در این گزارش، تغییرات خالص مانده نزد بانک‌ها در اثر اجرای عملیات بازار باز در مقایسه با پایه پولی بررسی شده است. این عملیات باعث تغییراتی در ترازنامه بانک مرکزی می‌شود و مانده‌ها به عنوان جزئی از پول پرقدرت به حساب می‌آیند.
عملیات بازار باز یکی از ابزارهای اصلی بانک مرکزی است که از طریق آن درحال حاضر می‌تواند نقدینگی را بسط دهد. به طور کلی در این عملیات بانک‌ها می‌توانند دارایی‌های خود مانند اوراق بهادار را نزد بانک گرو گذاشته و معادل آن اعتبار دریافت کنند. این سازوکار امکان نقدینگی بیشتری به دارایی‌های بانک‌ها می‌دهد و انگیزه سرمایه‌گذاری آن‌ها در اوراق دولت را نیز افزایش می‌دهد.
سررسید این عملیات عموما یک هفته تعیین شده است و معمولا بانک‌ها با اتمام قرارداد منقضی شده، قرارداد جدیدی منعقد می‌کنند و دوباره اوراق خود را اصطلاحا نزد بانک مرکزی ریپو می‌کنند. به همین ترتیب سازوکاری ایجاد می‌شود که گویی همواره خالص مانده‌ای نزد بانک‌ها در جریان است که به دارایی‌های بانک مرکزی اضافه شده و در پایه پولی نشسته است.
رقم خالص مانده اجرای عملیات بازار باز در بانک مرکزی، در ردیف سایر اقلام ترازنامه قرار می‌گیرد. هرچقدر سهم خالص مانده بازار باز از پایه پولی بزرگتر شود به معنای این است که بخش بیشتری از پایه پولی و نقدینگی مستقیما تحت اختیار عملیات بازار باز بانک مرکزی قرار دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در انتهای فروردین ۱۴۰۲، مجموعا حدود ۷۶ همت خالص مانده بانک مرکزی، سهمی معادل ۸.۶ درصد از دارایی‌های بانک مرکزی را تشکیل داده بود. مشاهده می‌شود این سهم در خرداد ماه با رقم ۱۱۵ همت به اوج خود می‌رسد و ۱۲.۷ درصد از پایه پولی را تشکیل می‌دهد.
در مقابل تا شهریور ماه به مرور خالص مانده نزد بانک‌ها کاهش یافته و در انتهای تابستان به ۵.۵ درصد از پایه پولی معادل ارزش ۵۳.۶ همت می‌رسد. بر اساس بررسی‌ها پس از شهریور ماه مجددا سهم خالص مانده ناشی از اجرای عملیات بازار باز نزد بانک‌ها افزایش یافته و به مرور در انتهای دی ماه، ارزش آن به ۱۰۰ همت می‌رسد که تقریبا معادل ۹.۷ درصد کل پایه پولی اعلام شده در اولین ماه زمستانی ۱۴۰۲ است.
شایان ذکر است به دلیل اینکه نتایج عملیات بازار باز به صورت هفتگی منتشر می‌شود، ارقام در پایان هر ماه با استفاده از ارقام منتشر شده در آخرین هفته همان ماه برآورد شده است.
به طور کلی این شاخص می‌تواند تا حدی بیانگر سیاست پولی بانک مرکزی باشد چراکه هرگاه عدد این شاخص افزایش یافته، بانک مرکزی درحال تبسیط نقدینگی در بازار بوده و در زمان کاهش این شاخص، بانک مرکزی تمایل به کاهش تزریق اعتبار در بازار باز داشته است.
