این روزها، کرم های ابریشم، گوشه، گوشه خانه را پر کرده اند، حتی اتاقی را که بساط دار قالی اش را گسترده بود، کرم ها اشغال کرده اند، کرم های شکمباره ای که چشمشان را بسته و دهانشان را باز کرده اند و مدام در حال جویدن برگ های توت هستند. باید روزی سه بار، برایشان برگ توت چیده و تحویشان دهد.
این کار بیشتر زنان روستا است، اما اگر شوهرش او را رها نکرده بود، شاید دلهره هایش کمتر بود، اگر غذا دیر برسد؟ اگر کرم ها بمیرند، اگر خوب پیله به تن نکنند، تمام زحماتش هدر می رود.
در استان محروم خراسان شمالی، انگشتان نازک دست‌ها و شانه‌های ظریف زنانه، به کوهی از اراده بدل شده که چرخ‌های اقتصاد را می‌چرخاند و جهش تولید را رقم می‌زند.
بانوان خراسان شمالی ثابت کرده اند که بیش از بانوان دیگر مناطق کشور، پای کار هستند و پا به پای مردان در عرصه تولید فعالیت دارند.
بانوان دیار گنجینه فرهنگ ها، از ترکمن های راز و جرگلان و مانه وسملقان تا تات و فارس و ترک، بویژه در روستاها، آستین همتشان همیشه بالا است تا باری از خانواده را بر شانه های نحیف خود بگذارند و بخشی از مشکلات زندگی را بر دوش بکشند.
در این زمینه بانوان ترکمن، بویژه این روزها که، بساط نوغانداری گسترده است کمر همت بسته اند و بسیاری از اقدامات نوغانداری را انجام می دهند. از رسیدگی به تخم نوغان ها، جمع آوری برگ های توت و مراحل پایانی برداشت پیله.
البته بانوان هنرمند در مناطق ترکمن، به خاطر علاقه و عرقی که به نوغانداری دارند، حلقه های زنجیره صنعت ابریشم را هم با تولید فرش های ابریشمی به هم دوخته اند.
صدای آواز زنان در پشت دارهای قالی، حکایتی از سرود همت و تلاش مادرانه این زنان است که با هنر دستان، آمیخته و چرخ اقتصاد خانواده ها را به گردش درآورده است.
صدای آواز زنان پشت دارهای قالی، حکایتی از سرودن همت و تلاش مادرانه این زنان است که با هنر دستان، آمیخته و چرخ اقتصاد را به گردش درآورده است
تولید فرش دوروی ابریشم، هنری است که در جهان، تنها از انگشتان هنرمند زنان ترکمن در روستای «دویدوخ» شهرستان مرزی راز و جرگلان در خراسان شمالی برمی آید و البته بازار و مشتری خاص خود را در جهان داشته و دارد.
زنان در شهرستان کشاورزی و دامپروری مانه و سملقان هم دستی در آب و خاک دارند. بانوان روستا، همواره یاریگر مردان بوده اند و پابه پای آنان، در مسیر تولید، همگام شده اند.
زنان عشایر خراسان شمالی، شاید بیش از سایر زنان خراسان شمالی، دستی بر آتش دارند و بی راه نیست بگوییم، بار زندگی بر دوش آنان است. آنان علاوه بر دامداری و تهیه لبنیات، گلیم، نمد و سایر صنایع دستی را نیز تولید و به بازار عرضه می کنند.
بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان، در پاییز گذشته خراسان شمالی را در ردیف سه استان برتر کشور در این شاخص قرار داد.
این استان با داشتن ۲۳.۵ درصد نرخ مشارکت اقتصادی زنان در زمره دارندگان بالاترین میزان این شاخص در کشور شناخته می شود.
نرخ بیکاری زنان استان هم در همین فصل نسبت به میانگین کشوری با فاصله قابل توجهی کمتر بوده است.
کارشناسان یک دلیل بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان خراسان شمالی را روستایی و کشاورزی بودن این استان می دانند که البته بالا بودن شمار زنان سرپرست خانوار هم در این زمینه بی تاثیر نبوده است.
مشارکتی که حُسن شمرده نمی‌شود
البته برخی از کارشناسان، بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان را، حسن نمی دانند، زیرا بالا بودن این شاخص، نشان از بالا بودن شمار زنان سرپرست خانوار است. قشری که نه از روی اختیار بلکه از سر جبر، برای تامین معیشت زندگی، به ناچار چرخاندن گردونه اقتصاد را در دست گرفته و البته در این زمینه خوش جلوه کرده اند.
براساس آخرین سرشماری رسمی که در سال ۹۵ صورت گرفته است، ۴۹.۷ درصد از جمعیت ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی را زنان تشکیل می دهند، به این معنا که ۴۲۹ هزار و ۴۵۹ نفر از جمعیت این استان زن هستند که از این تعداد ۲۴۰ هزار و ۹۰۴ نفر در مناطق شهری و ۱۸۸ هزار و ۵۵۵ نفر در مناطق روستایی سکونت دارند.
