اگرچه معیار کلی سنجش این نهاد بر اساس پنج محور اصلی «اقتصاد، سرمایه انسانی، کیفیت زندگی، محیطزیست و حکمرانی دولتها» است، اما شاخص «کیفیت زندگی» مهمترین معیار سنجش شهری بهشمار میرود، زیرا همراه با بالا رفتن سطح درآمدی و سطح رفاه و کیفیت زندگی شهروندان، به موازات آن «رشد اقتصادی شهری» نیز افزایش یافته و بر روند «مهاجرپذیری و جذب نیروی کار» نیز اثرگذار خواهد بود.
شهرها نیروی محرکه اقتصاد جهانی هستند. آنها موتورهای رشد اقتصادی ملی، مراکز آموزش و نوآوری و جایگاه قدرت سیاسی بهشمار میروند. شاخص اقتصاد آکسفورد نشان میدهد؛ در سال ۲۰۲۳، هزار شهر بزرگ جهان، ۶۰درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و بیش از ۳۰درصد از جمعیت جهان را تشکیل میدادند و اهمیت شهرها در آینده رو به افزایش خواهد بود. در دهه قبل از شیوع کووید-۱۹، حدود ۷۰درصد شهرها از نظر تولید ناخالص داخلی یا رشد اشتغال بهتر از کشورهای خود عمل کردند. اما فراتر از قدرت اقتصادی، شهرها در حوزههای دیگر نیز پیشتاز هستند. آنها در مقایسه با کشورهای خود به عنوان یک کل، تمایل به داشتن جمعیت تحصیلکردهتر و دسترسی بهتر به خدمات دارند. هزار شهر مورد بررسی آکسفورد ۱۶۳ کشور در جهان را شامل میشود که تنها محدود به یک منطقه یا کشور خاص با درآمد بالا نیست، بلکه هم کشورهای پیشرفته و هم کشورهای در حال توسعه را دربرمیگیرد.
اهمیت شهرها به خوبی مشخص است، اما مقایسه کلانشهرها در کشورها و مناطق مختلف به دلیل نابرابری در جمعآوری دادهها و تفاوتهای ساختاری ذاتی در بین شهرها میتواند چالشبرانگیز باشد. با وجود این، ارزیابی نقاط قوت و اهمیت نسبی شهرها در سراسر جهان برای کسبوکارها، دانشگاهیان و سیاستگذاران بهطور یکسان ارزشمند است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند. از این رو، این مقایسهها باید بیش از تولید یا رشد اقتصادی را در نظر بگیرند. ابعاد مختلفی وجود دارد که میتواند یک شهر را برای ساکنان و سرمایهگذاران جذاب کند. از این رو آکسفورد اکونومیکس شاخص جهانی شهرها را در هزار شهر بزرگ جهان ارزیابی کرد که این شاخصها در پنج محور اصلی اقتصاد، سرمایه انسانی، کیفیت زندگی، محیطزیست و حکمرانی مورد بررسی قرار میگیرند.
هر محور، از شاخصهای متعددی تشکیل شده است که هدف آن پرداختن به برخی از مهمترین ملاحظات در دستههای مربوطه است. در نتیجه، شاخص شهرهای جهانی مقایسه کاملتری از شهرها را با رتبهبندی آنها نهتنها بر اساس عملکرد اقتصادی، بلکه با در نظر گرفتن سایر عوامل مهمی که بر نقاط قوت نسبی آنها تاثیر میگذارد، ارائه میدهد.
شهرهای برتر به طور کلی در شاخص شهرهای جهانی دارای امتیازات قوی در هر پنج محور هستند. آنها نهتنها کمکهای اقتصادی مهمی به اقتصاد جهانی میکنند، بلکه مراکزی برای آموزش و نوآوریهای تجاری هستند و در زیرساختهای لازم برای حفظ کیفیت بالای زندگی سرمایهگذاری میکنند. آنها همچنین سیاستهایی را که بر محیطزیست و حکمرانی خوب تمرکز میکنند، اولویت قرار میدهند.
