تجلیل از خدمات علمی و فرهنگی "مهدی محقق"

در بزرگداشت مهدی محقق از ویژگی‌های شخصیتی و علمی این چهره فرهنگی سخن گفته شد؛ این‌که معلم به معنای واقعی بوده، دانشمند منزوی نبوده که  خود را در اتاقی محبوس کند، و درباره تسلطش بر علوم مختلف و الگو بودنش.

 

به گزارش ایسنا، حجت‌الله ایوبی - دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران - در مراسم نکوداشت هفت دهه خدمات گسترده علمی و فرهنگی مهدی محقق در قالب برنامه تماشای خورشید که یکشنبه (۲۵ آبان) برگزار شد، خطاب به مهدی محقق بیان کرد: استاد محقق شما هیچ وقت به این تجلیل‌ها نیاز ندارید ولی ما سراپا نیازیم؛  همه باید بدانند در آسمان پاک ادبیات  و فقه این کشور خورشیدی مانند شما وجود دارد. ما فکر می‌کردیم روزگار  علامه‌ها به سر رسیده است اما  در  روزگاری  هستیم  که علم تخصصی شده است و علما جزیی‌نگر شده‌اند. ما نمی‌دانستیم در روزگار ما هم می‌توان  علامه‌هایی چون شما را شاهد بود.

 

او افزود: سخنرانی استاد محقق  همچون یک سمفونی است، یک قصیده  و یک سروده است؛ همان‌قدر  شیرین  و دلچسب. او معلم به معنای واقعی کلمه است. خیلی‌ها مدرس هستند  و آموخته‌های خود  را به دیگران منتقل  می‌کنند ولی فرق است بین مدرس و معلم. استاد محقق معلم است یعنی دست دانشجو  را می‌گیرد تا به  مقصد  برساند. همه این جلوه‌ها را مرهون او و همسرش هستیم.

 

 

در ادامه غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره با آشنایی‌اش با مهدی محقق، گفت: مایلم اشاره کنم  که جایگاه استادانی مانند دکتر محقق در عرصه فرهنگی دوران معاصر کجاست‌. همه با این دوگانه  سنت و تجدد  آشنا هستیم. اصلا تاریخ ۱۵۰ ساله  اخیر ما  تاریخ کشاکش سنت و تجدد است.

 

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی توضیح داد: در هر رشته‌ای شما شاهد این دوگانه هستید از جمله  زمانی که دانشگاه‌ها علم جدید را ترویج کردند و حوزه‌های علمیه علوم و معارف سنتی  را و همیشه اهل مصلحت  نگران  افراط و تفریط بودند. در این دهه‌هایی که دانشگاه‌ها در ایران تأسیس شده به ویژه در دانشکده ادبیات  و علوم  انسانی نسلی از استادان نقش ایفا کردند که قبل از این‌که به دانشگاه بیایند و با روش جدید علم آشنا شوند  از مباحث حوزوی بهره‌مند بودند.

 

حداد عادل افزود: این استادان که تحصیلات اولیه را در حوزه علمیه کردند، بعد به دانشگاه آمدند  و موفق شدند  این دوگانه سنت و تجدد را یگانه و از گسیختگی کم کنند؛ تعداد این استادان کم نیست. اگر چند نام را بخواهد ذکر کنم شاید آغازگر این سلسله علامه قزوینی باشد، بعد در دوران خودمان سیدجعفر شهیدی، دکتر زریاب و... یک طیف وسیع آشنا با معارف دینی، درس‌خوانده در حوزه‌ها و رسیده به دانشگاه، دکتر محقق به همین سلسله تعلق دارد.

 

او تاکید کرد: باید ارجمندی او را در این دانست که در هجوم تجدد نسل دانشگاهی را با معارف آشنا کرده است. بعضی‌ها در حوزه‌ها درس خوانده بودند ولی وقتی به دانشگاه آمدند دیگر پشت سر خود را نگاه نکردند اما امثال محقق چنین نبودند. امید خودم این است که بعد از انقلاب این التیام  قوت گرفته باشد یعنی حوزه  و دانشگاه بیشتر  به هم نزدیک شده باشند. ما بعد از انقلاب روند معکوس را داشتیم؛ جریانی پیدا شده که بر اساس آن عده زیادی به دانشگاه می‌آیند و بعد به حوزه می‌روند، در واقع این خیابان یک طرفه دو سویه شده و این را باید مبارک دانست.