به ازای هر ۱۰۰ نفر زن در سطح کشور ۱۰۲.۷ نفر مرد وجود دارد که این نسبت در خراسان شمالی ۱۰۱ نفر مرد به ازای ۱۰۰ زن است.
البته برخی از مسوولان نیز بر این عقیده اند که بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان، مزیت بزرگی است اما به علت نبود و کامل نبودن زنجیره تولید، زنان سهم زیادی از کسب درآمد ندارند و به سود مناسب دست نیافته اند.
شمار زنان سرپرست خانوار استان، بالاتر از میانگین کشوری
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی در این باره گفت: بر اساس آمار سال ۹۵، در این استان ۱۳.۱ درصد از خانواده ها، زن‌سرپرست هستند که این رقم در کشور هشت درصد است.
ملیحه یغمایی اظهار می کند: حدود ۳۰ هزار زن سرپرست خانوار در خراسان شمالی شناسایی شده است که در این زمینه، رتبه نهم استان های کشور را به خود اختصاص داده است.
حدود ۳۰ هزار زن سرپرست خانوار در خراسان شمالی شناسایی شده است که در این زمینه، رتبه نهم استان های کشوری را به خود اختصاص داده است
وی می افزاید: در خراسان شمالی، ۳۶.۷ درصد از زنان سرپرست خانوار، ۶۵ سال به بالا هستند که عمدتا به علت فوت همسر، سرپرست خانواده شده اند، بیشترین زنان سرپرست خانواده استان، بر اساس جمعیت، مربوط به شهرستان فاروج است و البته در این شهرستان شمار زنان سرپرست خانوار ۶۵ سال به بالا هم زیاد است.
وی اظهار می دارد: در پاییز پارسال، نرخ مشارکت اقتصادی زنان استان رشد یافته و نرخ بیکاری آنان کاهش داشته است که این نرخ ۲۳.۵ درصد ثبت شده که در این زمینه، جایگاه سوم استان های کشور را داشته است.
یغمایی می افزاید: نرخ بیکاری زنان استان هم ۹.۵ درصد بود که تنها، ۶.۵ درصد بیش از مردان استان بود. این در حالی است که در برخی از استان ها این اختلاف زیاد است و در برخی استان ها نرخ بیکاری زنان و مردان، ۲۰ تا ۲۵ واحد با هم تفاوت دارد.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی می گوید: یکی از دلایل بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان استان، روستایی بودن این منطقه است، روستایی بودن، یک مزیت در اقتصاد محسوب می شود.
وی خاطرنشان می کند: توانمندی زنان خراسان شمالی، قابل توجه است به خاطر فعالیتی که دارند و زمینه ای که فراهم شده، نرخ اشتغال بالا رفته و نرخ بیکاری پایین آمده است، البته این امر ممکن است دائم و یا فصلی باشد.
وی اظهار می کند: در این زمینه، انتظار می رود برای تامین بازار عرضه محصولات تولیدی، برندسازی محصولات و کمک به فروش، برنامه ریزی شود. بازارها باید در خارج استان هم تامین شود تا درآمد بیشتری نصیب زنان شود.
یغمایی می گوید: ۴۴ درصد از جمعیت استان، در روستاها سکونت دارند و بر این اساس زنان روستایی سهم قابل توجهی در اقتصاد روستایی بر عهده دارند.
وی ادامه می دهد: بالا بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان مزیت بزرگی است اما به دلیل نبود تکمیل زنجیره تولید و عدم تصاحب سهم مناسبی از بازار، سودآوری این فعالیت ها به فروش محصولات در بازارهای محلی محدود می شود.
عزم مدیریت استان برای ارتقای سواد و آگاهی زنان
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی می افزاید: در سال جهش تولید و با توجه به سیاستگذاری و نگاه ویژه مدیریت عالی دولت در استان در زمینه نقش آفرینی زنان در اقتصاد استان، تلاش داریم در گام اول با ارتقای سواد زنان روستایی به بالا بردن سطح آگاهی آنان با هدف بهره برداری بهتر در عرصه تولید کمک کنیم.
وی تصریح می کند: با رایزنی استاندار خراسان شمالی، تفاهم نامه ای برای جهش میزان سواد در استان، به میزان ۱۰ درصد در سال جاری با مبلغ ۲۰۰ میلیارد ریال با سازمان سوادآموزی کشور منعقد شده است.
وی ادامه می دهد: در گام دوم با همکاری دستگاه های اجرایی به محصولات بومی که دارای زیرساخت های مناسب هستند، پرداخته شده و تلاش خواهیم کرد تا فرصت های خوبی برای عرضه این محصولات در بازار ایجاد کنیم.
یغمایی خاطرنشان می کند: قوانین و آیین نامه هایی که سرعت رسیدن به این هدف را کند می کنند باید توسط دستگاههای متولی بازنگری شده و فرآیندها برای تولید و عرضه محصولات به بازارهای داخل و خارج استان آسان شود.
