به گزارش خبرنگار مهر، امروز ۳۱ فروردین برای نخستین بار به نام روز ملی گندم و نان نام گذاری شد. شهرام شاهرخی، معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور و مجری طرح پژوهشی گندم در گفت‌وگو با مهر درباره وضعیت گندم‌های تولیدی کشور عنوان کرد: مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور زیر مجموعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، مرجع شناسایی و ارائه دستورالعمل کنترل عوامل خسارت‌زا محصولات کشاورزی از جمله گندم است. هر آفت، بیماری یا علف هرز که در مزارع گندم باشد مؤسسه مرجع شناسایی بوده و باید دستورالعمل کنترل آنها را به مراجع ذی‌ربط ارائه دهد که این مراکز بر اساس این دستورالعمل وارد عمل شوند.
وی افزود: در راستای خودکفایی امسال در دو بخش این مؤسسه همکاری داشت؛ نخست همکاری ما در تدوین کتاب خودکفایی گندم که در وزارت جهاد کشاورزی تدوین شد. در این کتاب اقدامات مؤسسه در راستای خودکفایی گندم که شامل تحقیقات، آموزش‌ها، انتقال دانش‌ها به مزارع تحقیقاتی و… است در کتاب مذکور بازتاب پیدا کرده است. از دیگر اقدامات مؤسسه، همکاری در تدوین دستورالعمل در مدیریت «سن» گندم از مزرعه تا سفره است.
این پژوهشگر با یادآوری اینکه سن یکی از آفاتی است که هم می‌تواند عملکرد کشت را در مزرعه تحت تأثیر قرار دهد هم کیفیت نان را تحت شعاع قرار دهد، گفت: اگر بیش از ۲ درصد از دانه‌های گندم تولید شده سن زده باشد طبیعتاً این محصول برای نانوایی‌ها مناسب نخواهد بود زیرا میزان پروتئین گلوتن آن کاهش بسیار پیدا کرده و این کاهش سبب می‌شود خمیری که از گندم به دست می‌آید خاصیت کششی و تهیه نان نداشته باشد.
شاهرخی با بیان اینکه این امر باعث می‌شود تا گندم به علوفه تبدیل شوند، تصریح کرد: سن گندم مهم‌ترین آفت این محصول بوده که می‌تواند آن را تبدیل به علوفه کند. بنابراین ممکن است گندم به میزان زیاد در کشور تولید شود اما گندم نان نبوده و به دلیل آفات، فقط خوراک دام می‌شود.
کیفیت گندم تولید داخل چه وضعیتی دارد؟
گندم حدود ۴۰ درصد از کالری و پروتئین مورد نیاز جامعه را تأمین می‌کند بنابراین این محصول در سبد غذایی و هرم امنیت غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو از نان به عنوان قوت لایموت نام برده می‌شود. در نتیجه هم باید عملکرد آن مورد توجه باشد و هم کیفیت آن حفظ شود.
معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور درباره وضعیت کیفیت گندم داخل گفت: در سال‌های گذشته مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کیفیت گندم‌هایی که در حال حاضر در کشور کشت می‌شود را ارتقا داده و گندم‌هایی که در کشور تولید می‌شود به لحاظ میزان پروتئین مشکلی نداشته و در سطح گندم‌هایی است که در دنیا کشت می‌شود.
وی اضافه کرد: اقدام دیگر مؤسسه اصلاح بذر، علاوه بر اصلاح انواع بذر گندم برای افزایش درصد پروتئین، مشخص کرده در هر منطقه اعم از سردسیر، معتدل و گرمسیر کدام رقم گندم کشت شود تا بتواند کیفیت لازم را داشته و با شرایط آن منطقه سازگار باشد.
این مسؤول دولتی تاکید کرد: کشور به لحاظ کیفیت گندم برای تهیه نان مشکل ندارد ولی باید محصولات را از گزند سن که مهم‌ترین آفت گندم است و سایر بیماری‌ها و علف‌های هرز حفظ کرد.
وی اظهار کرد: سن گندم مهم‌ترین آفت در آسیای میانه و خاورمیانه و نیز شرق اروپا است که بیشترین خسارت را به گندم زارها وارد می‌کند.
این محقق حوزه زراعت بیان کرد: دانه‌های که مورد حمله این آفت قرار می‌گیرند در محل تغذیه نقطه سیاه رنگی به وجود می‌آید که در اطراف آن یک هاله روشن دیده می‌شود، حتی این دانه‌ها ممکن است چروکیده باشند یا نباشند.
اقدامات پیشگیرانه در مقابل سن‌زدگی
کارشناس پژوهشی طرح گندم در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با اشاره به برگزاری کارگاه‌های آموزشی در استان‌های مختلف کشور، اظهار کرد: مؤسسه گیاه پزشکی در استان‌های مختلف کشور یک سری کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده و آموزش‌های لازم به کارشناسان مراکز خرید گندم داده شده اینکه دانه‌های بیمار چگونه از دانه‌های سالم تفکیک شوند. چگونه باید تشخیص داده شود گندمی که خریداری می‌شود آیا مناسب تهیه نان است یا خیر؟ به عنوان مثال همان گونه که تاکید شد، اگر بیش از ۲ درصد دانه‌های گندم سن زده باشند این محصول دیگر برای تهیه نان مناسب نیست.