۱۰ شهر برتر در آمریکای شمالی، اروپای غربی، آسیای شرقی و اقیانوسیه قرار دارند. در رتبهبندی سال ۲۰۲۴ نیویورک رتبه اول را دارد و پس از آن لندن قرار دارد. هر دو شهر در مقوله اقتصاد و سرمایه انسانی بهترین عملکرد را دارند و سه شهر بعدی سنخوزه (آمریکا)، توکیو و پاریس همگی دارای امتیازات برتر اقتصاد و سرمایه انسانی هستند. علاوه بر این، سنخوزه و پاریس در دستهبندی کیفیت زندگی امتیازات بالایی دارند.
سیاتل، لسآنجلس، سانفرانسیسکو، ملبورن و زوریخ نیز در رده ۱۰ شهر برتر قرار دارند. تنوع در ویژگیهای این شهرها تاکید میکند که هیچ فرمول واحدی برای تبدیل شدن به شهر برتر در سطح جهان وجود ندارد. برخی، مانند سیاتل و سانفرانسیسکو، دارای نفوذ اقتصادی بزرگی هستند. سایرین، مانند ملبورن و زوریخ، از نظر اقتصادی چندان قدرتمند نیستند، اما از امتیازات محیطی یا کیفیت زندگی برتر بهرهمند هستند.
اگرچه در این رتبهبندی ۱۲ شهر ایران نیز گنجانده شده است، اما امتیازات بسیار پایینی را در همه محورها به دست آوردهاند که تهران با رتبه ۴۴۳، بهترین عملکرد شهری در ایران را به خود اختصاص داده است. در این رتبهبندی تهران از محور سرمایه انسانی با رتبه ۸۰ بهترین عملکرد را در بین سایر محورها داشته است. تهران از نظر شاخص اقتصاد رتبه ۳۰۶ در جهان را به دست آورده، اما در دیگر شاخصها عملکرد ضعیفی داشته است. شاخصهای کیفیت زندگی و محیطزیست آن به ترتیب ۷۴۵ و ۷۷۷ برآورد شده است و پایینترین عملکرد را در شاخص حکمرانی دولت دارد که در رتبه ۹۲۸ قرار گرفته است.
اگرچه اقتصاد، نوع حکمرانی دولتها و سرمایه انسانی شاخصهای اصلی و مهم یک شهر هستند، اما کیفیت زندگی را شاید بتوان یکی از مهمترین محورهای شهری بهویژه در دهه اخیر دانست. «کیفیت زندگی» رفاه و رضایت ساکنان یک شهر را دربر میگیرد که منعکسکننده تلاقی عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی است. این مقوله بینشهایی را در مورد قابلیت زندگی و جذابیت یک شهر ارائه میدهد که میتواند در الگوهای مهاجرت، حفظ استعدادها و شادی کلی ساکنان نقش داشته باشد. ارزیابی معیارهای کیفیت زندگی در این شاخص بر اهمیت سیاستهای شهری تاکید میکند که نهتنها رونق اقتصادی را در اولویت قرار میدهند، بلکه سلامت، برابری و نشاط فرهنگی را نیز در اولویت قرار میدهند و رفاه کلی ساکنان را افزایش میدهند. در بالای دستهبندی کیفیت زندگی، شهرهایی با نابرابری کمتر و ساکنانی قرار دارند که عمر طولانی دارند. بسیاری از آنها همچنین دسترسی ساکنان را به طیف وسیعی از امکانات تفریحی و فرهنگی فراهم میکنند. این شهرها نسبت به شهرهای پیشرو در مقولههای اقتصاد یا سرمایه انسانی کوچکتر هستند و هر 10 شهر برتر در اروپای غربی واقع شده است. شهرهای سوئیس بیشترین سهم را در ردهبندی «کیفیت زندگی» دارند چرا که این کشور بیشتر از توجه به بالابردن رنکینگ اقتصاد شهری به کیفیت زندگی شهرهایش توجه کرده است. گرونوبل فرانسه بالاترین امتیاز را در این ردهبندی به دست آورده است که به دلیل وجود مکانهای تفریحی و فرهنگی به ازای هر نفر و برابری درآمد است. در رتبه دوم تنها شهر غیراروپایی در 10 شهر برتر، کانبرا قرار دارد. این کشور از بالاترین نرخ امید به زندگی در جهان و سطوح بالای درآمد برای هر فرد بهره میبرد. بقیه 10 شهر برتر، شهرهای شمال غربی اروپا هستند که همگی ترکیبی از درآمدهای بالا با برابری درآمد نسبتا بالا، امید به زندگی طولانی، و مکانهای تفریحی و فرهنگی گسترده دارند.
