چنین وضعیتی در شهرستانی همچون کاشمر در جنوب غربی خراسان رضوی و بسیاری دیگر از مناطق این استان که اقتصادشان بر کشاورزی و باغداری استوار می‌باشد رخدادی ناخوشایند و نگران‌کننده است.
کارشناسان آب و هوا این وضعیت جوی را ناشی از رخداد بی‌سابقه "تغییرات گسترده و شدید اقلیم" می‌دانند بطوریکه کشاورزان کهنسال و ریش‌سفیدان هم به یاد ندارند در زمستان روزهای بهاری را تجربه کرده باشند.
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی در این باره گفت: هوای بهمن ماه امسال این استان در مقایسه با دوره آماری رو به گرمی رفته بطوری که میانگین دمای هوا در مشهد نسبت به دوره آماری بلندمدت به میزان چهار درجه سلسیوس افزایش یافته و گرمتر شده است.
محسن عراقی‌زاده افزود: بر اساس پیشینه معمول همه ساله، در این موقع سال "جبهه پرفشار جوی سیبری" حامل هوای سرد به سوی خراسان رضوی مایل می‌شد اما امسال این پدیده معمول جوی و هوای سرد آن در این استان رخ نداده و به شکلی ضعیف‌تر از فعالیت معمول سالهای گذشته عمل کرده است.
وی همچنین به کاهش ۴۴ درصدی بارندگی در خراسان رضوی طی سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه دوره آماری اشاره و بیان کرد: از ابتدای سال زراعی جاری یعنی آغاز مهر ماه امسال تاکنون ۵۲ میلیمتر باران در این استان باریده و این در حالی است که حجم بارندگی این استان در مدت مشابه دوره آماری بلندمدت ۹۲ میلیمتر ثبت شده است.
نگرانی از گرمای کلی هوا در زمستان و کاهش بارندگی در حالی همچنان پابرجاست که اینک بیم بیدار شدن درختان از خواب زمستانی و گرفتار شدنشان در دام سرمازدگی شاخه‌های به شکوفته نشسته به آن افزوده شده است و کشاورزان و باغداران مناطقی همچون کاشمر را که توان بسیار خوبی در تولید محصولاتی مانند انگور، زعفران، بادام، طالبی و خیار دارند بیمناک نموده است.
کاشمر در تولید این محصولات رتبه‌های نخست تا سوم را در خراسان رضوی دارد و براورد ارزش اقتصادی تولید محصولات زراعی و باغی آن افزون بر ۹ هزار میلیارد ریال در سال است لذا خسارت ناشی از سرمازدگی اسفند ماه وضعیت اقتصادی منطقه را با تنگنا مواجه می‌کند.
کشاورزی تحت تاثیر تغییر اقلیم
در فروردین ماه امسال کارشناسان جهاد کشاورزی سرمازدگی را باعث وارد آمدن خسارت ۱۱۷ میلیارد تومانی به بخش کشاورزی کوهسرخ خراسان رضوی عنوان کردند. در برخی از سال‌ها مانند سال ۱۳۸۹ سرمازدگی ۷۰ درصد بخش کشاورزی شهرستان کوهسرخ را تحت تأثیر قرار داد و امسال نیز شکوفه‌دهی برخی درختان که در باغات بخصوص در مناطق دشتی این شهرستان از نیمه بهمن شروع شده و همچنان ادامه دارد با توجه به پیش‌بینی نفوذ توده‌های هوای سرد قطبی به شمال شرق کشور در این هفته و هفته‌های آینده از خطر سرمازدگی بسیار زیاد خبر می‌دهد.
یک عضو هیأت علمی گروه کشاورزی مرکز آموزش عالی کاشمر در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعات نشان می‌دهد شهرستانهای کاشمر و کوهسرخ در خراسان‌رضوی به شدت تحت تأثیر شرایط تغییر اقلیم قرار دارند.
هادی معماریان افزود: نتایج مطالعات حاکی از کاهش هفت میلیمتری بارندگی و در مقابل افزایش حدود یک و نیم درجه دمای هوا، طی سه دهه اخیر برای کاشمر است، همچنین طی سالهای اخیر، نوع اقلیم طی فصل زمستان که دوره مرطوب اصلی سالانه منطقه محسوب می‌شود به سوی اقلیم خشک‌تر گرایش نشان داده است.