وی می افزاید: استفاده از فرصت تشکیل تعاونی های زنان در قالب های مختلف صنفی و خوشه ای با توجه به مشارکت پذیری زنان خراسان شمالی نیز از اولویت هایی است که در سال ۹۸ به آن پرداخت شده و تلاش خواهیم کرد در سال ۹۹ سرعت رشد آن افزایش یابد.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی می افزاید: زنان نیازمند دریافت تسهیلات هستند تا شرایط برای فعالیتشان، تسهیل شود.
۳۰ درصد تسهیلات روستایی به زنان پرداخت شده
معاون کارآفرینی و اشتغال اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان شمالی می گوید: ۳۰ درصد از تسهیلات اشتغال‌زای روستایی و عشایری این استان به زنان پرداخت شده است.
محمد اربابی اظهار می کند: در این استان تاکنون پنج هزار و ۲۴۰ طرح اشتغال زا با استفاده از تسهیلات ارزان قیمت، اجرایی شده که هزار و ۵۶۰ طرح از این تعداد، به وسیله بانوان به اجرا درآمده است.
در این استان تاکنون پنج هزار و ۲۴۰ طرح اشتغال زا با استفاده از تسهیلات ارزان قیمت، اجرایی شده که هزار و ۵۶۰ طرح از این تعداد، به وسیله بانوان اجرا شده است
وی می افزاید: سهم استان، پرداخت سه هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار تسهیلاتی به طرح های روستایی و عشایری بوده است اما تا کنون بیش از چهار هزار میلیارد ریال در این حوزه پرداخت شده است.
اربابی می گوید: یکی از دلایل اینکه زنان استان مشارکت زیادی در فعالیت های اقتصادی دارند، روستایی بودن منطقه است و این امر سبب شده تا بانوان در انجام کارها، در کنار مردان قرار گرفته و مشارکت داشته باشند.
وی اضافه می کند: یکی دیگر از علل این مشارکت، پایین بودن میزان دستمزد زنان نسبت به مردان است که موجب شده تا کارفرمایان و کشاورزان، که به دنبال نیروی ارزان هستند، از نیروی کار زن استفاده کنند.
معاون کارآفرینی و اشتغال اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان شمالی می گوید: مردان، به ندرت با دستمزد پایین راضی به انجام کار می شوند اما زنان، به ویژه زنان سرپرست خانوار به ناچار با دستمزد کم هم انجام کارها را متقبل می شوند.
روی دیگر سکه، شاخص بالایی که غرورانگیز نیست
یک پژوهشگر و مدرس دانشگاه در این زمینه می گوید: مشارکت زنان در فعالیت های اقتصادی می تواند یک حُسن محسوب شود اما خراسان شمالی ویژگی هایی دارد که این مشارکت بالای بانوان، را نمی شود مثبت شمرد، زیرا در این استان شاخص های توسعه در رده پایین تری از دیگر استان ها قرار دارد و به لحاظ فرهنگی، اجتماعی و میزان درآمد، وضعیت مناسبی ندارد.
عزیزالله رحیمی با بیان اینکه در این استان خیلی از دختران بویژه در مناطق ترکمن نشین از تحصیل بازمانده و از کودکی در کارگاه ها قالیبافی به کار مشغول می شوند، می افزاید: زنان عشایر و یا زنان ترکمن و بانوان محروم روستایی، مجبور هستند که از سن پایین، وارد عرصه فعالیت اقتصادی شوند، در کارگاه های قالیبافی و یا زمین های کشاورزی، کار کنند.
وی اضافه می کند: در خراسان شمالی، آمار طلاق بالا است، شمار زنان سرپرست خانوار بالا است و این قشر به خاطر فشار اقتصادی، به ناچار بار زندگی خانوار را بر دوش می کشند و این نه به اختیار بلکه از روی جبر است، بنابراین نمی تواند چندان غرورانگیز باشد.
وی می گوید: البته هستند زنانی که تسهیلات دریافت کرده و کاری راه انداخته و شغل ایجاد کرده اند، اینگونه فعالیت اقتصادی می تواند حُسن باشد اما وقتی مشارکت در فعالیت اقتصادی، به رنگ محرومیت درآید، نمی تواند مثبت انگاشته شود.
خود را همچون شاخه های جدا شده از درخت می بیند، نگاهش به کرم ها است. کاش می شد ساعاتی، چشمانش را بر نهاده و استراحت می کرد. کرم ها کی پیله به دور خود می تنند، کی می تواند بافته آنان را بفروشد؟ صدای خرد شدن برگ ها زیر دندان کرم ها او را به خود می آورد. کرم ها برگ ها را با اشتها می خورند و سر و صدایی به راه انداخته اند، اما غوغای دلش بلندتر از صدایی است که از جعبه های نوغان می شنود.
او را زنی قوی و با اراده می شناسند، اما او به این فکر می کند که آیا می تواند تا زمان بزرگ شدن فرزندانش، همچنان قوی و استوار بماند.
استان ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی در شمال شرق کشور واقع است و ۴۴ درصد از جمعیت آن در روستاها ساکن هستند.