شهرهای برتر بر اساس امتیاز کیفیت زندگی به ترتیب شامل گرونوبل فرانسه، کانبرا استرالیا، برن سوئیس، برگن نروژ، بازل سوئیس، لوکزامبورگ، ریکیاویک ایسلند، زوریخ سوئیس، گنت بلژیک و نانت فرانسه میشود.
کیفیت زندگی بر اساس شاخصهای امید به زندگی، درآمد سرانه، برابری درآمد، مخارج مسکن، مکانهای تفریحی و فرهنگی و سرعت اینترنت ارزیابی میشود. از این رو ممکن است، شهرهایی که بر اساس محور کیفیت زندگی رتبه بالایی به دست میآورند در سایر محورها جزو بالاترین رتبههای شهری قرار نگیرند. گرونوبل فرانسه که رتبه یک این محور را به خود اختصاص داده است رتبه کلی آن در مطالعات آکسفورد 114 است و تنها شهرهای زوریخ، لوکزامبورگ، بازل و کانبرا در لیست 50 شهر برتر جهان از نگاه آکسفورد قرار دارند. «زوریخ» دهمین شهر برتر جهان در 2024 است. در حالی که این شهر ممکن است جمعیت یا اندازه تولید ناخالص داخلی سایر مراکز تجاری در سراسر جهان را نداشته باشد، اما همچنان یک سرمایه مالی مهم در اروپاست. این شهر حتی در رده سرمایه انسانی رتبه بالاتری دارد و اگر مردم برای فرصتهای اقتصادی به زوریخ بیایند، برای زندگی در این شهر میمانند. اما قویترین عملکرد زوریخ در رده کیفیت زندگی نهفته است. درآمد به ازای هر نفر بسیار بالاست و به طور نسبی توزیع شده است. برخلاف برخی شهرهای دیگر با درآمد سرانه بالا (مانند شهرهای ایالات متحده)، نابرابری درآمد در زوریخ نسبتا پایین است. افزایش بیشتر امتیاز کیفیت زندگی شهر، امید به زندگی بالا و بسیاری از مکانهای فرهنگی، مانند خانه معروف اپرا و بسیاری از موزههاست. با این حال، جایی که زوریخ در این مقوله با مشکل مواجه است، مخارج مسکن است. جای تعجب نیست که موقعیت مکانی کنار دریاچه زوریخ و خط افق کوهستانی پوشیده از برف با قیمتهای بالای خانه و اجارهبها همراه است. اما با وجود این، زوریخ بالاترین امتیاز کیفیت زندگی را در میان 10 شهر برتر کلی دارد. «لوکزامبورگ» هم از نظر جمعیت و هم از نظر تولید ناخالص داخلی یکی از کوچکترین شهرها بین 50 شهر برتر است، اما آنچه شهر از نظر کمیت کم دارد را با کیفیت زندگی جبران میکند. این شهر به لطف تاریخ غنی و بسیاری از موزههای قابلتوجه، دارای بیشترین مکانهای تفریحی و فرهنگی برای هر نفر در بین شهرهای جهان است. لوکزامبورگ تنها شهری است که دو بار به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا انتخاب شده است. ساکنان لوکزامبورگ همچنین از درآمدهای بالایی بهرهمند میشوند که به طور نسبتا مساوی توزیع شده است. همه این ویژگیها به دستیابی لوکزامبورگ به ششمین امتیاز بالای کیفیت زندگی در جهان کمک میکند.