وی با بیان اینکه گرمایش جهانی و تغییرات جوی ناشی از آن به عنوان یک چالش جدی زیست محیطی زندگی بشر را در سراسر جهان تهدید می‌کند ادامه داد: در بین بخش‌های مختلف اقتصادی، بخش کشاورزی به دلیل شرایط حاکم برآن، بیش از دیگر بخش‌ها تحت تأثیر این شرایط اقلیمی قرار می‌گیرد.
این استاد دانشگاه گفت: پاییز و زمستان گرم و کم بارش به همراه نوسانات دوره‌ای پی در پی، بهار مرطوب و ابری به همراه بارندگی های غیرمتعارف و سیلابی، تابستان های گرم و سوزان به همراه اختلافات شدید دمای هوای شبانه روزی، تغییرات در شدت طوفان ها و گرد و غبارها، سرمای دیررس یا زودرس غیرمعمول برای گلدهی و برداشت محصول که همگی نشان از تغییرات جدی اقلیم می دهند، تبدیل به یک واقعیت آشنا و انکارناپذیر برای کشاورزان گردیده و نتایج تحقیقات متعدد در سراسر دنیا حاکی از آن است که گرمایش زمین مراحل فنولوژی گیاهان را تحت تاثیر قراد داده و سبب تأخیر در شروع فصل پاییز و خزان و تعجیل در آغاز فصل بهار و رویش مجدد گیاهان شده است.
وی افزود: نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۱۰۰ در تمامی سناریوهای انتشار تغییر اقلیم، میانگین دمای هوای زمستانه در ایستگاه سینوپتیک کاشمر دارای روند افزایشی خواهد بود و این به معنای رسیدن زودتر گیاهان به آستانه گلدهی است.
معماریان ادامه داد: در برخی سناریوهای تغییر اقلیم، میانگین دمای هوای بهاره تا سال ۲۰۴۰ دارای روند کاهشی است و این نیز به معنای سرمای بیشتر در بهار است.
وی گفت: در اکثر سناریوهای تغییر اقلیم روند کاهشی دمای هوا در فصل بهار تا سال ۲۰۴۰ پیش‌بینی می‌شود که نشان‌دهنده خطر یخبندان بیشتر در این فصل سال است در حالی که با روند افزایشی دمای هوا بخصوص در فصل تابستان و زمستان مواجه خواهیم بود و این خود باعث تنشهای گرمایی زیاد در فصل تابستان خواهد شد که ممکن است از آستانه تحمل بسیاری از گیاهان زراعی و باغی این منطقه بیشتر باشد.
عضو هیأت علمی گروه کشاورزی مرکز آموزش عالی کاشمر افزود: کشاورزان قادر به تغییر یا کنترل شرایط اقلیمی در سطح وسیع نیستند اما مدیریت مناسب و همسو با این دگرگونی‌های اقلیمی در کاهش عارضه‌های پیش‌رو مفید خواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه اهمیت رعایت اصول فنی و مدیریتی و به کارگیری اصول علمی کشاورزی به ویژه در استفاده از نهاده‌ها در کنار انتخاب ارقام و پایه‌های مناسب و سازگار با شرایط تغییر اقلیم جهت کاهش اثرات سوء این تغییرات بیشتر از قبل احساس می‌شود ادامه داد: در این زمینه نقش مروجان، کارشناسان و مدیران کشاورزی منطقه در انجام مطالعات دقیق به کمک دانشگاهیان و ارائه راهکارهای مناسب، بسیار مؤثر است.
نیازمند شناخت اقلیم هستیم
کنترل عوامل جوی و اقلیمی توسط انسان تقریبا ناممکن است اما انسان با شناخت اقلیم و بررسی سرعت تغییرات اقلیمی می‌تواند گام موثری در افزایش دانش خود نسبت به تاثیر عوامل جوی و اقلیمی، سیاست گذاری‌ها و مدیریت مصرف منابع انرژی تجدیدناپذیر بردارد.
