روزیاتو: خارش مقعدی یک مشکل شایع، ناراحت کننده و گاها خجالت آور است. اگر خارش مقعدی داشته باشید احتمالا مبارزه کردن با میل به خاراندن آن ناحیه برایتان بسیار دشوار خواهد بود. اما یک مشکل دیگر هم در این میان وجود دارد؛ شما با خاراندن مقعد تنها مشکل را بدتر می‌کنید. پزشکان همیشه قادر نیستند دلیل واضحی برای آن بیابند اما برخی از مشکلات سلامتی، عادات یا رژیم غذایی می‌توانند در بروز خارش مقعد نقش داشته باشند. خارش مقعد در مردان چهار برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد.
خارش مقعد یک علامت است و به خودی خود یک بیماری نیست که معمولا در اثر مشکلات پوستی، هموروئید، شستشوی زیاد یا ناکافی ناحیه مقعد، ابتلا به بیماری های انگلی یا حتی ابتلا به دیابت یا مشکلات تیروئید بروز می‌کند.
اگرچه این مشکل را می‌توان در خانه بدون نیاز به مراجعه به پزشک درمان کرد، اما در صورت مزمن شدن آن لازم است حتما با پزشک مشورت کنید زیرا خاراندن بیش‌ازحد می‌تواند باعث آسیب به پوست حساس ناحیه مقعد شود و با هر بار دفع مزاج فرد احساس درد کند. اغلب درمان به‌موقع و اجتناب از خاراندن، باعث بهبود پوست ناحیه مقعد می‌شود.
علت بروز خارش و سوزش مقعد به دو دسته علل اولیه و علل ثانویه تقسیم می‌شوند. علل اولیه عامل بروز خارش آنی هستند و معمولا به‌صورت خود‌به‌خود بروز می‌کنند. درحالی‌که علل ثانویه به‌صورت زمینه‌ای از قبل وجود دارند و خارش مقعد را می‌توان به‌عنوان یکی از علائم آن‌ها در نظر گرفت. به طور کلی، از علل احتمالی خارش مقعد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بهداشت: شستشوی زیاد یا کم ناحیه مقعد می‌تواند باعث تحریک آن شود.
لوازم بهداشتی: استفاده مداوم از صابون‌ها و سایر محصولات می‌تواند پوست ناحیه مقعد را تحریک کند و به بروز درماتیت آلرژیک یا تماسی منجر شود.
بیماری‌های پوستی: درماتیت ایدیوپاتیک، اگزما، اسکارهای کلوئیدی و پسوریازیس می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.
اختلالات مقعدی: شرایطی مانند هموروئید (بواسیر)، فیستول مقعدی، شقاق مقعد، پروکتیت (التهاب پوشش داخلی رکتوم) و سرطان مقعد ازجمله اختلالات مقعدی هستند که می توانند منجر به خارش مقعد شوند.
عفونت‌ها: عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند زگیل تناسلی می‌توانند منجر به خارش مقعد شوند. عفونت‌های قارچی مانند برفک و عفونت‌های باکتریایی و انگلی پوست (مانند کرم سنجاق و کرم قلابدار) نیز در بروز آن موثر هستند.
شرایط سیستمیک: برخی از شرایطی که کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند مانند کم خونی، دیابت، بیماری التهابی روده، بیماری گوارشی کرون، بیماری کولیت اولسراتیو، یرقان یا زردی، لوسمی، لنفوم، بیماری‌های خودایمنی و بیماری تیروئید می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.
بی‌اختیاری مدفوع: این وضعیت می‌تواند در اثر تماس طولانی مدت با مدفوع، کنترل رطوبت و باکتری‌ها را در
ناحیه مقعد سخت کند و باعث تحریک آن شود.
غذاها: مصرف لبنیات، الکل، گوجه فرنگی و غذاهای حاوی کافئین، فلفل و ادویه زیاد در تحریک مقعد هنگام دفع مدفوع موثر هستند.
داروها: خارش مقعد می‌تواند یک عارضه جانبی ناشی از شیمی درمانی با داروهای کلشی سین، نئومایسین
و کورتیکواستروئیدها باشد.
شرایط روانشناختی: علل روانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی نیز در بروز مشکل خارش و سوزش مقعد موثر هستند.
معمولا خارش مقعدی در بارداری ناشی از یبوست مزمن یا شقاق یا بواسیر است. بنابراین مهم است که در مورد درمان خارش مقعدی یا درمان سوزش مقعد با پزشک متخصص زنان یا گوارش مشورت کنید.
پزشک شما ممکن است بتواند علت خارش مقعد را به‌سادگی با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و عادات مراقبت شخصی شما تشخیص دهد. اگر پزشک مشکوک به بیماری انگلی باشد، پزشک ممکن است انجام آزمایش آنالیز مدفوع را پیشنهاد دهد. همچنین ممکن است نیاز به معاینه فیزیکی، از جمله معاینه دیجیتال رکتوم داشته باشید.
