به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بنا بر آخرین آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد افراد زباله‌گرد در کشور تا سال 1399 بالغ بر 14 هزار نفر بوده است که از این میان حدود چهار هزار و 700 نفر از آنها در تهران هستند. در ارتباط با جنسیت افراد زباله گرد آمار دقیقی وجود ندارد اما به گفته این مرکز عمده زباله گردان را کودکان تشکیل می دهند. سال های زیادی است که شهرداری با استفاده از طرح های مختلف از جمله سامانه نوماند و قوانین مدیریت پسماند سعی در کنترل این پدیده دارد، اما روز به روز بر تعداد افراد زباله گرد افزوده می شود. مرتبط با زباله گردی، به خصوص در ارتباط با زنان، با سمانه نائینی، فعال اجتماعی حوزه زنان ، به گفت و گو پرداخته ایم.
سمانه نائینی، در گفت و گو با رکنا، با انتقاد از آمارگیری در بحث زباله گردی بیان می کند: آمار ها قابل استناد نیستند چرا که در لایه های غیر رسمی منتشر می شوند حتی اگر به صورت رسمی هم منتشر شود به علت عدم شفافیت بستر آمار گیری، افراد کامل و راحت نمی توانند به کیس ها دسترسی داشته باشند در نتیجه آمار موجود نمی تواند خیلی موثق واقع شود. می توان به این مسئله به صورت تجربه زیسته و کیفی نگاه کرد چرا که نتیجه گیری بهتری می تواند داشته باشد.
وی با اشاره به تغییر آسیب های اجتماعی امروز نسبت به قبل اظهار می کند: در گذشته به طور معمول در بیشتر افراد زباله گرد طیف خاصی را شاهد بودیم که بخش زیادی از آنها اتباع و بخشی دیگر افراد بی خانمان و مصرف کننده مواد مخدر را شامل می شدند. اما امروز نوع این افراد تغییر کرده و می توان با مشاهده روزانه طیف وسیعی از افرادی را مشاهده کرد که مصرف کننده به نظر نمی رسند و از افراد عادی جامعه هستند.
او همچنین افزود : وضعیت اقتصادی امروز به سمتی رفته که افرادی که دچار مشکلات اعتیاد و امثال آن نیستند هم به زباله گردی رو آورده اند. مخصوصا فردی که دارای کودک است یا تعهد به نان آوری دارد، فردی که همسری بیمار دارد و در مجموع شخصی که دغدغه گرسنگی خود یا اطرافیانشان را دارد به زباله گردی هم فکر می کند زیرا درآمد حاصل از فروش پسماند خشک، کم نیست.
سمانه نائینی، در پاسخ به افزایش روزانه اتباع در کشور و ارتباط آن با افزایش زباله گردان، به رکنا، از موضوع "غربتی ها" یاد کرد و توضیح داد: در ابتدا مطالعه غربتی ها این نتیجه را در پی داشت، که شمایل زندگی این افراد نماینده ای از فقر است. اما بعد از مطالعه و بررسی های بیشتر مشخص شد فقر علت اصلی این نوع زندگی نیست، بلکه یکی از ابزار های سبک زندگی آنها است. شکل ظاهری آنها، نوع غذا خوردنشان،تعداد فرزندانشان جزو سبک زندگی این افراد است و برای تغییر آن باید بنیادین برنامه ریزی و عمل کرد.
وی بعد از تاکید بر اهمیت تفاوت قائل شدن میان سبک زندگی مهاجر و کسی که در ایران زندگی می کند افزود: بعضی پدیده هایی که در فرهنگ اجتماعی ایران آسیب تلقی می شود ممکن است در فرهنگ مهاجر پذیرفته شده باشد، مثل مصرف مواد مخدر. زباله گردی در میان بسیاری از مهاجمان هم به همین شکل است؛ کاملا از پیش برنامه ریزی شده و دارای هدف. به همین دلیل مسئله زباله گردی را نمیتوان صرفا به علت فقر در میان مهاجران بررسی کرد.
این فعال اجتماعی در گفت و گو با رکنا در ارتباط با وضعیت روانی زباله گردان، بر خشم اجتماعی که می تواند بر روی فرد، اطرافیانش و جامعه پیاده شود تاکید کرد و گفت: در این آسیب فرد به نقطه ای از زندگی می رسد و دست به کاری می زند که در شان و جایگاه خودش نیست. فرد به پایین ترین نقطه می رسد و تحقیری را با خود تجربه می کند که حاصل آن خشمی است که بالاخره در نقطه ای پیاده می شود، و این حس افراد را به سمت اضطراب، استرس، خودکشی و اعتیاد می برد.
