عبارت «دائو» (DAO) یا «سازمان خودگردان غیرمتمرکز» (Decentralized Autonomous Organization) اصطلاحی آشنا در ادبیات ارزهای دیجیتال است که مطمئناً بارها آن را شنیده‌اید؛ اما ممکن است آشنایی شما با این مفهوم مهم در همین حد باشد و چیز بیشتری از آن ندانید. اگر این‌طور است، پیشنهاد می‌کنیم حتماً این مقاله را مطالعه کنید؛ چراکه اگر بدانید دائو چیست، نگاه‌تان به دنیای کریپتوکارنسی تغییر خواهد کرد.
دائو (Decentralized Autonomous Organization) یا به اختصار DAO به‌معنای سازمان خودگردان غیرمتمرکز است. این مفهوم به سازمان، تشکل یا موجودیتی گفته می‌شود که کنترلش دست یک نهاد، شخص یا موجودیت واحدی نیست. در واقع سازمان دائو یک سازمانی است که کنترلش به‌صورت کامل بر عهده تمام اعضاست نه یک عضو یا اعضای خاص. این خودگردان‌بودن به‌واسطه فناوری بلاک چین و وب ۳ به دست می‌آید.
همان طور که از این نام پیداست، دائو سازمانی است که تحت حاکمیت یک شخص یا گروه خاص نیست و به‌صورت خودگردان و غیرمتمرکز اداره می‌شود. دائو یک سازمان فیزیکی هم نیست، بلکه یک سازمان اینترنتی است که اعضای آن می‌توانند کاربرانی از نقاط مختلف جهان باشند.
دائو نوعی رویکرد در اداره سازمان است که در آن هر عضوی از مجموعه، فارغ از جایگاه و سمت، حقی یکسان در ایجاد تغییرات دارد.
برای درک بهتر دائو، یک بانک را در نظر بگیرید که به‌صورت غیرمتمرکز اداره می‌شود. این بانک از بسیاری جهات شبیه به بانک‌های سنتی است؛ اما با دو تفاوت عمده:
حال تصور کنید این بانک بخواهد سودی را که از مشتریان خود دریافت می‌کند افزایش دهد. در چنین شرایطی همه کاربران حق دارند نظر خود را اعلام کنند و پیشنهادی که بیشترین میزان موافقت را داشته باشد برگزیده خواهد شد. ازآنجاکه کاربران خود در این مسئله ذی‌نفع هستند، مسلماً منافع خود را در نظر می‌گیرند و به این ترتیب یک شخص نمی‌تواند هر تصمیمی را تنها با درنظرگرفتن سود خود و به قیمت زیرپاگذاشتن حقوق سایرین اتخاذ کند.
دقیقاً مانند شرکت‌هایی که در دنیای واقعی با آنها سروکار داریم، دائوها هم می‌توانند در حوزه‌های مختلفی فعالیت کنند. از صرافی‌های غیرمتمرکز گرفته تا پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز و صنعت بازی و پلتفرم‌های پخش ویدیو و موسیقی و هر مجموعه دیگری که خدماتی را به‌صورت غیرمتمرکز و بر بستر بلاک چین ارائه می‌کند، همگی می‌توانند یک دائو محسوب شوند.
یکی از معروف‌ترین دائوهای جهان در سال ۲۰۱۶ متولد شد. این سازمان خودگردان غیرمتمرکز The DAO نام داشت و به‌طور هوشمندانه‌ای از عبارت دائو در نام برند خود استفاده کرده بود. البته The DAO به‌دلیل ایرادی که در کد قرارداد هوشمندش وجود داشت، در نهایت هدف حمله هکرها قرار گرفت و مبلغ زیادی از آن به سرقت رفت؛ ماجرایی که در دنیای ارزهای دیجیتال تحت‌عنوان «هک دائو» معروف است.