اگر علت خارش شما مشخص نباشد یا به درمان اولیه پاسخ ندهید، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص پوست ارجاع دهد تا مواردی مانند درماتیت آتیپیک، پسوریازیس و غیره بررسی شوند. گاهی نیز ممکن است علت خارش مقعد هرگز شناسایی نشود.
نحوه درمان خارش مقعد به علت آن بستگی دارد. ممکن است انجام اقدامات خودمراقبتی مانند مصرف پمادهای ضدخارش (مانند پماد خارش مقعدی هیدروکورتیزون) موثر باشد یا فقط با درمان عفونت، هموروئید یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای مشکل حل شود. اصولا ابتدا توصیه می‌شود که راهکارهای خانگی امتحان شوند و در صورت بدتر شدن یا عدم تاثیرگذاری، دارودرمانی تحت نظر پزشک صورت گیرد.
علائم معمولا طی یک تا سه هفته از بین می‌رود، اما موارد شدید به درمان طولانی‌تری نیاز دارد. جدا از نوع و علت ایجاد خارش، مهم‌ترین اقدام قبل از انجام هرگونه درمانی این است که افراد از خراشیدن ناحیه ملتهب خودداری کنند. انجام این کار پوست را نازک و شکننده می‌کنند و درنتیجه خارش را بیشتر می‌کند. گاهی انجام همین کار ساده به‌طور کامل باعث بهبودی خارش مقعدی می‌شود اما برای موارد شایع‌تر لازم است از درمان‌های مؤثر خانگی این عارضه کمک گرفت. درمان‌های خانگی خارش مقعدی را به چهار دسته می‌توان تقسیم کرد:
۱. درمان از طریق رعایت موارد بهداشتی
شست‌وشوی منظم با آب گرم: در این درمان ناحیه مقعد را باید به‌طور منظم ولی آرام با آب ولرم تمیز کرد. دوش گرفتن بعد از هر بار اجابت مزاج هم راهکاری خوب و ضروری است که موارد خفیف خارش مقعدی را بهبود می‌دهد.
کمپرس سرد: قرار دادن روزی چند نوبت کمپرس سرد همیشه به کم کردن علائم خارش کمک می‌کند.
کمپرس گرم: اگر علائم خارش مقعدی همراه با درد بود، بهتر است از کمپرس گرم برای بهبود شرایط آن استفاده کرد. استفاده از کمپرس‌های گرم و سرد به افراد نشان می‌دهد که خارش مقعدی از چه نوعی است و اصولا نیازی به مراجعه پزشک دارد یا نه.
استفاده از صابون‌ها و مواد بهداشتی PH خنثی: جایگزین کردن مواد بهداشتی بدون بو، بدون رنگ و بدون ترکیبات شیمیایی مضر می‌تواند به شناسایی نوع و بهترین درمان خارش مقعدی یا بهبود آن کمک کند. به‌طورکلی مواد بهداشتی بهتر است از لحاظ اسیدی با قلیایی بودن خنثی یا ملایم باشد تا حساسیت پوستی ایجاد نکند.
پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد: گاهی جریان نداشتن هوا در ناحیه مقعد ایجاد رطوبت می‌کند. رطوبت بهترین شرایط را برای رشد و اثرگذاری باکتری‌ها و قارچ‌ها فراهم می‌کند و ممکن است باعث خارش مقعدی شود.
۲. درمان از طریق اصلاح رژیم غذایی
پرهیز از خوردن ادویه: به‌طورمعمول وجود ادویه‌ها در رژیم غذایی، ناحیه مقعد را هنگام دفع دچار حساسیت و خارش می‌کند.
پرهیز از خوردن مواد غذایی حساسیت‌زا: بعضی افراد به خوردن برخی از مواد غذایی مثل بادام زمینی، گوجه فرنگی، بادمجان و… حساسیت دارند و التهاب ناشی از این حساسیت ممکن است در هر نقطه‌ای از بدن، ازجمله ناحیه مقعد بروز کند.
افزایش مصرف فیبر: بسته به عملکرد دستگاه گوارشی هر فرد، بعضی از غذاهای سنگین مثل غذاهای فراوری شده و چرب، باعث ایجاد اختلال در دستگاه گوارش و درنتیجه نامرتب کردن دوره مدفوع به شکل یبوست با اسهال می‌شود. مصرف غذاهای پرفیبر مثل سبزی‌ها و انواع حبوبات همیشه یکی از گزینه‌هایی است که برای بهبود بخشیدن به شرایط خارش مقعد توصیه می‌شود، چون به عملکرد بهتر دستگاه گوارش کمک می‌کند و تنش‌ها در ناحیه روده و مقعد را کم می‌کند.
۳. درمان از طریق طب سنتی
سرکه سیب: سرکه سیب یک ماده ضد باکتری و از بین برنده قارچ است، پس اعمال موضعی آن در ناحیه مقعد می‌تواند علائم خارش ناشی از این عوامل را از بین ببرد. در طب سنتی حمام دادن ناحیه مقعد با مخلوط یک لیوان آب و دو قاشق غذاخوری سرکه سیب توصیه می‌شود.