عملکرد قوی «بازل» در رده کیفیت زندگی، آن را در 50 رتبه برتر این شاخص قرار میدهد. پایتخت فرهنگی غیررسمی سوئیس به شهرت خود ادامه میدهد، زیرا این کشور دارای بیشترین سرانه مکانهای تفریحی و فرهنگی در جهان است. میراث فرهنگی غنی «بازل» حول محور هنر متمرکز است. این شهر خانه موزه کانست، اولین موزه هنر عمومی در جهان است و میزبان آرت بازل، یکی از برترین نمایشگاههای هنری بینالمللی در جهان است. رده کیفیت زندگی بازل با امید به زندگی بالا و برابری درآمد این شهر بیشتر تقویت شده است. مورد دوم با توجه به میانگین درآمد بالا در شهر بسیار چشمگیر است. ترکیب این ویژگیها باعث میشود بازل در رتبهبندی کیفیت زندگی در رتبه پنجم جهانی قرار گیرد. «برن» هم از نظر تولید ناخالص داخلی و هم از نظر جمعیت یکی از کوچکترین شهرهای 50 شهر برتر جهان است، اما مانند همسایه کمی بزرگترش بازل، بر رتبهبندی کیفیت زندگی غالب است.
برن با قرار گرفتن در رتبه سوم جهانی در این رده، به دلیل امید به زندگی بالا و مکانهای تفریحی و فرهنگی فراوان، به امتیاز برتر دست مییابد. شهر قدیمی قرون وسطایی که به خوبی حفظ شده است، جزو میراث جهانی یونسکو است و محیط زیبای آن، از جمله رودخانه آر (Aare) و کوههای مجاور، فرصتهای فراوانی را برای فعالیتهای بیرونی فراهم میکند. برن همچنین بالاترین سطح برابری درآمد را در بین شهرهای سوئیس دارد و در بین دهکهای برتر جهان قرار دارد.
«کانبرا» پایتخت استرالیا که در اوایل قرن بیستم ساخته شد در سال 2024، بالاترین امتیاز را در رده کیفیت زندگی دارد که در آن رتبه دوم جهانی را به دست آورده است. این موفقیت چشمگیر ناشی از درآمدهای بالای شهر و درجه پایین نابرابری درآمد و در دسترس بودن مشاغل دولتی پایدار و پردرآمد است. این شهر همچنین دارای امکانات عالی مراقبتهای بهداشتی است و از نظر امید به زندگی در بین بالاترین رتبهها در جهان قرار دارد. اگرچه مانند بسیاری دیگر از شهرهای استرالیا، کانبرا در زمینه دسترسی به اینترنت پرسرعت به دلیل زیرساخت ناکافی اینترنت، عملکرد ضعیفی دارد.
دومین محوری که برای شهرها بهویژه در چند سال اخیر بهواسطه بحرانی که جهان با آن مواجه شده، بسیار مورد توجه قرار گرفته است، شهرسازی «همگام با محیطزیست» است. با توجه به اینکه تغییر اقلیم در خط مقدم سیاستگذاری بینالمللی، ملی و شهری قرار دارد، ارتباط این مقوله غیرقابل انکار است. مقوله محیطزیست تعهد یک شهر به پایداری زیست محیطی و استعداد آن در برابر خطرات تغییرات آب و هوا را ارزیابی میکند؛ زیرا عواملی حیاتی برای طولانیمدت محسوب میشود. گنجاندن معیارهای زیستمحیطی در این شاخص نشاندهنده شناخت رو به رشد ارتباط متقابل بین رونق اقتصادی و محیط طبیعی است و ضرورت اتخاذ سیاستها و ابتکارات آگاهانه تغییرات آب و هوایی و خطرات عدمانجام این کار را برای شهرها برجسته میکند.
مقوله محیطزیست به شهرهایی پاداش میدهد که از طریق سیاستگذاری یا ثروت جغرافیایی از محیطهای طبیعی برجسته بهره میبرند و شهرهایی بدون آلودگی هوا و بهترین کیفیت هوا را دارند. 10 شهر برتر این دسته که صرفا بر اساس امتیاز محیطزیست در بالاترین شهرها قرار گرفتهاند، عمدتا شهرهای کوچک جزیرهای هستند. سووا فیجی در رتبهبندی پیشتاز است، تا حدی به این دلیل که این شهر در بین بهترین کیفیت هوا در جهان قرار دارد. فورتالزا در برزیل؛ سان خوآن در پورتوریکو و ناتال در برزیل در رتبههای بعدی قرار میگیرند که بهدلیل آب و هوای پایدارشان امتیاز بالایی کسب کردهاند. آنها دماهای بسیار پرنوسان را تجربه نمیکنند. هر سه شهر نیوزیلند نیز بهدلیل هوای پاک و تعداد کم بلایای طبیعی در بین 10 شهر برتر قرار دارند.
