خبرگزاری فارس گلستان-فاطمه عبدی: قبل از اینکه به آداب و رسوم شب یلدا بپردازیم، بهتر است با شب یلدا و معنای آن بیشتر آشنا شویم. یلدا یک کلمه سرایانی و به معنای تولد و زایش است. درازترین شب سال و انتظار طولانی برای طلوع خورشیر را می‌توان معنا کرد.
یلدا یا "یولدا" به نوزاد متولد شده هم می‌گویند و در مفهوم کلی نوقدمی را به انتظار نشستن است.
در کتاب ابوریحان بیرونی به روز اول دی‌ماه"خور" و در تاریخ مسعودی به روز اول دی‌ماه "خره" به معنای خرم گفته می‌شود و نشان از اهمیت و جایگاه ویژه این شب در تاریخ ایران دارد.
از منظر نجوم شب یلدا از غروب روز آخر فصل پاییز تا سپیده‌دم روز اول فصل زمستان ادامه دارد.
در ایران باستان و سرزمین پهناور ایران، زمستان به ماه و فصلی که امروزه در تقویم داریم، بستگی نداشته و از نیمه آذرماه با شروع سرما، آغاز چله بزرگ بوده که ۴۰ روز ادامه داشته و سپس چله کوچک به مدت ۲۰ روز مرسوم بوده‌است.
تاریخچه و پیشینه یلدا به زمانهای بسیار دور برمی‌گردد و قدمت واقعی آن مشخص نشده‌است. بسیاری از باستان‌شناسان با استناد از ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ و نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی بر روی این ظروف، این آئین کهن را به هفت هزارسال قبل از میلاد مطرح کردند.
یلدا صله‌رحم خانواده‌ها
یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم شب یلدا در گذشته، سپری کردن و جشن گرفتن در خانه بزرگان(پدر بزرگ و مادر بزرگ) بود. تمام فامیل در خانه یکی از بزرگان که معمولا پدربزرگ‌ها بودند جمع می‌شدند و برنامه ویژه شب یلدا به همراه تنیلات و غذاهای محلی را تهیه کرده و در کنار هم می‌خوردند.
افراد کم سن و سال در چیدن سفره به بزرگترها کمک می‌کردند و گرفتن فال، شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی، تعریف خاطرات، آوازه‌خوانی، رقص و بازی بخشی از فرهنگ، آئین و آداب و رسوم این شب در گذشته بوده‌است.
استان گلستان ایرانی کوچک است که اقوام و مذاهب گوناگون در کنار هم زندگی مسالمت‌آمیز داشته و در ایام مختلف و آئین خاص با تفاوت‌هایی هرچند کوچک این آئین را در کنار هم برگزار می‌کنند.
دورهمی یلدا
نقل‌اندازی آئین خاص مردم گلستان در شب یلدا
مردم گلستان در گذشته و امروزه کم‌و بیش دور یک کرسی جمع می‌شدند و نقل‌اندازی می‌کردند،نقل‌اندازی همان تعریف کردن داستان‌های شفاهی یا همان مثل‌گویی است.میوه‌های جنگلی و باغی و شیرینی‌هایی مانند کسمک،"مت"، کندس، لیمو، پرتقال، ولیک سفره شب یلدا گلستانی‌ها را رنگین می‌کند.
"چنگالی" بهترین خوراکی شب یلدا سیستانی‌ها
بخشی از جمعیت مردم گلستان را مردم خوب سیستان تشکیل می‌دهد که این مردمان زجر کشیده دارای آداب کهن در مناسبت‌های مختلف هستند.
مراسم شب یلدا در دیار سیستانی‌ها با دیگر مردم سرزمین ما کمی متفاوت‌تر است.
در سفره سیستانی‌ها خبری از پسته خندان و تخمه ژاپنی نیست، اینجا صدای غزل‌خوانی ابیات حافظ در کنار کرسی و دانه کردن انار خندان مرسوم نبوده، بلکه سفره این مردم به نانی و نونی آراسته می‌شد که به آن "چنگالی" می‌گویند.
