همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: ایده اولیه در داستان‌نویسی از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که مباحث نظری بسیاری از سوی کارشناسان و منتقدانی ادبی به این موضوع اختصاص یافته و هر یک از محققان و پژوهشگران نظراتی اغلب متفاوت در این خصوص مطرح کرده‌اند. بخشی از این نظریات در قالب مقالات ادبی متعدد به قلم نویسندگان مختلف منتشر شده و محققان و پژوهشگرانی هم بوده‌اند که نظریات جامع خود در این باره را در قالب کتاب‌های مرجع تالیف و منتشر کرده‌اند. در مجموع، ایده اولیه مرحله آغازین فرایند آفرینش داستانی و مقصد پایانی تجزیه داستان به غرض تحلیل ساختاری آن است. به بیان دیگر، ایده اولیه مقوله مشترکی است که روایت‌ها را به ساده‌ترین شکل در معرض قضاوت آفرینشگر، منتقد و مخاطب قرار می‌دهد. بحث از چیستی ایده اولیه، به مثابه ماهیت آن، یکی از عمیق‌ترین مجاری درک روایت، چگونگی شکل‌گیری، بسط‌یافتگی و دوام و ثبات آن است. در این خصوص، اخیراً کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان» به قلم احمد شاکری منتشر شده که مراسم رونمایی آن به تازگی توسط گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت انتشارات سوره‌مهر و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی در تالار سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد. در این نشست، محمدرضا سنگری، مهدی کاموس، حجت الاسلام مهدی جهان، احمد شاکری( نویسنده کتاب) و محمدحسن شاهنگی پیرامون موضوع کتاب صحبت و مباحثی را مطرح کردند.
- استخراج جوهره اصلی روایت داستانی
در ابتدای مراسم رونمایی کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان»، محمدرضا سنگری طی سخنانی گفت: «انتشار این کتاب اتفاقی ارزنده است که باید آن را به فال نیک گرفت. نویسنده قلم و زبان خاصی دارد و توانسته در بین مخاطبان جای خود را باز کند. موضوع چگونگی گسترش ایده اولیه در فیلمنامه و داستان باید مورد توجه اهل تحقیق قرار گیرد. کتاب«فلسفه ایده اولیه داستان» با این سوال آغاز می‌شود که ایده اولیه داستان از چه جنسی است و با چه هدفی مورد توجه نویسنده قرار می‌گیرد؟ ما پیش از این کتاب سلول بنیادین داستان نوشتۀ محمدرضا سرشار را داریم خصوصیت اصلی این کتاب را باید در مخاطب و رویکرد آن‌ها دانست. مخاطب این کتاب داستان نویسانی هستند که برای نوشتن داستان خود به دنبال یافت سوژه خواهند بود. لذا مسئله اصلی این کتاب سوژه‌یابی یا ایده‌یابی است. اما از انجا که تا خود ایده روشن نشود، ایده‌یابی نیز مشخص نخواهد شد به این مقوله نیز به نحو مختصری پرداخته شده است.» وی افزود: «تحقیق حاضر با معرفی روش‌شناسی تقصیر در پاسخ به پرسش چگونگی تجزیه روایت داستانی به جوانب بنیادین آن و تفکیک جوانب از ارکان، اجزاء، ابزارها و عناصر این امکان را فراهم می‌آورد تا در فرایندی مرحله‌مند، جوهره اصلی روایت داستانی استخراج شود. بدین ترتیب موضع کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان» به عنوان محصول نهایی کاربست فرایند تقصیر فراهم می شود.»
- تامل در ماهیت ایدۀ اولیه
در ادامه مراسم رونمایی از کتاب جدید احمد شاکر، مهدی کاموس درباره موضوع کتاب صحبت کرد و گفت: «کتاب تئوریک در زمینه فلسفه ایده اولیه داستان با این حجم واقعا ارزشمند است. اولین اثری که از شاکری خواندم «عریان در برابر باد» بود که در همین انتشارات سوره مهر چاپ شده بود. در همان سال‌ها با شاکری در خصوص ادبیات توحیدی و در حاشیه کنگره ایثار و شهادت در بین سال‌های ۸۹ تا ۹۱ مباحثه میکردیم. نویسنده آثار ارزشمند دیگری در حوزه مانایی و میرایی ادبیات دفاع مقدس، ادبیات سیاه دفاع مقدس تولید نموده است که در حوزه نظریه ادبی در خور توجه هستند. پیشنهاد می‌کنم یک اصطلاح نامه در انتهای کتاب "فلسفه ایده اولیه داستان" درج شود. همچنین جای نمایه در انتهای کتاب خالی است. قطع و فونت کتاب خوب است .جایگاه ایده اولیه در میان عناصر داستان و نسبت و مناسبات ان با علل اربعه روایت داستانی مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. علت صوری شکل دهنده روایت است. بنابر این انچه هیئت داستان به واسطه آن محقق می شود علت صوری‌اش خواهد بود.» وی افرود: «در این کتاب شاکری مطرح می‌کند که تامل در ماهیت ایدۀ اولیه، جایگاه آن را در هندسه معرفتی از لطیفه‌ای ذوقی به عنصری رکنی ارتقا می‌بخشد. تا جایی که باید گفت، نظریه پردازی، نقد و آموزش داستان منوط به کشف و تحلیل ایده است.»