در ماه می سال ۲۰۱۶ (اردیبهشت ۱۳۹۵) بود که سه توسعه‌دهنده به نام‌های استفان توال (Stephan Tual)، سایمون ینش (Simon Jentzsch) و کریستوف ینش (Christoph Jentzsch) تصمیم گرفتند یک شرکت سرمایه‌گذاری غیرمتمرکز تأسیس کنند. آنها کد شرکت خود را نوشتند، آن را با نام The DAO معرفی کردند و جذب سرمایه عمومی آن را آغاز کردند. The DAO در طول سه هفته‌ای که از آغاز جذب سرمایه آن گذشته بود، موفق شد بیش از ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه جذب کند و یکی از بزرگ‌ترین جذب سرمایه‌های عمومی تاریخ را رقم بزند.
پیش از پایان فرایند جذب سرمایه، متخصصان زیادی درباره وجود باگ در کد The DAO هشدار داده بودند. در همان حین که توسعه‌دهندگان در تلاش برای رفع باگ‌ها بودند، یک هکر از فرصت پیش‌آمده سوءاستفاده کرد و دارایی‌های موجود در کد The DAO را از آن خارج کرد.
این اتفاق نه‌تنها به‌ضرر توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران The DAO تمام شد، بلکه لطمه بزرگی را هم به اعتبار اتریوم وارد کرد؛ تا حدی که اتریوم تصمیم گرفت برای جبران خسارت سرمایه‌گذاران یک هارد فورک اجرا کند. ازآنجاکه همه اعضای جامعه اتریوم با این هارد فورک موافق نبودند، بلاک چین اتریوم به دو زنجیره مستقل به نام‌های اتریوم و اتریوم کلاسیک تبدیل شد.
بیشتر بخوانید: هفت هک بزرگ تاریخ ارزهای دیجیتال
البته گفتنی است با اینکه هک دائو شوک بزرگی را به کل اکوسیستم اتریوم و بلاک چین وارد کرد، این به‌معنای منسوخ‌شدن یا ازبین‌رفتن محبوبیت نوآوری دائو نیست. مفهوم دائو از آن زمان تاکنون به حیات خود ادامه داده و شاهد پروژه‌های موفق بسیاری بوده است.
پیش از این که ببینیم دائو چطور کار می‌کند ابتدا باید مفهوم توکن حاکمیت یا توکن گاورننس (Governance Token) و پروپوزال (Proposal) آشنا شوید. هر شبکه غیرمتمرکزی برای اینکه بتواند یک دائو محسوب شود، باید از سه ویژگی اساسی برخوردار باشد:
حق رأی کاربران در دائوها را توکنی به نام «توکن حاکمیتی» (Governance Token) مشخص می‌کند. هر پروژه دائو یک توکن حاکمیتی دارد که دارندگان آن می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های این دائو مشارکت داشته باشند. هرچه تعداد توکن‌های حاکمیتی یک کاربر بیشتر باشد، از حق رأی بیشتری هم برخوردار خواهد بود.
به‌عنوان مثال، پلتفرم وام‌دهی میکردائو دو توکن به نام‌های دای (DAI) و میکر (Maker) دارد. توکن میکر توکن حاکمیتی میکردائو است که دارندگان آن می‌توانند رأی خود را درباره تغییرات این پلتفرم بیان کنند.
بیشتر بخوانید: دای (DAI) و میکردائو (MakerDAO)؛ رویکردی غیرمتمرکز در استیبل کوین‌ها
یکی دیگر از بخش‌های اساسی اکوسیستم دائوها، طرح‌ها یا همان «پروپوزال‌ها» (Proposal) هستند. هر کاربری که پیشنهادی برای بهبود عملکرد یک دائو داشته باشد، می‌تواند پروپوزال خود را در شبکه آن ثبت کند و به رأی سایرین قرار دهد. سایر اعضای شبکه سپس با استفاده از توکن‌های حاکمیتی خود به این پیشنهاد رأی می‌دهند. در صورتی که پروپوزال به موافقت اکثریت اعضا برسد، به اجرا گذاشته خواهد شد و در صورتی که رأی‌های لازم را دریافت نکند، ملغی می‌شود.
