اگرچه در مورد نوروز ، تاریخ آن، منشأ و چگونگی پیدایشش پژوهش و تحقیقات متعدد انجام شده است، اما هنوز درباره آغاز و چگونگی پیدایش و ابتدای آن توافق و اجماع نظری وجود ندارد و این ناشی از قدمت و دیرینگی نوروز و همچنین فراگیری آن است که بسیاری از اقوام و ملل آن را متعلق به خود می‌دانند.
بااین‌حال، آنچه مسلم است، عید نوروز عیدی متعلق به فلات ایران و اقوام و مللی است که در این فلات زندگی می‌کنند و خود را در چگونگی پیدایش آن سهیم می‌دانند.
«باقر پیری» با تأکید بر اینکه عید نوروز در میان جمعیتی بالغ بر 500 میلیون نفر در فلات ایران از هندوستان تا آناتولی و از خلیج فارس گرفته تا قفقاز برگزار می‌شود، تشریح کرد: نکته مهم دیگر این است که عید نوروز مجموعه‌ای از اعیاد کهن دیگر را در بر گرفته که همه آنها را اکنون با نام عید نوروز می‌شناسیم و در نوروز ادغام شده‌اند؛ زیرا عید نوروز بعد از گذشت چندین هزار سال به‌عنوان کهن‌ترین عید به رسمیت شناخته‌شده و در جهان برگزار می‌شود.
به اعتقاد این پژوهشگر و تاریخ‌نگار، عیدی که هم‌اکنون در روستاهای چشمیدر، دیوزناو، پالنگان، الک، دره‌تفی و بسیاری از روستاهای اورامانات برگزار می‌شود و مردم ما از آن به‌عنوان عید نوروز یاد می‌کنند، در‌واقع بازمانده آیین «زنخدایی» است.
آن‌گونه که پیری می‌گوید: این عید در طول تاریخ در مناطق مختلف فلات ایران و به‌ویژه در منطقه زاگرس اواخر بهمن تا اوایل دهه اول اسفند برگزار می‌شد و این موضوع در منابع تاریخی نیز به آن اشاره شده است. به‌عنوان مثال ابوریحان بیرونی هزار سال پیش اشاره می‌کند و می‌گوید: عید زنخدایی مختص به زنان عفیف، پاکدامن و خیرخواه و زنانی است که عاشق همسران خود بوده‌اند که در مناطق مختلف ایران و به‌ویژه شهرهای پَهله و شهرهای دربرگیرنده منطقه زاگرس برگزار می‌شود.
او به استناد منابع تاریخی تشریح می‌کند که عید زنخدایی در‌واقع جشن سپندارمز است که هم‌اکنون در روستاهای مذکور برگزار می‌شود، اما چون هزاران سال از این عید می‌گذرد و قدمتی تاریخی و کهن دارد، مردم از این عید به‌عنوان عید نوروز یاد می‌کنند؛ درحالی‌که در‌واقع عیدی به نام عید سپندارمز است که به دوران زن‌سالاری مرتبط است و بازمانده آیین و رسوم میترا در منطقه زاگرس و سراسر فلات ایران است.
عید سپندارمز بعد از به حاشیه رفتن آیین میترا و قدرت‌گرفتن آیین زرتشت باز ارزش و احترام خود را میان مردم از دست نداد و مردم ساکن در فلات ایران و به‌ویژه زاگرس، احترام خاصی برای این عید قائل بودند و حتی یکی از امشاسپندان زرتشت به نام فرشته موکل زمین و زنان پارسا با همین نام سپندارمز نام‌گذاری شد.
این استاد دانشگاه و تاریخ‌نگار کُرد کامیارانی، افزود: اگر عید سپندارمز یا سپندارمت ریشه‌یابی لغوی شود، از دو بخش سپند و آرمئیتی (زمین) تشکیل شده است؛ به معنای «فروتن و بردباری» و عید فروتنی و پاکی و درست‌مَنشی است. این واژه، واژه‌ای سانسکریتی است که در کتاب «وداها» هم آمده به معنی آرمئیتی (زمین) است؛ زیرا زن که مادر است و زمین نیز به‌عنوان مادر فرض شده است. از این‌رو این عید به این عنوان نام‌گذاری شده است.