 

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: نکته‌ای که در کار دکتر محقق قابل توجه است تنوع کارهای  علمی اوست.  از تدریس ادبیات عرب، تالیف کتاب‌های عربی گرفته تا کارهای قرآنی، انواع کارهای کلامی و... . او به تاریخ علم و طب اسلامی هم علاقه‌مند بوده و توجه وسیع داشته، طیف وسیع آثار استاد محقق تصحیح  کتاب‌های طب اسلامی است و از این جهت به عنوان مرجعی شناخته می‌شوند. او یک دانشمند منزوی  نبوده که  خود  را در اتاقی محبوس کند.  او همراه بی‌قرار و فعال در عرصه تاسیس موسسات علمی بوده است. با استادان غربی حشر و نشر زیادی داشته‌؛ استادانی که جزء مشاهیر خاورشناسی بوده‌اند.

 

وی اظهار کرد: دکتر محقق با همه آن‌ها کار علمی کرده، در موسسات آن‌ها درس داده  و تسلط بر زبان‌های عربی و  انگلیسی داشته،  یکی از خصوصیات مهم او تشویق جوانان است. آقای محقق از این بخت برخوردار  بوده  که همسری ارجمند،  دانشمند و خردمند داشته که بخشی از توفیق علمی او مربوط به همسرشان است.

 

 

محمود نیلی احمدآبادی، رییس دانشگاه تهران هم در این مراسم اظهار کرد: صحبت از دوران  سخت و کرونا شد. همین را برای نقشی که عالمان دارند،  مثال بزنیم.  ما بحثی را در بررسی شیلاتی‌های ۹۸  داشتیم  که به نظرم  رخدادی در  علم بود. جامعه بخش خدمات  را بهتر درک می‌کند اما  پشت این اتفاق  را کمتر حس  می‌کند.  صرف تکیه بر یافته‌های تکنولوژی مشکل جامعه را حل نمی‌کند؛ آن  شعور و فرهنگ است که یک ملت را بزرگ  می‌کند.  چیزی که امروز در پدیده کرونا می‌بینیم در ابتدا مشکل بهداشتی آن بود ولی بخش دیگر یک مشکل،  ساختاری و اجتماعی و مدیریتی است.‌

 

نیلی احمد آبادی یادآور شد: ما کشوری هستیم که مفتخر به یک تمدن طولانی هستیم.  وقتی این تاریخ را مطالعه ‌ می‌کنیم می‌فهمیم چیزی که ما را به عنوان یک ملت حفظ کرده بی گمان نقش دانشمندان و عالم‌ها بوده است. مفاهیمی می‌سازند که ما به آن افتخار کنیم. یک ملت وقتی با هم تعامل کنند، موضوعات مشترک داشته باشند و به آن افتخار کنند یک ملت می‌شوند و این‌ها پشت ماندگاری یک‌ تمدن و یک فرهنگ می‌ماند. ما هرچه به این مفاخر  بیشتر بها بدهیم می‌توانیم به ماندگاری و خوشبختی ملت‌ها بیشتر برسیم. 

 

او تاکید کرد: امروز از هر زمان دیگری به نقش علم بیشتر آگاه هستیم نه آن علمی که از آن بهره مستقیم داریم  بلکه  آن علمی که عالم‌ساز است. اگر همه نخبه‌های ما به سمتی بروند که آینده شغلی داشته  باشند و عجیب  نیست اما ما را نسبت به حوزه‌های دیگر آسیب‌پذیر می‌کند. تمام تصمیم‌گیران لازم است به این حوزه بپردازند.

 

رییس دانشگاه تهران توضیح داد:  استاد مهدی محقق علامه است. ما امروز به روابط بین‌الملل  اهمیت زیادی  می‌دهیم  ولی او یکی از پایه‌گذاران تعامل در حوزه علوم انسانی و معارف است  لذا ساختارمند کردن  این مباحث  از توفیق‌های دکتر محقق است. او عالمانه به برخی حوزه‌ها وارد شده است.

 

 

سپس علی‌کبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی در این نشست، گفت:  من به واسطه  کسالت و  گرفتار آمدن  در کمند امور دیوانی کمتر برای حضور در محافل و مجالس توفیق می‌یابم اما نتوانستم از حضور در محضر استاد معظم چشم بپوشم و از همراهی با مجمع اهل فضل برکنار بمانم.

