همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: تجهیز و توسعه کتابخانه آینده شهید محسن فخری‌زاده به عنوان اولین «خانه خدمات دیجیتال و خلاقیت کتابخانه‌های عمومی» یکی از اتفاق‌های خوشایند در حوزه کتاب و کتابخوانی با توجه به تغییر و تحولات فناورانه است که مراکز کتابخانه‌ای را هم به سمت حذف کتابهای فیزیکی و خدمات تمام الکترونیکی سوق می‌دهد. در این راستا، کتابخانه عمومی آینده «شهید فخری‌زاده» با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ علیرضا زندوکیلی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران و جمعی از مدیران ستاد و استان‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در بوستان دانشجوی تهران به بهره‌برداری رسید؛ اتفاق تازه و خوشایندی که در آینده نزدیک درباره آن بیشتر خواهیم شنید.
کتابخانه تمام‌الکترونیک یا دیجیتال کتابخانه‌ای است که در آن اسناد و منابع به جای کاغذ یا سایر رسانه‌ها به صورت الکترونیکی ذخیره شده‌اند. اساس این کتابخانه‌ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفاده الکترونیکی است. محتوای الکترونیکی این کتابخانه‌ها ممکن است به گونه‌ای باشد که هر فردی در هر نقطه از جهان بدون محدودیت با استفاده از یک شبکه رایانه‌ای بتواند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیدا کند یا اینکه فقط برای افراد ساکن در محل قابل دسترسی باشد. مجموعه روش‌ها، خدمات و ساختارهای اطلاعاتی که باعث می‌شوند تا اطلاعات در قالب یک فناوری نوین با دسترسی آسان، سریع و گسترده ارائه شوند، کتابخانه دیجیتال نام دارد. کتابخانه دیجیتال یک نوع سیستم بازیابی اطلاعات است.
- توجه به اقتضائات فناورانه جدید در کتابخانه آینده
در مراسم افتتاحیه کتابخانه عمومی آینده «شهید فخری‌زاده»، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ابتدا به شخصیت و خدمات شهید فخری زاده اشاره کرد و گفت:«شهید فخری‌زاده جزء افتخارات کشور بودند و خدمات بزرگی را در حوزه‌های دفاعی و هسته‌ای برای کشور به یادگار گذاشتند و آینده کشور را با خدماتشان روشن کردند. ان‌شاءالله کتابخانه با نام این شهید والامقام خودش منشأ خیر و برکت است.» وی با بیان اینکه کتابخانه آینده شهید محسن فخری‌زاده خانه خدمات الکترونیک و خلاقیت کتابخانه‌های عمومی است، افزود: «کتابخانه آینده یعنی توجه به اقتضائات فناورانه جدید از جمله هوش مصنوعی و سازوکارهای جدید ارتباطی. بهره‌برداری از این کتابخانه در راستای عمل به وعده دولت در خصوص دسترسی مردم به کتابخانه دیجیتال است.» به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتابخانه آینده شهید فخری‌زاده به اقتضائات فناورانه جدید از جمله هوش مصنوعی توجه دارد. اسماعیلی گفت: «البته کتابخانه‌های فیزیکی در کشور خدمت‌رسانی می‌کنند و ما همزمان نیازمند تأسیس کتابخانه‌های تمام‌الکترونیک هستیم؛ چراکه نشان‌دهنده نگاه دولت به تحول الکترونیک است. رئیس هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی با اشاره به تنوع مخاطبانی که می‌توانند از کتابخانه آینده شهید فخری‌زاده خدمات دریافت کنند، یادآوری کرد: بوستان دانشجو و محدوده تئاتر شهر که برای این کتابخانه انتخاب شده، یکی از بهترین مناطقی است که اهالی فرهنگ و هنر به طور مرتب به آنجا رفت و آمد دارند و هم در نزدیکی بوستان دانشجو و دانشگاه تهران قرار دارد و و با توجه به موقعیت کتابخانه امکان دسترسی راحت به آن را دارند.» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین از راه‌اندازی کتابخانه‌های آینده دیگری خبر داد و گفت: «تلاش می‌کنیم در راستای به‌روزرسانی و استفاده از امکانات الکترونیک کتابخانه‌های دیگری را نیز تأسیس کنیم تا نشان دهیم تحول در حوزه کتاب مورد اهتمام است. البته در کتابخانه‌های فیزیکی نیز بخش‌های الکترونیک وجود دارد؛ حتی در برخی از کتابخانه‌های مرکزی حدود ۶۰ نوع خدمت ارائه می‌شود و هر جا نیاز باشد می‌توانیم با استفاده از فضاهایی که در اختیارمان است این کار را گسترش دهیم.»