کیفیت هوا، شدت انتشار کربن، بلایای طبیعی، ناهنجاریهای دما و نوسانات بارندگی شاخصهای محیطی برای ارزیابی یک شهر بر اساس محور محیطزیست است که بر اساس این شاخصها، شهرهای برتر بر اساس امتیاز محیطزیست شامل سووا در فیجی، فورتالزا در برزیل، سانخوآن در پورتوریکو، ناتال در برزیل، ولینگتون در نیوزیلند، ماله درمالدیو، ناسائو در باهاما، پورت لوئیس در موریس، کرایست چرچ در نیوزیلند و اوکلند در نیوزیلند است.
باتوجه به اینکه «اقتصاد» یک شهر نقش مهمی در شکوفایی و جذابیت آن دارد، سرزندگی اقتصادی یک جنبه اساسی از توسعه شهری است که باعث تولید ثروت یک شهر، فرصتهای شغلی، دسترسی به کالاها، خدمات و بسیاری موارد دیگر میشود. گنجاندن معیارهای اقتصادی در این شاخص، نقش محوری اقتصاد را در شکلدهی مناظر شهری و هدایت سرمایهگذاری تایید میکند. این دسته، امکان ارزیابی پتانسیل یک شهر برای رشد و توسعه پایدار را فراهم میکند که برای هر مقایسه جامعی از شهرهای سراسر جهان ضروری است.
شهرهایی که در صدر محور اقتصاد قرار دارند «موتورهای اقتصاد جهانی» هستند. در این محور شهرهای آمریکا غالب هستند. هفت شهر از 10 شهر برتر در ایالات متحده واقع شدهاند و نیویورک در رتبه اول قرار دارد. این شهر بزرگترین اقتصاد را در بین شهرهای جهان دارد و از رشد اقتصادی پایدار در دهه قبل از شیوع کووید-19 بهره برده است. لسآنجلس، در رتبه دوم، همچنین یکی از بزرگترین اقتصادهای شهری جهان را دارد؛ درحالیکه رتبه سوم «سانخوزه» دارای بالاترین تولید ناخالص داخلی سرانه در سطح جهان است. تنها سه شهر غیرآمریکایی که در بین 10 شهر برتر قرار دارند، لندن، پاریس و توکیو هستند که به خودی خود غولهای اقتصاد جهانی محسوب میشوند. آنها بیشتر بهدلیل سطح پایین تولید ناخالص داخلی سرانه، شهرهای برتر آمریکا را دنبال میکنند.
«سرمایه انسانی» دانش و مهارتهای جمعی یک شهر را دربر میگیرد که زیربنای پتانسیل اقتصادی هر شهر است. این نشاندهنده پویایی دستاوردهای آموزشی، نوآوری و جمعیتشناسی در سراسر مناطق شهری است. در اقتصاد مبتنی بر دانش امروزی، شهرهایی با نیروی کار متنوع و بسیار ماهر و مشاغل نوآورانه موقعیت بهتری برای سازگاری با تغییرات تکنولوژیک و رقابت جهانی دارند. گنجاندن شاخصهای سرمایه انسانی در این شاخص بر اهمیت افراد در ایجاد رونق اقتصادی تاکید میکند و شهرهایی را که در آموزش، تجارت و تنوع سرمایهگذاری میکنند، شناسایی میکند.
شهرهایی که در رده سرمایه انسانی پیشرو هستند، مراکز آموزش عالی و نوآوری در کسبوکار هستند که به آنها کمک میکند تا جمعیتهای متنوع و با تحصیلات عالی را جذب کنند. تعداد مناطقی که در صدر این دستهبندی حضور دارند بیشتر از رده اقتصاد هستند. لندن رتبه اول را به خود اختصاص داده است؛ زیرا دارای رتبهبندی جهانیترین دانشگاهها در بین شهرهای دیگر جهان است. «توکیو» با داشتن بیشترین دفتر مرکزی شرکتها در جهان و تقریبا به اندازه لندن دانشگاه در رتبه دوم قرار دارد. ریاض بعدی است. این شهر از جمعیت جوان و متنوعی بهره میبرد و بسیاری از مهاجران به آنجا نقل مکان کردهاند تا به نیروی کار مرکز تجاری رو به رشد آن بپیوندند. از دیگر شهرهای قابلتوجه در بین 10 شهر برتر میتوان به واشنگتن دیسی و بوستون، دو شهر از با تحصیلات عالیترین شهرهای جهان اشاره کرد.