"چنگالی" از بهترین آرد محصول همان سال کشاورز و روغنی لذید تهیه می‌شد و با شکر مخلوط و صرف می‌شد.
هندوانه‌های شب یلدا بازمانده هندوانه‌های تابستان بود که مرد سیستان از نوع مرغوب آن در زیر کاه در اتاقی بسته و تاریک نگهداری می‌کرد تا در شب یلدا آن را برای خانواده شکسته و مصرف کند.
جشن یلدایی
زن سیستانی به‌جای آجیل، گندم بریان به همراه "شیرنک"،"چولی"،"قلیفی"،"کماچ"، "تجگی"،"طیفی"،"خرمالند" را سرسفره برای خانواده خود مهیا می‌کرد.
حتی تخمه شب یلدا ،تخمه ناب هندوانه بود که در کنار"بیشک" و شیر گوارای گله چوپان صرف می‌شد.
آبگوشت معطر به ادویه" آچار" زابلی به همراه نان تافتون بهترین شام مجلل این قوم زحمتکش بود.
"خوانچه‌ای" هدیه ترک‌ها برای نوعروس در شب یلدا
ترک‌زبانهای استان گلستان با اصالت از استان‌های آذربایجان و اردبیل، در شب یلدا(خوانچه‌ای) تزئین شده را به عنوان هدیه به خانه تازه عروس خود می‌برند. در این خوانچه هندوانه را با شال‌های قرمز آراسته و با شیرینی‌های محلی به ویژه پشمک که شباهت به برف دارد را هدیه می‌دهند.
کف‌زدن رسم کهن دیار خراسان
برخی از مردم خراسان با وجود اینکه در استان گلستان ما ساکن شدند اما دارای فرهنگ و آئین مهم و کهن بوده و جزو اقلیت اقوامی هستند که تا به امروز در پاسداری از آئین و رسوم خود تلاش نمودند و آن را تا به امروز حفظ کردند.
"کف‌زدن" اقوام خراسان یکی از آئین کهن این دیار در شب چله و یا همان یلدا است. در این شب مردان ریشه گیاهی به نام"چوبک" که در اصطلاح محلی"بیخ" گفته می‌شود را در آب خیس کرده و پس از چند بار جوشاندن در ظرف بزرگ سفالی به نام "تغار" می‌ریزند و با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار در مکانی سرد آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف در آید و کف آماده شده را با مخلوط شیره، کره و شکر آماده خوردن می‌کنند.
شاید مراسم شب یلدا در بین اقوام و مذاهب گوناگون ایران زمین تفاوت‌هایی داشته‌باشد، اما صله‌رحم و دورهمی یکی از ارکان جدایی‌ناپذیر این شب در همه اقوام و قومیت‌ها است و این نشان‌دهنده توجه ایرانیان به روایات و احادیث پیامبران و خداوند متعالی از هزاران سال پیش است.
امروزه شب یلدا تفاوت‌های بسیاری با سالهای دور دارد و به نوعی گرفتار تجملات و وارد شدن نوعی برنامه‌ها مانند گیفت، لباس مخصوص این شب، آجیل ویژه و یا بسیاری از موارد دیگر شده که ریشه در آئین و رسم قدیمی ما ندارد و باعث می‌شود تا این شب با فرهنگ اصیل ایرانی با دستخوش قرار گرفتن تغییرات، دچار تغییرات شگرف مانند دور شدن اعضای خانواده و فامیل شود.
گرچه درازای این شب بیش از یک دقیقه نخواهد بود اما خوب است همه ما در این شب در کنار بزرگان دور هم جمع شده و از این فرصت‌ها و زمان پیش‌آمده نهایت استفاده از با هم بودن را ببریم و پیشنهاد می‌کنیم در این شب همه اعضای خانواده، گوشی‌های همراه خود را کنار گذاشته و شیرینی لذت با هم بودن را چندین برابر کنند.
پایان پیام/۸۳۰۲۱