اینکه موافقت چه درصدی از اعضا برای تأییدشدن یک پروپوزال لازم است، مسئله‌ای است که می‌تواند در هر دائو متفاوت باشد و بستگی به قانونی دارد که از ابتدا در قرارداد هوشمند آن کدنویسی شده است.
تا مدت‌ها، بسیاری از افراد شبکه بیت کوین را هم یک دائو می‌دانستند. آنها معتقد بودند ازآنجاکه بیت کوین غیرمتمرکز و مبتنی بر بلاک چین است و حاکمیت شبکه آن در دست کاربرانش قرار دارد، قدیمی‌ترین دائوی جهان محسوب می‌شود؛ اما حالا و با توجه به تعاریف جدیدتری که از دائو وجود دارد، متوجه می‌شویم که بیت کوین یک دائو نیست.
بیت کوین از فناوری قرارداد هوشمند پشتیبانی نمی‌کند و توکن حاکمیتی خاصی هم ندارد؛ بنابراین در دسته‌بندی دائوها جای نمی‌گیرد.
۱- پروتکل دائوها (Protocol DAO) به سازمان‌های غیرمتمرکزی گفته می‌شود که امکان وام‌دهی، وام‌گیری و قابلیت‌های این چنینی را در قالب یک سازمان دائو مهیا می‌کنند. میکر، یونی سواپ و یرن فایننس از جمله معروف‌ترین پروتکل دائوها هستند.
۲- گرنت دائو (Grant DAO) یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز جذب سرمایه، به کسب‌وکارها کمک می‌کنند که با استفاده از زیرساخت بلاک چین و وب ۳، جذب سرمایه انجام دهند و با استفاده از دریافت مبلغ، تغییرات معناداری در دنیا ایجاد نمایند.
بیشتر بخوانید: وب ۳ چیست؟ اینترنت آینده با اسم رمز Web ۳.۰
۳- سوشال دائوها (Social DAO) یا سازمان‌های خودگردان اجتماعی غیرمتمرکز، دائوهایی هستند که یک جامعه برای افرادی با علایق مشابه ایجاد کرده‌اند. پروژه‌های زیادی در این حوزه فعالیت نمی‌کنند ولی رفته‌رفته در حال افزایش هستند.
۴- ساب دائوها (SubDAO) در داخل DAOهای اصلی ایجاد می‌شوند و هرکدام از آنها هدف یا تمرکز خاصی دارند که با مجموعه اصلی در یک راستا است. در واقع هر ساب‌دائو امکان حاکمیت و تصمیم‌گیری‌های ظریف‌تر در یک سازمان غیرمتمرکز بزرگ را فراهم می‌کنند. پلتفرم ساب‌دائو (SubDAO) یک نمونه از این مدل سازمان‌های غیرمتمرکز است که می‌توان در آن دائوهای زیرمجموعه برای مدیریت دارایی‌ها و تصمیم‌گیری‌های دیگر ایجاد کرد.
۵- سازمان رسانه‌ای غیرمتمرکز یا Media DAO رویکردی نوآورانه برای سازماندهی و مدیریت فرآیندهای رسانه‌ای است. این DAOها باعث می‌شوند تا بتوان یک سازمان رسانه‌ای را به‌طور شفاف و دموکراتیک اداره کرد. به لطف فناوری بلاک چین، دائوهای رسانه‌ای امکان مالکیت، کنترل و مشارکت بیشتر هم برای تولیدکنندگان و هم مشاهده‌کنندگان محتوای رسانه‌ای را خواهند داشت.
۶- دائوهای مرتبط باسرمایه‌گذاری یا کپیتا دائوها از استخر سرمایه اعضای خود برای سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه استارتاپ‌ها، پروتکل‌ها یا سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری که ریسک زیادی دارند، به وسیله قابلیت‌های ذاتی یک دائو استفاده می‌کنند.
۷- کالکتور دائوها (Collector DAOs) در واقع به‌طور جمعی مالکیت و مدیریت یک سبد دارایی‌های ارزشمند مانند NFTها، املاک و مستغلات یا کلکسیون‌های فیزیکی را به عهده دارند و تصمیم‌گیری درباره آنها را از طریق توکن‌های حاکمیتی به اعضای خود واگذار می‌کنند.
