۲۹۹ در سن ۵۹ سالگی زندگی را بدرود گفت.
کوچک جنگلی، مراسم تشیع باشکوهی برای او برگزار کرد و جسدش را در «گورستان سلیمان داراب» رشت به خاک سپرد.
یک سال بعد، کوچک جنگلی و بسیاری دیگر از یارانش در گورستان سلیمان داراب دفن شدند. ولی میرزا حسین خان این شانس را داشت که شاهد کشتار و تعقیب جنگلیان توسط حکومت پهلوی نباشد.
۱۰۳ سال از درگذشت میرزا حسین خان کسمایی می گذرد. از درب ورودی حیاط گورستان سلیمان داراب که وارد شوید، سنگ قبر میرزا حسین خان کسمایی، درست زیر دیوار گورستان قرار دارد.
سنگ قبری که نشست کرده و یک سویش در گل فرورفته و از بس پاخورده، نوشته های روی سنگ مزار خوانا نیست. باقی سران جنبش جنگل، نزدیک به مزار میرزا دفن شده اند. اما هرچند میرزا حسین خان کسمایی در گورستان قدیمی رشت غریب است؛ ولی آرمان هایش هنوز در نوشته هایش در روزنامه جنگل زنده است.
انتهای پیام
