به گزارش مشرق، مرکز پژوهشی «نشنال اینترست» آمریکا در گزارشی مبسوط به تحلیل روابط ایران و ترکمستان پرداخته و آورده است: از زمانی که «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران شد، تهران راهبرد «نخست همسایگان» را در سیاست خارجی خود دنبال کرده است. همزمان که جمهوری اسلامی تحت تحریم‌ها و دیگر اشکال فشار از سوی غرب قرار دارد، تهران بر بهبود روابط با کشورهای همسایه جهت مقابله با تلاش‌های غرب برای تضعیف و منزوی کردن ایران تمرکز دارد.
نویسنده این تحلیل مدعی شد که تمرکز بر ترکمنستان در رویکرد سیاست خارجی ایران اندک است زیرا تاکنون روابط تهران و عشق آباد به ندرت خبرساز شده و در سال‌های اخیر، مرز دوکشور در مقایسه با مرزهای ایران با افغانستان و پاکستان آرامتر بوده است. همین موضوع روابط دو کشور را به صورت عمده واجد اهمیت ژئواکونومیکی می‌کند که عاری از مشکلات بزرگ باشد.
طبق این تحلیل، از زمان آغاز ریاست جمهوری رئیسی در سال ۲۰۲۱ انبوهی از فعالیت‌های دیپلماتیک و همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف بین دوکشور صورت گرفت که به بهبود روابط ایران و ترکمنستان منتهی شده اما کماکان سطح تجارت دوجانبه پایین و حدود ۵۰۰میلیون دلار است. ظرفیت توسعه روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان بالا است و تجارت ایران با کشورهای آسیای مرکزی تا حد زیادی در کاهش فشار ناشی از تحریم‌های غرب موثر خواهد بود.
این گزارش، با برشمردن برخی تعاملات دیپلماتیک دو کشور در سه سال اخیر آورده است: ایران و ترکمنستان در بخشی از جهان قرار گرفته اند که اهمیت ژئوپلیتیک فزاینده‌ای دارد. «ادوارد واستنیج» مدرس ارشد سیاست و مطالعات بین‌الملل در برکلی، روابط دو کشور را «عمل‌گرایانه و تعاملی» می‌داند، به نحوی که ایران برای موضع بی طرفی رسمی ترکمنستان در سیاست خارجی، به ویژه در چارچوب تلاش ایران برای یافتن شرکای اقتصادی و مقابله با اثرات تحریم و فشارهای غرب، ارزش قائل است.
وی معتقد است که از برخی جهات جایگاه تهران و عشق آباد شبیه یکدیگر است که این امر تاحد زیادی به تمایل آنها برای حفظ استقلال در سیاست خارجی ارتباط دارد.
«بروس پانیر» پژوهشگر آسیای مرکزی در موسسه تحقیقات سیاست خارجی (Foreign Policy Research Institute) هم تصریح دارد شاید مهمترین جنبه روابط دو کشور این است که هیچ کدام دیگری را یک تهدید امنیتی نمی‌دانند. دولت ترکمنستان هیچ تهدیدی برای ایران نیست و هرگز اپوزیسیون ایرانی در آن کشور حضور نداشته اند.
نشنال اینترست از جمله محورهای همکاری اقتصادی دوطرف را بحث انرژی و گاز می‌داند که در این چارچوب تهران از همسایه خود برای تامین گاز استان‌های شمالی بهره می‌برد. این امر ایران را از سرمایه گذاری برای توسعه خطوط لوله از میادین گازی جنوب به مناطق شمالی و در نزدیکی مرز ترکمنستان بی نیاز کرده است. با اینحال در این روابط چالش‌هایی هم وجود دارد. ایران، ترکمنستان و آذربایجان نوامبر ۲۰۲۱، یک قرارداد سه جانبه برای سوآپ گاز امضا و در سال بعد آن را اجرایی کردند. طبق این توافق تهران از ترکمنستان گاز دریافت می‌کند و به همان میزان در منطقه‌ای دیگر گاز را به باکو تحویل می‌دهد. این قرارداد در ژانویه ۲۰۲۴ به دلیل نبود توافق بر سر مفاد تجاری با مشکلاتی همراه شد.
طبق گزارش این اتاق فکر، امروزه پتانسیل همکاری ایران و ترکمنستان در زمینه‌های ترانزیتی اهمیتی بیشتر از قبل پیدا کرده است. ایران می‌تواند این کشور غنی از گاز در آسیای مرکزی را به ترکیه و جهان عرب پیوند دهد. تهران همچنین علاقه مندی خود را برای ایجاد یک مسیر راه آهن-دریایی از شمال تا جنوب نشان داده که در آن روسیه از طریق قزاقستان، ترکمنستان و ایران به هند متصل می‌شود. پانیر معتقد است: این امر تجارت ایران را تقویت می‌کند و دسترسی تهران به کالاهایی را که نمی‌تواند از غرب بخرد، تسهیل می‌سازد.
بنا بر ادعای این اندیشکده آمریکایی، با این وجود سیاست‌های ایالات متحده، همکاری دوجانبه ایران و ترکمنستان در حوزه حمل و نقل را با مشکل روبرو کرده است. با اینکه ایران بهترین مسیر دسترسی ترکمنستان به دریاهای آزاد را فراهم می‌کند، سیاست آمریکا مبنی بر جلوگیری از عبور مسیرهای تجاری یا خطوط لوله از ایران (مربوط به اوایل دهه ۱۹۹۰)، مانع توسعه روابط دو کشور می‌شود.
اگرچه در بخشی از این گزارش، روابط ترکمنستان با رژیم اسرائیل، خطوط لوله گازی ترانس خزر و مناقشه گازی به عنوان منابع تنش در روابط تهران- عشق آباد ذکر شد، اما نویسنده اذعان دارد هر دو کشور نه تنها به فکر ایجاد تنش نیستند بلکه از مسیر مثبت روابط دوجانبه خود حمایت می‌کنند.