- مخاطبان هدف کتابخانه آینده عموم مردم هستند
مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور هم در مراسم بهره‌برداری از کتابخانه آینده شهید فخری‌زاده گفت: «گرچه در خدمات کتابخانه‌ای، کتاب مکتوب همچنان پیشتاز است اما نباید از فضای روز غفلت کنیم و به همین دلیل با راه‌اندازی کتابخانه آینده تلاش کردیم در فضای دیجیتال خدمات ارائه دهیم.» وی با بیان اینکه مخاطبان هدف کتابخانه آینده شهید فخری‌زاده عموم مردم هستند، یادآور شد:«برای پوشش همه مخاطبان در طراحی نرم‌افزار این کتابخانه برای کودکان و نوجوانان، بزرگسالان و مخاطبان حرفه‌ای خدمات ویژه‌ای در نظر گرفته شده است.» به گفته رمضانی، فرصت بهره‌مندی از فضای دیجیتال برای عموم مردم اعم از کتاب صوتی، کتاب الکترونیک و...، دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی، سرگرمی، بازی، میزهای کار و الکترونیک، اتاق‌های مطالعه، طراحی صنعتی و... از مهمترین ویژگی‌های کتابخانه آینده است و با توجه به اینکه این فضا توان حضور همه مردم را ندارد، تلاش داریم به زودی مدل کتابخانه آینده را تکثیر کنیم.» دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور در ادامه با بیان اینکه خدمات الکترونیک دو پایه دارد گفت: نخستین پایه مبتنی بر فضای مجازی است که در قالب سکوی کتابخانه عمومی است و فاز اول آن سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. پایه دوم نیز ارائه خدمات الکترونیک در کتابخانه آینده است که در کشور تکثیر می‌شود.» وی خدمات ارائه شده در این کتابخانه را جذاب دانست و تأکید کرد: «در کشور چنین فضای کتابخانه‌ای نداشتیم و این فضا می‌تواند برای اهالی فرهنگ جذاب باشد.»
- کتابخانه «بدون کتاب»
علیرضا زند وکیلی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران هم در مراسم افتتاحیه کتابخانه آینده شهید فخری‌زاده گفت: «این کتابخانه به نام دانشجو با زیربنای ۲۶۰ متر مربع در سال ۱۳۷۲ تأسیس و در سال ۱۳۸۴ توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت دائم به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور واگذار شد. این کتابخانه در بوستان دانشجو و در منطقه ۱۱ شهرداری تهران واقع شده و تا سال ۱۳۹۸، ۱۵۰۰ عضو فعال و ۲۰۰۰ امانت کتاب در ماه داشته است.» وی افزود: «با توجه به فرسودگی و مشکلات مربوط به نقشه ساختمان، در سال ۱۳۹۸ تصمیم به توسعه، بازسازی و بهسازی ساختمان گرفته شد. پس از رایزنی‌های انجام شده در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییر در ارائه خدمات کتابخانه‌ها مقرر شد کتابخانه مذکور به کتابخانه «بدون کتاب» تبدیل شود و با استفاده از تکنولوژی روز ارائه خدمات داشته باشد.» به گفته وی، ۱۰ اتاقک مطالعه انفرادی، ۴ اتاق مطالعه گروهی (فضای کار اشتراکی)، کلاس آموزشی، سالن جلسه، کافه کتاب از جمله امکانات فیزیکی کتابخانه آینده است. دسترسی به اینترنت بی‌سیم، اپلیکیشنها و سایتهای آموزش مجازی، امکان اجاره تبلت و لپ‌تاپ، اپلیکیشنهای هوش مصنوعی، دسترسی به نرم‌افزارها، منابع مورد نیاز آموزش کسب‌وکارها، استارت‌آپ‌ها و...، امکان استفاده از استندهای لمسی، میز هوشمند و وب کیوسک، راهنمایی مراجعین در یافتن منابع مورد نیاز، کتابهای دارای فناوری واقعیت افزوده، امکان استفاده از فضای استراحت و سرگرمی، کتابهای الکترونیکی، صوتی و تعاملی، مقالات و پایگاه های اطلاعاتی از امکاناتی است که در کتابخانه آینده فراهم شده است. مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران با بیان اینکه زیربنای فعلی کتابخانه ۳۰۰ متر مربع است گفت: «برای بهسازی، تجهیز و توسعه کتابخانه آینده شهید محسن فخری‌زاده به عنوان اولین «خانه خدمات دیجیتال و خلاقیت کتابخانه‌های عمومی» اعتباری بالغ بر ۶۰ میلیارد ریال هزینه شده است.»