چگونه آفات را باید در گندمزارها کنترل کرد؟
معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور با بیان اینکه مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کشور روی هیچ آفتی به اندازه سن تحقیق نکرده است، عنوان کرد: دستورالعمل‌های مدون جامعی تدوین شده که هر جا اجرا شده مشکلی با این آفت وجود نداشته است. به عنوان مثال سال گذشته در کشور در حدود ۲.۵ میلیون هکتار از مزارع گندم علیه سن مبارزه شد. به همین دلیل سال ۱۴۰۲ هیچ مشکلی با سن گندم وجود نداشت.
وی افزود: اینکه چگونه نمونه برداری شود، الگو و واحد نمونه برداری، ابزارهای نمونه برداری و… همگی به شکل دستورالعمل ارائه شده است. به عنوان نمونه در دستورالعمل پیش آگاهی سن گندم آمده، سن چه زمانی اگر شروع به فعالیت کرد باید کنترل شود. نحوه مبارزه مشخص شده یعنی جمعیت سن به چه تعداد رسید باید مبارزه شروع شود. ضمن اینکه زمان مبارزه با سن هم در مرحله حشره کامل و هم پوره ابلاغ شده که کیفیت محصول کاهش پیدا نکند.
شاهرخی ادامه داد: نحوه کنترل سن گندم نیز آمده اینکه از کدام آفت کش‌ها باید علیه آنها استفاده شود که تمام این افت کش‌ها در مؤسسه به ثبت رسیده‌اند.
این محقق به استفاده از دشمنان طبیعی برای مبارزه با سن گندم اشاره کرد و در توضیح بیشتر گفت: همچنین دشمنان طبیعی و حشرات مفیدی که تا حدودی سن گندم را کنترل می‌کنند کدام‌ها هستند چه زمانی فعالیت دارند، در دستورالعمل‌های تدوین شده در اختیار بهره برداران قرار می‌گیرد.
نحوه مبارزه با انواع بیماری‌های گندم
معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور با بیان اینکه علاوه بر آفات برخی بیمارها هم موجب تهدید گندمزارها می‌شود، یادآور شد: بیماری قارچی، انواع ویروس‌ها، باکتری‌ها یا نماتدها عوامل بیماری گندم به شمار می‌روند که دستورالعمل مدیریت آنها هم در کشور تهیه شده است.
وی در توضیح بیشتر گفت: ۷۸ پروژه برای بیماری‌های قارچی، ۱۱ مورد برای باکتری‌ها و ۶ پروژه برای ویروس‌ها و ۱۸ مورد برای نماتدهای گندم اجرا شده که حاصل آنها دستورالعمل‌هایی مانند دستورالعمل مبارزه با «زنگ زرد» گندم است.
این محقق تصریح کرد: زنگ زرد مهم‌ترین بیماری گندم بوده که اگر اپیدمی شود ۱۰۰ درصد محصول را از بین می‌برد. این اتفاق ناخوشایند در سال‌های دور رخ داده است. علائم مشخص است و اینکه چه زمانی و کجا باید مبارزه شود، مناطقی که بیماری از آنجا شروع می‌شود تا همه‌گیری کجا بوده است، کاملاً شناسایی شده‌اند. ما می‌دانیم هر سال باید در چه مناطقی گوش به زنگ باشیم تا اگر زنگ زرد شروع شود کانون‌کوبی کنیم.
وی اضافه کرد: در این راستا ترکیب‌هایی که باید استفاده شود که بتوانیم زنگ زرد را کنترل کنیم به ثبت رسیده است.
علف‌های هرز و افت کیفیت محصولات
مجری پژوهشی طرح گندم در ادامه سخنان خود به علف‌های هرز اشاره کرد و گفت: دسته سومی که روی عملکرد کیفیت گندم خسارت می‌زند علف‌های هرز هستند که در کشور ۴۰۰ گونه علف هرز از ۴۴ خانواده گیاهی در مزارع گندم وجود دارد که عدد بزرگی است.
شاهرخی اظهار کرد: نقشه پراکنش آنها تهیه شده که در کدام مناطق ممکن است به گندم زارها آسیب بزنند. از سامانه جغرافیایی استفاده شده که نقشه پراکنش علف‌های هرز گندم مشخص شود. برای مبارزه با علف‌ها ۳۶ علف کش به ثبت رسیده که پیش تر کارایی آنها ارزیابی شده و در دستورالعمل‌ها ابلاغ شده است.
وی خاطرنشان کرد: از این تعداد ۱۲ علف کش، علف باریک برگ را کنترل می‌کند ۱۵ تا علف‌های برگ پهن را کنترل کرده و ۹ علف کش دو منظوره است.