- فلسفه نویسی کار پیچیده‌ای است
سخنران بعدی مراسم، حجت‌الاسلام مهدی جهان بود که گفت: «فلسفهنویسی کار پیچیده‌ای است و فلسفه مضاف نیز شرایط خاص خودش را دارد. ما در فلسفه مضاف، مسائل کلی علی و معلولی را مورد توجه قرار می‌دهیم. در حقیقت در فلسفه مضاف دو محور کلان وجود دارد؛ علم و موضوعات آن. ایده اولیه چیزی است که حاکی از ظهور یک پدیده برای ذهن برای ارائه و تولید است. اگر این ایده در ادبیات باشد، منجر به آفرینش ادبی می‌شود. نسبت فصول کتاب کتاب«فلسفه ایده اولیه داستان» متوازن نیست و بهتر است نویسنده آن را مورد بازنگری قرار دهد. باید به این سوال مهم بیندیشیم که یک کار هنری از کجا شروع می‌شود؟ در سینما این عنوان با مفهوم بازنمایی گره خورده است و تعبیر نزدیک دیگری که در این زمینه می‌توان ذکر کرد محاکات است که موازی با ایده اولیه مطرح می‌گردد.»
- فهم ماهیت روایت
نویسنده کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان»، احمد شاکری هم در این نشست گفت: «یکی از مهمترین ضرورت‌های پرداخت به چنین مباحثی در حوزه فلسفه روایت، فهم ماهیت روایت و در نتیجه نسبت آن با مقوله دین و تبیین ادبیات داستانی دینی یا ادبیات داستانی انقلاب است. طبعا چنین نسبتی جز با شناخت طرفین نسبت محقق نخواهد شد. و شناخت طرف ادبیات یا روایت داستانی از اهم مباحثی است که در شناخت لایه‌های آن تنزل پیدا می‌کند. بنابر این فهم اینکه داستان دینی چیست؟ در این کتاب به پرسش‌هایی از این دست تبدیل می‌شود که داستان دینی در چه سطحی متصف به وصف دینی می‌شود؟ به تعبیری ماهیت دینی برای ادبیات در چه سطحی از روایت قابل فرض است؟ آیا در سطحی که هنوز درون‌مایه به واسطه عدم تمامیت روایت محقق نشده است می‌توان روایت (ایده اولیه) را متصف به دینی کرد؟ بحث دیگری که جنبه آفرینشی و کاربردی بسیار با اهمیتی دارد، مقوله چگونگی و کجایی داستان است. اینکه داستان از کجا می‌آید در ایده اولیه و در ضمن بحث از ایده‌یابی قابل بیان است. تردیدی در این نیست که فهم ایده‌یابی و اینکه اثر روایی در کوچک‌ترین کمیت خود و اولین مراحل شکل‌گیری اش از کجا می اید و چگونه شکل می گیرد نیازمند شناخت ایده اولیه یا همان کمیت ابتدایی است.»
- فلسفه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی
بخش پایانی مراسم به سخنرانی محمدحسن شاهنگی در انتهای این اختصاص داشت که وی نیز گفت: «ورود به چیستی بطون روایت و جوانب و لایه‌های آن خواهد بود. از این منظر، فلسفه ایده اولیه خود یکی از موضوعات اساسی در نیل به فلسفه روایت و پس از آن فلسفه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی است. نگارنده کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان»، با این فرض اولیه که ادبیات داستانی کشورمان بخصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی وارد مرحله نوزایی و تغییر و تحول شده و در مرحله گذار از تجربه ابتدایی به سمت اسلوب و صورت آرمانی است، رویکرد پیشینی را در پژوهش فلسفه ایده اولیه برگزیده است. از این مجرا ایده اولیه متوقع را به مثابه امر مفروض و موجود ذهنی برای شکل مطلوب ادبیات داستانی معیار مورد واکاوی قرار داده است.» در انتهای مراسم، رونمایی از کتاب«فلسفه ایده اولیه داستان» با حضور حاضران انجام شد.