 

وی ادامه داد: من به دور از هرچیزی بر این باورم که سخن گفتن  در باب فضایل دکتر محقق نیازمند آراستگی  به چندین  هنر است و من خودم را در حدی نمی‌دانم که از عهده این امر بربیایم.  با خودم اندیشیدیم که هرگز  نمی‌توانم حق مطلب را ادا کنم اما خلاف راه صواب و نقش رای بزرگان است که از دعوت دوستان یکدل چشم بپوشم آن‌چه در مورد شخصیت، روش و منش استاد محقق بیش از دیگر امور برای من جلب توجه می‌کند آشنایی عمیق او با قرآن کریم و میراث بی بدیل حکمای اسلامی است که در روزگار ما کیمیاست.

 

رییس سازمان انرژی اتمی توضیح داد: علامه مهدی محقق افزون بر برخورداری از پیوند ناگسستنی با سنت  و مدرسه فکری و اسلامی، به کاوش در زوایای گوناگون مغرب‌زمین هم پرداخته،  گستره دانش او ایران را  درنوردیده و به گوش جهان رسیده است.

 

صالحی ادامه داد: دکتر محقق یکی از احیاگران میراث خردگرایی در عهد اسلامی است  پس عجیب نیست اهل  فرهنگ و معنا آشنایی با بزرگان را مرهون تلاش‌های علمی این استاد گرانمایه بدانند. او با بازآفرینی اندیشه‌های  بزرگان ما را دعوت می‌کنند نسبت به احیای جایگاه عقل و خردگرایی شیعی تلاش کنیم من وقتی چهره او را پیش چشم می‌بینم و آثار او را از نظر می‌گذرانم حس عجیبی دارم از یک سو اعجاز و از یک سو افسوس دارم. به عنوان یک ایرانی به خود می‌بالم که سایه فرزانگانی مانند او بر سر اهل معرفت گسترده است و به جان ما گرمی می‌دهد اما از سوی دیگر این دغدغه آدمی را دستخوش اندوه می‌کند که با سیطره سبک جدید زندگی آیا دیدگان ما و نسل‌های آینده به جمال اندیشمندانی ژرف‌نگر منور خواهد شد؟ 

 

او تاکید کرد: من که مانند استاد محقق از ریشه روحانی برخاسته‌ام  و به اندازه وسعت اندک خود  در گیتی سیر  کرده‌ام  به این موضوع فکر می‌کنم این خطر جامعه ایرانی را تهدید می‌کند که  نوجوانان ما شاید آرام آرام  با گنجینه  تمدن اسلامی ایرانی بیگانه شوند و از درک آن‌ها عاجز بمانند  اما آن‌چه باعث دلگرمی ماست زیبایی و  گیرایی  فرهنگ ایرانی و اسلامی است که برخی از مفاخر گیتی را مجذوب می‌کند. اگر این دفینه از این ظرفیت  برخوردار است که دل و دین برخی اندیشمندان را برباید پس باید دل قوی داریم که خدا چنین عزیزی را به دست اهریمن زمان رها نخواهد کرد و نسلی جدید پای درمی‌نهند و طرحی نو درمی‌اندازند.

 

 

در ادامه دکتر حسن بلخاری - رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران اظهار کرد: مایلم درباره عنوان فوق‌العاده  جمیل این برنامه یعنی «تماشای خورشید» بیان کنم کلمه خورشید در فرهنگ ما هم تصویر ماده و هم معناست. در وجه مادی نور بخشی از زمین است و هر شیء به وجود پرتو او نور و گرما می‌گیرد. افروختگی دکتر محقق  فروزندگی  علم و دانش را در ایران در پی داشته است. من از سال ۹۶ در کنار او بودم. هرگز در جای  او نبودم  و شاگردی او را می‌کنم. ممنونم از استاد که دست پاک کمک خود را از سر ما برنداشتند. از ته جانم می‌گویم  مایه  دلگرمی ما بودند.

 

 

در ادامه  علی‌اصغر میرباقری - رییس انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی - توضیح داد: محقق یک الگوست و می‌شود از او کمک گرفت برای بازسازی ساختار آموزشی. چه خوب است  به گونه‌ای برنامه‌ریزی  کنیم تا از این الگوهای مجسم استفاده‌های عمیقی ببریم  و بدانیم شیوه تربیت آن‌ها چگونه  است.  استاد ویژگی‌ای دارد که این ویژگی در استادان و هم‌نسلان او کمتر دیده شده است.

 

رییس انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی تاکید کرد: هر چند هستند عده زیادی از این استادان که این نقش  را ایفا کردند و هم در حوزه و هم در دانشگاه تحصیل کردند ولی در بین آن‌ها استاد محقق ویژگی بارزی دارد. در حوزه‌های مختلف  احاطه او را می‌بینیم که کم‌نظیر است. او تنها در تحقیقات معاصر صاحب‌نظر نیست  بلکه دامنه فعالیت‌های او بسیار گسترده است. در کنار احاطه‌ علمی کار خاصی که او انجام داد این بود که  کوشید ساختارهایی پدید بیاورند که برنامه حاکم باشد و کار گروهی انجام شود.