۸- خیریه‌های غیرمتمرکز (Philanthropy DAO) واقع خیریه‌هایی هستند که از استخر سرمایه اعضای خود برای اهداف خیریه استفاده می‌کنند که عموما در رابطه با حفاظت از محیط زیست، برنامه‌های اجتماعی یا کمک به رشد نوآوری‌های انسان‌دوستانه هستند.
یونی سواپ (Uniswap) بزرگ‌ترین صرافی غیرمتمرکز موجود است که روی بلاک چین اتریوم فعالیت می‌کند. این پلتفرم در سپتامبر سال ۲۰۲۰ (شهریور ۹۹) توکن حاکمیتی خود به نام یونی (UNI) را عرضه کرد. دارندگان توکن یونی می‌توانند نظر خود را در رابطه با مسائلی همچون کارمزدها، نقشه راه و قوانین صرافی یونی سواپ ابراز کنند.
قیمت یونی سواپ از زمان عرضه تا به حال رشد قابل‌توجهی داشته است و صرافی‌های زیادی هم اقدام به لیست‌کردن آن کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: یونی سواپ (Uniswap) چیست؟
میکردائو (MakerDAO) یک پلتفرم وام‌دهی ارز دیجیتال است که در بین همه پلتفرم‌های وام‌دهی از محبوبیت بالایی برخوردار است. همان طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، میکردائو دو توکن مخصوص دارد: توکن دای که یک استیبل کوین است و توکن میکر که توکن حاکمیتی این پلتفرم است.
دارندگان توکن میکر می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم میکردائو در رابطه با موارد مهمی همچون کارمزد، حفظ ثبات شبکه، نرخ سود و حتی تعطیلی اضطراری پلتفرم مشارکت کنند.
آوی (Aave) هم یک پلتفرم وام‌دهی غیرمتمرکز است که به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به اعتماد به واسطه‌ها، دارایی‌های دیجیتال خود را وام بدهند یا این دارایی‌ها را وام بگیرند. توکن حاکمیتی پلتفرم آوی، AAVE نام دارد. دارندگان این توکن می‌توانند نظر خود را در رابطه با موارد مهمی مثل اضافه‌کردن دارایی‌های جدید، مدیریت پارامترهای پلتفرم و نرخ وثیقه موردنیاز ابراز کنند.
دش (DASH) یک شبکه ارز دیجیتال و سیستم پرداخت آنلاین است که به‌عنوان فورکی از بیت کوین ساخته شده و هدف آن از ابتدا، افزایش سرعت تراکنش‌ها و افزایش مقیاس‌پذیری بود (دش در حقیقت فورکی از لایت کوین بود که خود فورکی از بیت کوین است).
این شبکه در سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد و بسیاری آن را اولین دائوی حقیقی می‌دانند؛ چراکه برخلاف بیت کوین یک مکانیسم حاکمیتی دارد و به سهامگذاران خود اجازه می‌دهد درباره چگونگی به‌کارگیری ذخایر دش اظهارنظر کنند.
بیشتر بخوانید: دش چیست؟
لائو (The LAO) یکی از دائوهای جذاب این روزهاست که به‌عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آمریکا فعالیت می‌کند. البته تفاوت اصلی The LAO با دائوهایی که پیش‌تر به آنها اشاره کردیم این است که این دائو در آمریکا راه‌اندازی شده است و از قوانین این کشور تبعیت می‌کند؛ اما عملکردهای خود را در قالب قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز اجرایی کرده است.
بیشتر بخوانید: اپلیکیشن غیرمتمرکز یا دپ (Dapp) چیست؟
گیت کوین (Gitcoin) یک پلتفرم مستقل و غیرمتمرکز است که از توسعه‌دهندگانی که در حال ساخت اپلیکیشن‌های منبع‌باز هستند حمایت مالی می‌کند. کاربران گیت کوین می‌توانند همه پروژه‌هایی را که در این پلتفرم عضو شده‌اند مشاهده کنند و سپس پروژه‌ای را که تمایل دارند روی آن سرمایه‌گذاری کنند انتخاب کنند.