آلوئه ورا: استفاده موضعی از ژل گیاه آلوئه ورا باعث ایجاد یک لایه محافظ بر روی پوست ناحیه می‌شود و درنتیجه از احتمال اثرگذاری عوامل خارجی مثل مدفوع بر روی ناحیه مقعد کم می‌کند. همچنین استفاده از این ژل که خواص پاک‌کنندگی و ضدعفونی‌کننده هم دارد، باعث تسکین درد یا پاک ماندن زخم‌ها و التهابات ناشی از بیماری‌های مقعدی مانند شقاق می‌شود.
بلغور جو: جو دو سر سرشار از فیبر است که خوردن آن برای بهبود دستگاه گوارش توصیه می‌شود. علاوه بر مصرف خوراکی، خیساندن جو در آب باعث محلول شدن ترکیبات فیبر می‌شود و اعمال آن در ناحیه مقعد باعث کم کردن از تأثیرات خارش می‌شود.
شیرین بیان: در طب سنتی بر روی خواص این گیاه برای خارش مقعد تأکید شده است. خوردن روزانه یک لیوان شربت شیرین بیان همراه با عسل، به بهبود عملکرد روده کمک می‌کند.
سیر: سیر یک ضدعفونی‌کننده طبیعی و سرشار از آنتی اکسیدان است که می‌تواند علائم خارش مقعد را نیز کم کند. برای بیشترین اثرگذاری بر روی خارش مقعدی، روزانه چند حبه سیر را به‌صورت خام میل کنید.
روغن نارگیل: خوردن این روغن باعث روان شدن عملکرد روده‌ها و خروج مدفوع می‌شود. استعمال موضعی این روغن در ناحیه مقعد هم به حفظ رطوبت و خواص کشسانی پوست کمک می‌کند و از ایجاد حساسیت و زخم‌های بیشتر جلوگیری می‌کند.
۴. درمان خارش مقعد با داروها و پمادهای بدون نسخه
داروها و پمادهای موضعی: انواع اسپری یا پمادهای بی حس‌کننده موضعی، کرم‌های نرم‌کننده و پمادهای استروئیدی موضعی به‌صورت کوتاه مدت و با قدرت کم شایع‌ترین توصیه‌هایی است که در این زمینه وجود دارد، اما همیشه هم نتیجه مثبتی ندارد و حتی توسط برخی از پزشکان توصیه نمی‌شود.
داروهای خوراکی: استفاده از برخی آنتی هیستامین های آرام‌بخش و بعضی از داروهای ضدافسردگی بدون نسخه ممکن است برای درمان خارش مقعدی استفاده شود اما به این دلیل که تأثیر آن برای همه یکسان نیست و ممکن است باعث عوارض سلامتی دیگری شود، زیاد توصیه نمی‌شود.
درمان دارویی خارش مقعد تحت نظر پزشک
معمولا پزشک علاوه‌بر تلاش برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای موثر در بروز خارش و سوزش مقعد، یکی از پمادها یا کرم‌های تسکین‌دهنده و ضدخارش زیر را نیز تجویز می‌کند:
پمادهای تسکین‌دهنده: مانند بیسموت ساب گالات یا اکسید روی که می‌توانند علائم را تسکین دهند.
کورتیکواستروئیدها: می‌توانند التهاب را کاهش دهند.
نرم کننده ها و کرم های پوشش دهنده: مانند ژل هیدروکسید آلومینیوم و گلیسیرین که یک مانع فیزیکی برای محافظت از پوست ناحیه مقعد ایجاد می‌کنند.
کرم‌های مختص بیماری هموروئید: مانند هیدروکورتیزون که مصرف موضعی آن ممکن است کمک‌کننده باشد.
این داروهای موضعی باید روی پوست تمیز و خشک، شب و صبح و هر بار بعد از اجابت مزاج استفاده شوند. بهتر است از استروئیدهای موضعی به‌میزان اندک فقط برای ۷ روز استفاده کنید، زیرا استفاده مداوم از آن‌ها ممکن است باعث بدتر شدن شرایط شود.
در برخی موارد، پزشک ممکن است آنتی هیستامین های خوراکی تجویز کند. خوردن یک قرص آنتی هیستامین ممکن است تا زمانی که کرم ضدخارش اثر کند، به رفع سریع‌تر علائم شما کمک کند. معمولا انواع پماد برای درمان خارش مقعدی کودکان تفاوت زیادی با موارد ذکر شده ندارند، فقط دوز ماده موثره آن‌ها کمتر است.
خارش مقعد ممکن است با قرمزی، سوزش و درد همراه باشد و بسته به علت آن موقتی یا پایدار است. با وجود اینکه بیشتر خارش های مقعدی نیازی به مراقبت پزشکی ندارند اما در صورت مواجهه با شرایط زیر حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید:
خارش شدید یا مداوم
خونریزی مقعدی یا نشتی مدفوع
خروج چرک یا ترشحات عفونی از مقعد
عدم تاثیرگذاری راهکارهای خانگی