یک دکترای آب و هواشناسی و رییس اداره هواشناسی کاشمر گفت: براساس گزارش‌های چهارم هیات بین الدول تغییرات اقلیمی(IPCC ) گرمایش جهانی هوا و تغیر اقلیم با استفاده از مشاهدات دمای هوا که از سطح خشکی ها و آب های جهانی به دست آمده تائید شده است و بررسی سه دهه آمار کاشمر نیز نشان از تغییرات دمای هوا و بارش دارد به طوریکه در ۱۰ سال اخیر با کاهش چشمگیر بارندگی مواجه بوده‌ایم.
علی اصغرزاده افزود: متوسط بارندگی به ۱۵۷ میلیمتر رسیده و تغییر در فصول بارش را داشته ایم و آهنگ افزایش دمای هوا نیز صعودی است به طوریکه در دهه اخیر افزایش دمای هوا کاملا محسوس بوده و به چند برابر سالهای گذشته رسیده است.
وی ادامه داد: بارش‌های سال زراعی جاری تا نهم اسفند در کاشمر ۷۴ میلیمتر می باشد که در مقایسه با سال زراعی قبل ۵۱ درصد کاهش داشته و این در حالی است که کاشمر در سال زراعی جاری دومین شهر پر بارش استان بوده است و در کل استان نیز میانگین بارش به پائین ترین سطح خود رسیده است.
رییس اداره هواشناسی کاشمر با بیان اینکه در حال حاضر متوسط بارندگی در استان ۵۲ میلیمتر است گفت: آمار گویای این مطلب است که تغییرات اقلیمی جدی است و اگر روند بارش در یک سال زراعی ایده‌ال به نظر می رسد تضمینی برای همان میزان بارش در سال زراعی بعدی وجود ندارد.
وی افزود: باید مدیریت سازگاری با تغییرات اقلیمی را در دستور کار قرار داده و با توجه به ظرفیت هر منطقه امکان‌سنجی کرد.
اصغرزاده ادامه داد: با توجه به ظرفیت کشاورزی این شهرستان توصیه می شود الگوی کشت مناسب برای کشاورزان ارائه گردد و با توجه به کمبود بارندگی نیاز به کشت‌های گلخانه ای بسیار ضروری به نظر می رسد و در بخش صنعت نیز استفاده از انرژی‌های نو و به خصوص استفاده از انرژی خورشیدی باید در دستور کار قرار گیرد.
آلودگی‌های زیست محیطی نیز در نهایت منجر به تغییرات دمای هوا و در دراز مدت موجب تغییر اقلیم می شود. گیاهان نیز همانند سایر جانوران دستخوش این تغییر قرار می گیرند و شهرستان کاشمر نیز چون در حاشیه کویر قرار دارد این فرایند را بهتر و بیشتر شاهد است.
معاون فنی و امور زیربنایی جهاد کشاورزی کاشمر در این خصوص گفت: تغییر اقلیم صورت گرفته و ما شاهد کم‌آبی، افزایش علفهای هرز، آفات و بیماریها، شوری آب و خاک و دمای هوای نامتناسب در فصول سرد و گرم و به تبع آن استفاده از سموم و آفت کش‌ها و کودها هستیم و این موارد تغییر اقلیم را گسترش داده و سرعت بخشیده است.
احمد رضا محمودی مقدم افزود: کشاورزان می‌توانند در دو بخش در موضوع سازگاری با تغییر اقلیم کمک کنند که بخش اول "تغییر در الگوی کشت" و بخش دوم "مدیریت مزرعه" است.
وی ادامه داد: از جمله عملیات تغییر الگوی کشت می توان به استفاده از گیاهان کم آب طلب و مقاوم، بهره‌گیری از گیاهان زودرس به نوعی که بتواند فرار از خشکی را برگزیند، توسعه گلخانه ها و افزایش کشت متراکم، اصلاح گونه‌های مقاوم به تنشهای محیطی و توسعه کشت مخلوط اشاره کرد.