«حکمرانی» پایه اساسی برای شکوفایی شهر در چهار دسته دیگر است. حکمرانی خوب، اعتماد، انسجام اجتماعی و دسترسی عادلانه به فرصتها را تقویت میکند؛ در حالی که حکمرانی ضعیف میتواند منجر به ناکارآمدی، فساد و ناآرامی اجتماعی شود. گنجاندن شاخصهای حکمرانی در این شاخص، نقش محوری این دسته را در شکلدهی مسیر کلی یک شهر، تاثیرگذاری بر نتایج سیاستگذاری، ارائه خدمات عمومی و حفاظت و مشارکت ساکنان تایید میکند.
مقوله حکمرانی با توجه به این واقعیت که دولتهای ملی نه فقط در سطح شهر تاثیر قابلتوجهی بر این نتایج دارند و کمی متفاوت از چهار مورد دیگر اندازهگیری میشود. در نتیجه، امتیازات این دسته به جای سطح شهر، در سطح ملی محاسبه میشوند؛ به این معنی که به هر شهر در یک کشور معین امتیاز یکسانی برای یک شاخص داده میشود.
شهرهایی که در صدر دسته حکومتداری قرار دارند، دارای شجرهای از نهادها هستند که از حقوق ساکنان خود محافظت و ثبات سیاسی را تقویت میکنند. سه شهر نیوزیلند یعنی اوکلند، کرایست چرچ و ولینگتون، بهدلیل ثبات سیاسی کشور و محیط کسبو کار درخشان، پیشتاز در دسته حکومتداری هستند. بقیه 10 شهر برتر از شهرهای شمالی تشکیل شدهاند که تا حدی بهدلیل تعهد کشورهای شمال اروپا در حفاظت از آزادیهای مدنی ساکنانشان است. ابتدا شهرهای دانمارک و پس از آن شهرهای فنلاند، نروژ و سپس سوئد قرار دارند.
شاخص شهرهای جهانی، شهرها را بر اساس عملکرد امروزی آنها امتیاز میدهد. با نگاهی به سالهای آینده، چند روند جهانی وجود دارند که پتانسیل ایجاد اختلال در این رتبهبندی را دارند. یک چشمانداز اقتصادی ناهموار در سراسر مناطق و نگرانیهای طولانیمدت تورمی میتواند بر امتیاز اقتصاد بسیاری از مکانها تاثیر منفی بگذارد. در امتداد روندی مشابه، پایداری بدهی همچنان برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دنبال همهگیری کووید-19 و دوره افزایش نرخهای بهره که اقتصاد شهرهای این کشورها را بیشتر تهدید میکند، موضوعی جدی است.
پدیده «جهانیسازی» و سایر روندهای مهاجرت جهانی میتواند بر نمرات سرمایه انسانی تاثیر بگذارد. شهرهایی که به دنبال چالشهای کووید-19 در زیرساختهای مراقبتهای بهداشتی خود سرمایهگذاری میکنند، ممکن است نمرات کیفیت زندگی خود را افزایش دهند. در مقابل، شهرهایی که قادر به کنترل بحران مسکن خود نیستند، ممکن است در این مقوله کاهش پیدا کنند. امتیازات در رده محیطزیست مطمئنا تحتتاثیرات تغییرات آب و هوایی در سالهای آینده خواهد بود؛ بهویژه در شهرهایی که بیشتر در برابر دماهای ناپایدار و بلایای طبیعی آسیبپذیر هستند.
و سرانجام، تهدید خشونت و بیثباتی سیاسی در بسیاری از کشورها وجود دارد که میتواند بر امتیازات حکمرانی آنها تاثیر بگذارد. پتانسیل حرکت قابلتوجهی در رتبهبندی در سالهای آینده وجود دارد؛ زیرا 1000 شهر جهانی با همگامی چند روند جهانی حرکت میکنند.