وی با ذکر بخشی از دغدغه های فعالین اجتماعی و آسیب ها اظهار داشت: مردم در جامعه باید توجه داشته باشند زباله گردی یک آسیب اجتماعی است و نه فردی و در آخر همه گیر خواهد بود فرد به جایگاهی می رسد که انتقام می گیرد چرا که به شکلی که استحقاق داشته نتوانسته زندگی کند.
وی، در پاسخ به خبرنگار رکنا، مرتبط با نقش رسانه در این آسیب اجتماعی و عادی سازی زباله گردی در فضای مجازی به پروژه تحقیقاتی خود با همراهی تعدادی از فعالین حقوق کودکان اشاره کرد و افزود: در این پروژه راجب رفتار با آدمها صحبت کردیم. به عنوان مثال در گذشته گفته می شد وقتی سالمندی را در خیابان می بینیم دستشو بگیریم و از خیابان ردش کنیم. به مرور در ارتباط با حریم خصوصی و اهمیت پرسیدن اجازه از افراد برای ورود به حریم خصوصیشان در رسانه مطرح شد. امروزه نیازمند آگاهی رسانی در زمینه حقوق کودکان زباله گرد هستیم.
وی با انتقاد از شواف های شهرداری و برنامه هایی مثل پخش گل در میان کودکان کار اضافه کرد: نقش رسانه در ساختار اجتماعی باید به این صورت باشد که فرایند هارا شفاف سازی و ارتباط ایجاد کند.
سمانه نائینی در ارتباط با استفاده از میزان حقوق زباله گردان و ارتباط میزان حقوق و عادی جلوه دادن این آسیب به رکنا اظهار داشت:
ما گاهی اوقات برای کم کردن احساس گناه یا گرفتن تلخی اجتماعی بعضی مسائل دست به داستان سرایی می زنیم و صحبت در ارتباط با میزان حقوق زباله گردان هم از این موضوع مستثنی نیست. فردی که تا کمر در سطل زباله خم شده یا گونی که چندین برابر خود وزن دارد را بلند می کند اینها ادمهایی هستن که از جسم و روح و عزت نفس خود عبور کرده و چیزی را از دست داده اند و به نقطه ای رسیده که بسیار عظیم تر از پول و امثال آن است. بیشتر افراد زباله گرد کودکان زیر 18 سال است و ما با صحبت کردن در ارتباط با حقوق این قشر در واقع به آن رسمیت می دهیم. طرح مسئله و آگاهی سازی در فضای مجازی بسیار حائز اهمیت است، به نظر من نقش رسانه روشن کردن این داستان و نه ترحم انگیزی و ساختن داستان های فانتزی و مافیایی است.
این فعال اجتماعی، در گفت و گو با رکنا، از عملکرد مسئولین نسبت به آسیب های اجتماعی ابراز ناامیدی کرد و از فعالین اجتماعی خواست که ادامه دهنده راه نجاتی باشن که امروزه به تلاش برای نمردن و زنده ماندن رسیده است. شاید این تلاش ها مسیر رسیدن ادمها به ناامیدی و مرگ را طولانی تر کند.
زباله یکی از مهم ترین معضلات تمام کشورها به شمار می رود، که نیازمند مدیریت و آینده نگری بسیاری است. از آنجایی که زباله گردی از مشاغل غیررسمی جامعه است، تعیین تعداد دقیق این افراد در سراسر جهان دشوار است و اغلب آمار ها به صورت میدانی به دست آمده است. طبق آمار های میدانی زباله گردی در کشورهای هند، بنگلادش و اندونزی از سایر کشور ها بیشتر است بسیاری از آنها زنان، کودکان و سالمندان هستند که اغلب معلول، فقیر و با خشونت و آزار جنسی مواجه می شوند. بررسی ادواری نیروی کار 2017-2018 نشان می دهد که نزدیک به 1.5 میلیون زباله گرد در هند وجود دارد که نیم میلیون نفر آنها زن هستند.
ورود زنان و کودکان به عنوان اعضای آسیب پذیر جامعه به زباله گردی برای آینده هر کشور تهدیدی جدی قلمداد می شود و امید است در آینده شاهد به کارگیری برنامه های موثر جهت کاهش این آسیب اجتماعی باشیم.
