به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی سازمان سمت، کتاب ایران و شورای امنیت؛ از تخلیۀ آذربایجان تا جنگ ایران و عراق دانشجویان رشتۀ حقوق مبنایی به عنوان منبع کمکی دروس «تاریخ حقوق» و «حقوق بین‌الملل» به ارزش ۲ واحد تدوین شده است، البته علاوه بر جامعه دانشگاهی، سایر علاقه‌مندان نیز می توانند از آن بهره‌مند شوند.
دولتهای متحد پس از پایان جنگ جهانی دوم سازمان بین المللی نوینی را با صلاحیت عام پی ریزی کردند که در آن مسئولیت اولیه تأمین صلح و امنیت بین المللی به عنوان هدف اصلی سازمان به شورای امنیت واگذار شد. رکنی که در آن قدرتهای فاتح جنگ از موقعیتی برتر برخوردارند. تاریخ این گونه رقم زده بود که ایران اولین دولتی باشد که شکایتش در ۱۹۴۶ درخصوص عدم خروج نیروهای شوروی از خاک ایران در شورای امنیت مطرح می شود. پس از آن هفت قضیه دیگر که ایران یکی از طرف های آن بود، در شرای امنیت مورد رسیدگی قرار گرفته است که آخرین آنها، پرونده هسته ای ایران هنوز نزد شورا مفتوح است.
هدف این نوشتار گردآوری رویۀ دولت ایران در قبال موضوعاتی است که در شورای امنیت مطرح شده و یک طرف آن ایران بوده است. بدین منظور نه‌تنها برخی نکات حقوقی مرتبط بلکه نکات تاریخی و موضوعیِ هر قضیه نیز به اختصار بیان شده است، چراکه این مسائل گاه بر عملکرد شورا و یا تحول و توسعۀ اختیارات دبیرکل ملل متحد مؤثر بوده‌اند. در تألیف این نوشتار سعی نگارنده آن بوده است که مطالب عمدتاً مستند به اسناد سازمان ملل متحد بوده و به نحوی بیان شوند که برای خوانندۀ غیرحقوقدان نیز قابل استفاده باشند. این مجلد به شش قضیۀ نخست مطروحه در شورای امنیت اختصاص دارد و مطالعه و بررسی پروندۀ هسته‌ای ایران، که قضیه‌ای مفصل و پیچیده است، به فرصتی دیگر موکول شده است. ابتدا در مبحث کلیات، مواضع ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو تا آن حد که به اختیارات شورای امنیت مربوط می‌شود، آنگاه نحوۀ طرح یک اختلاف یا وضعیت در شورای امنیت طبق منشور ملل متحد به اختصار بیان می‌گردد. سپس در بخش اول، آن قضایایی مورد مطالعه قرار خواهند گرفت که به درخواست ایران در شورای امنیت مطرح و رسیدگی شده‌اند. در بخش دوم، قضایایی بررسی خواهند شد که گرچه یک طرف آن ایران بوده، اما به درخواست سایرین، اعم از دبیرکل ملل متحد یا دولتهای دیگر در شورای امنیت مطرح شده است.
فهرست مطالب
مقدمه
کلیات: ایران و اختیارات شورای امنیت
بخش اول: مراجعۀ ایران به شورای امنیت
فصل اول: تخلیۀ آذربایجان از اشغال قوای بیگانه
فصل دوم: جدایی بخشی از سرزمین ایران: قضیۀ بحرین
بخش دوم: طرح قضایای مربوط به ایران در شورای امنیت از سوی دیگران
فصل اول: قضایای ناشی از اختلافات سرزمینی و مرزی
گفتار اول: قضیۀ جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک
گفتار دوم: قضیۀ برخوردهای مرزی ایران و عراق
گفتار سوم: قضیۀ تجاوز عراق به ایران
فصل دوم: قضایای ناشی از مبارزۀ ایران با سلطۀ بیگانه
گفتار اول: قضیۀ ملی کردن صنعت نفت
گفتار دوم: قضیۀ بازداشت کارکنان دیپلماتیک و کنسولی ایالات متحدۀ امریکا در تهران
سخن پایانی
منابع
در بخشی از مقدمه این اثر آمده است: در پی شکست جامعۀ ملل در تأمین صلح و امنیت بین‌المللی که بروز جنگ جهانی دوم مظهر کامل آن بود، دولتهای متفق درصدد پی‌ریزی سازمان بین‌المللی نوینی با صلاحیت عام برآمدند که تا حد ممکن عاری از نقایص و ضعف‌های سلف خود باشد. مسئولیت اولیۀ تأمین صلح و امنیت بین‌المللی که هدف اصلی سازمان جدید بود به شورای امنیت واگذار شد که در آن قدرتهای فاتح جنگ جهانی دوم از موقعیتی برتر برخوردارند. پذیرش این نقش برتر درواقع در ۱۹۴۵ در کنفرانس سانفرانسیسکو بر شرکت‌کنندگان در کنفرانس تحمیل شد و آنها ناچار شدند آیین رأی‌گیری در شورای امنیت را که چرچیل، استالین و روزولت در موردش توافق کرده بودند، بپذیرند. واقعیات بین‌المللی هم نشان داده بود که بدون همکاری قدرتهای بزرگ چنانچه سازمانی هم تشکیل شود، مانند جامعۀ ملل محکوم به شکست خواهد بود. بدین‌سان، شورای امنیت با ترکیبی از جایگاه ممتاز برای اعضای دائم شورای امنیت و شمار محدودی از اعضای غیردائم، مأمور حفظ صلح و امنیت بین‌المللی از طرف اعضای سازمان ملل متحد گردید.
نویسنده می افزاید: ایران در زمرۀ شرکت‌کنندگان در کنفرانس سانفرانسیسکو و در نتیجه، از اعضای مؤسس این سازمان بود و هیئت نمایندگی آن در روند تدوین منشور ملل متحد و ازجمله در زمینۀ محدود کردن اختیارات شورای امنیت نقش فعالی را ایفا نمود. با وجود این، در طول حیات هفتادوپنج سالۀ سازمان ملل متحد، ایران فقط برای یک دوره (۱۹۵۵-۱۹۵۶) عضو غیردائم شورای امنیت بوده و در نوامبر ۱۹۵۵ ریاست آن را برعهده داشته است. در جریان کنفرانس سانفرانسیسکو و سپس تصویب منشور ملل متحد، ایران به عنوان «پل پیروزی» متفقین هنوز در اشغال قوای آنها بود. تاریخ این‌گونه رقم زده بود که ایران اولین دولتی باشد که شکایتش در ۱۹۴۶ درخصوص عدم خروج نیروهای اتحاد جماهیر شوروی از خاک ایران پس از پایان جنگ جهانی دوم، در شورای امنیت مطرح می‌شود. پس از آن هفت قضیۀ دیگر که ایران یکی از طرف‌های آن بوده در شورای امنیت مطرح شده و مورد بحث و رسیدگی قرار گرفته است که آخرین آنها، پروندۀ هسته‌ای ایران، هنوز نزد شورا مفتوح است و در دستور کار آن قرار دارد.
کتاب ایران و شورای امنیت؛ از تخلیۀ آذربایجان تا جنگ ایران و عراق نوشته فریده شایگان به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) به بهای ۱۷ هزار تومان منتشر شد.