دائو استک (DAOstack) با توکن حاکمیتی جن (GEN) هم یکی دیگر از دائوهای جذاب است که برخی برای اشاره به آن از توصیفاتی چون «سیستم عامل هوش تجمیعی» یا «وردپرس دائوها» استفاده می‌کنند. دائو استک در حقیقت یک استک نرم‌افزاری و منبع‌باز است که برای پشتیبانی از یک شبکه جهانی و تعامل‌پذیر طراحی شده است. از این استک می‌توان برای ساخت دائوهای مختلفی که به فعالیت‌های گروهی و تعاملی نیاز دارند استفاده کرد. دائو استک همچنین ابزارهایی را برای ارتباط همه دائوهایی که روی آن اجرا شده‌اند فراهم کرده است.
آراگون (Aragon) با توکن ANT پلتفرمی است که خودش به‌عنوان یک دائو طراحی شده و هدف آن هم تأمین ابزارهای موردنیاز دائوهاست. این پلتفرم در حقیقت از ایجاد دائوها روی بلاک چین اتریوم حمایت می‌کند و سپس به نگهداری و ادامه کار آنها کمک می‌کند.
شما می‌توانید در وب‌سایت کوین مارکت کپ (Coinmarketcap.com) فهرست مشهورترین توکن‌های دائو را ببینید.
دائو یک نوع از سازمان است که کنترلش در دست یک شخص یا نهاد خاص نیست. هک دائو به پروژه‌ای به اسم The DAO اشاره دارد و
اولین کاری که باید انجام دهید این است که قرارداد هوشمند دائوی خود را کدنویسی کنید. مرحله بعد فروش اولیه توکن‌های حاکمیتی به‌جهت جذب سرمایه است. کسانی که توکن‌های حاکمیتی شما را خریداری می‌کنند، به سهام‌داران دائوی شما تبدیل خواهند شد. گام سوم و نهایی، راه‌اندازی عملی دائو روی بلاک چین است. از این مرحله به بعد شما به‌عنوان توسعه‌دهنده هیچ برتری یا امیتاز خاصی نسبت به سایر سهامگذاران ندارید.
خیر، بیت کوین یک دائو نیست. بیت کوین بر پایه قراردادهای هوشمند نیست و توکن حاکمیتی ندارد.
در این مقاله تلاش کردیم سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز یا همان دائوها را به زبان ساده بررسی کنیم و چگونگی کارکرد آنها را توضیح دهیم. با مطالعه این مقاله حتماً متوجه شده‌اید که دائوها هم مانند اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند؛ اما هر اپلیکیشن غیرمتمرکزی لزوماً یک دائو نیست.
هر شبکه‌ای برای آنکه بتواند در دسته دائوها قرار بگیرد، باید از ویژگی «حاکمیت غیرمتمرکز» بهره‌مند باشد. اساساً مفهوم حاکمیت غیرمتمرکز در دائو به‌شدت کلیدی است و به همین دلیل است که توکن‌های حاکمیتی برای این سازمان‌ها خیلی مهم هستند.
دنیای غیرمتمرکز روزبه‌روز در حال پیشرفت است و تمایل به تمرکززدایی در بسیاری از حوزه‌هایی که تا قبل از این به‌صورت متمرکز اداره می‌شدند مشهود است. حوزه حاکمیت شاید یکی از حوزه‌هایی بود که به‌سختی می‌توانستیم آن را به‌صورت غیرمتمرکز تصور کنیم؛ اما ظهور و محبوبیت دائوها به ما ثابت کرد که اشتباه می‌کردیم.
با این تفاسیر، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد جایگزینی سازمان‌های متمرکز امروزی با دائوها باشیم. البته طبیعی است که لازمه تحقق چنین اتفاقی، آمادگی دائوها برای این کاربرد گسترده و رفع حداکثری مشکلاتی است که اکنون ممکن است با آنها مواجه باشند.