 

میرباقری ادامه داد: امروز در حوزه آموزشی بحث بازنگری در نظام‌های آموزشی مطرح است. قرار است  سیاست‌ها تنظیم شود. در علوم انسانی آسیب‌های جدی داریم که از مهمترین آن‌ها این است که در برون دادهای  پژوهشی  مشکل داریم. مهمترین مسائل جامعه ما مربوط به علوم انسانی است اما دانشگاه خودش را مکلف به  این  همه مشکل در جامعه نمی‌داند.

 

 

سپس نوش‌آفرین انصاری همسر مهدی محقق و دبیر شورای کتاب کودک بیان کرد: در سال ۱۳۴۷ زمانی که از کانادا برگشتیم استاد  موسسه  مطالعات اسلامی را تأسیس کرد.  در این موسسه نظر استاد بیشتر بر انتشار آثار بود.  این نوع نگاه منظم و بر بسترسازی در تولید علم موثر است. در یکی از این مجموعه‌ها که تاریخ پزشکی است قصه‌ای داشتیم که چند جلد آن چاپ شده بود و استاد در دوران قرنطینگی این نگرانی را داشت که آیا جلد چهارم چاپ خواهد شد یا نه، از نظر او این کتاب مهم بود چون قبل از کتاب ابن سینا نوشته شده بود. ناگهان محمد ترکمان اعلام کردند که این کتاب را  چاپ می‌کنند. 

 

او افزود: دو هفته پیش جلد چهارم کامل الصنایع چاپ شد و بهترین هدیه به استاد بود  به‌ویژه این‌که متوجه شد  جلد پنجم و ششم هم چاپ می‌شود. او وقتی کتاب را در دست گرفت من را یاد زکریای رازی در سالمندی انداخت که گفت حالا با دستان دیگران می‌نویسم و با چشمان دیگران می‌بینم. بحث طلب علم دیگر موضوع است.  او شیفته  استادان  خود بود و تاثیر معلمان بزرگ بر استاد محقق زیاد بوده است. امیدوارم بتوانیم چشمان  و دستان او باشیم و از فیض وجودش لذت ببریم.

 

 

در ادامه این مراسم با حضور حجت‌الله ایوبی، یونس شکرخواه، محمود نیلی احمدآبادی، غلامعلی حداد عادل ، غلامحسین امیرخانی،  حسن بلخاری، علی‌اکبر صالحی، سیدعلی اصغر میرباقری  عبدالمهدی مستکین، نوش آفرین انصاری و همچنین فرزند استاد مهدی محقق، نشان یونسکو به پاس یک عمر فعالیت علمی و فرهنگی و قرآنی به او اهدا و در ادامه از تمبر استاد مهدی محقق رونمایی شد.

 

 

در ادامه مهدی محقق گفت: من از دو شخصیت بزرگ عالم تشیع نام می‌برم  که شاید برخی از شما  نام‌شان را شنیده باشید؛ سید رضی و سید مرتضی. سید رضی سخنان امام علی (ع) را گردآوری کرد. حالا که ما  نهج‌البلاغه را داریم مدیون او هستیم، برادرش سید مرتضی کتابی نوشت که مسأله امامت را چاشنی عقلی و فلسفی زد تا مسأله امامت در تشیع جنبه عقلی و نقلی داشته باشد. پدر این دو سید فوت کرد و آن‌ها مجلس  ختمی را  برگزار کردند.

 

وی ادامه داد: شاعری از سوریه به این مجلس آمد، چشمش نابینا بود،  نابینایان وقتی می‌خواهند به جایی بروند  همان دم در می‌نشینند. این دو برادر این شاعر را ندیده بودند، دیدند نابینایی دم در نشسته است به فکرشان رسید که او یک فرد عادی نیست.‌ آن‌ها رفتند و گفتند تو شاعری؟  و دیدند بله هم اوست، دستش را گرفتند و  به بالای  مجلس بردند.  این نشان می‌دهد که فرهنگ و دانش در اسلام اهمیت داشته  و همیشه در کشور ما  دانشمندان  را گرامی داشته‌اند. این مملکت دانش‌پرور است و باید این موضوع را به بچه‌های‌مان یادآوری کنیم.