معاون فنی و امور زیربنایی جهاد کشاورزی کاشمر گفت: در زمینه مدیریت مزرعه نیز مواردی همچون مدیریت تلفیقی و منطقی آفات و بیماریها و علفهای هرز، استفاده از روشهای نوین آبیاری، بازچرخش پساب ها در چرخه مصرف آب، توسعه منابع آب با درنظر گرفتن حفاظت از اکوسیستم ها، استفاده از ملزومات کاهش دهنده نور و گرما مانند شید و کائولن، استفاده از انواع مالچ‌ها برای کنترل علفهای هرز و افزایش راندمان آبیاری، بهبود شرایط خاک و افزایش مواد آلی خاک، ممانعت از ضایعات بی‌رویه محصولات کشاورزی و همکاری بیشتر در جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرسطحی و در نهایت توسعه صنایع تبدیلی وابسته، هدف گذاری شده است.
وی افزود: مجموعه جهاد کشاورزی با بهره گیری از توان کارشناسی و تحقیقاتی خود سعی دارد تمام این اهداف را چه در بلندمدت و چه در کوتاه مدت به عرصه ظهور برساند و حمایت و هدایت کشاورزان در این زمینه با روش کاربردی مورد نظر است.
محمودی مقدم ادامه داد: بخش تحقیقات و آموزش و ترویج با هدف هدایت کشاورزان وارد شده و دستاوردهای جدید را پس از آزمودن و کاربردی کردن به کشاورزان معرفی می نماید همچنین در زمینه حمایت کشاورزان با واگذاری تسهیلات و اعتبارات تعریف شده، سعی در اجرای طرحهای متعدد به منظور تاخیر یا مقابله با پدیده تغییر اقلیم دارد.
وی گفت: توسعه کشت گیاهان دارویی و زراعی کم آب طلب از جمله گل محمدی، کینوا، کاملینا و امثال آن، کاهش برداشت آب از چاه موتورهای عمیق و مدیریت آن، واگذاری اعتبارات لوله گذاری، آبیاری‌های کم فشار و نوین، توسعه کشت گلخانه ها و اختصاص تسهیلات طولانی مدت به آن، استفاده از انواع مواد غیرسمی و بی خطر در مبارزه با آفات و بیماریها، تعیین زمان دقیق مبارزه با آفات مهم به منظور کاهش مصرف سموم ،کاربردی نمودن مواد بیولوژیک در مبارزه با آفات و بیماریها مانند زنبور تریکوگراما و فرمونها، توسعه کشت همراه با مالچ و شید در باغات و مزارع، توسعه کشت مخلوط پنبه و طالبی، تولید گونه‌های مقاوم و زودرس پنبه در بخش تحقیقات کشاورزی، توسعه فعالیتهای آبخوانداری و سعی در حفظ مراتع و جنگل ها، مقابله با تغییر کاربری زمینهای کشاورزی با هدف حفظ زمینهای زراعی و باغی، گوشه ای از مجموعه فعالیتهای اخیر و در حال اجرای جهاد کشاورزی به منظور سازگاری با مقوله تغییر اقلیم است.
خراسان رضوی با ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومترمربع (۱۱ میلیون و ۷۴۰ هزار و ۶۵۹ هکتار) وسعت، معادل هفت درصد مساحت کل کشور شامل ۳۳ شهرستان، ۸۱ شهر، ۷۹ بخش، ۱۷۵ دهستان و سه هزار و ۲۸۱ روستا است.
این استان منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک است زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد.
یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمینهای خراسان رضوی در مناطق بیابانی متاثر از کانونهای فرسایش بادی قرار دارد که شامل حدود ۳۰ درصد از وسعت استان است. خراسان رضوی دارای ۱۵ کانون بحرانی فرسایش بادی در ۱۷ منطقه و ۱۵ شهرستان است.
همچنین وسعت مراتع خراسان رضوی ۶ میلیون و ۵۶۶ هزار و ۲۹ هکتار معادل ۵۶ درصد از کل مساحت استان است.
مساحت جنگلهای خراسان رضوی نیز با محاسبه بیشه‌زارها، درختچه‌ها و جنگلهای دست کاشت حدود یک میلیون هکتار یعنی ۸،۵ درصد از کل وسعت استان می‌باشد.
میانگین بارندگی در خراسان رضوی نیز ۲۱۰ و در کشور ۲۴۰ میلیمتر است.
