«تابناک با تو» - بیش از نیمی از محوطه باستانی کلندی در بندر تاریخی تیس به‌دلیل ساخت‌وساز‌های غیرمجاز برای همیشه از بین رفت. این محوطه باستانی سال ۱۹۳۶ توسط اشتاین مورد کاوش قرار گرفت و توپوگرافی شد، قدمت این محوطه تا دوره هخامنشیان تخمین زده می‌شود و آثار و شواهد مهمی از دوره ساسانی ـ اشکانی تا دوره اسلامی در آن به‌دست آمده است.
به تازگی خبری تلخ درباره یکی از تاریخی‌ترین بنادر ایران منتشر شده. نیمی از محوطه باستانی کلندی در بندر تاریخی «تیس» به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی سیستان و بلوچستان، با داشتن ۱۳۰۰ سال تاریخ مکتوب و قدمتی که به دوران هخامنشیان می‌رسد به‌دلیل عدم حفاظت کافی ازسوی میراث‌فرهنگی و منطقه آزاد چابهار و همچنین ساخت و ساز‌های بدون مجوز و غیرقانونی مردم که طی ۱۰ سال اخیر روی این محوطه صورت گرفته، برای همیشه نابود شده و کمتر از ۴۰ درصد از آن باقی مانده است.
نابودی ۱۳۰۰سال تاریخ مکتوب هخامنشیان!
«نوذر حیدری» باستان‌شناس و سرپرست هیئت باستان‌شناسی محوطه کلندی در رابطه با اهمیت محوطه به خبرگزاری ایلنا می‌گوید: محوطه باستانی کلندی در بندر تاریخی تیس یکی از محوطه‌های بسیار مهم و ارزشمند محسوب می‌شود که دارای ۱۳۰۰ تاریخ مکتوب است.
این محوطه تاریخی پیشینه تاریخی بسیار بلندی دارد به‌طوری از دوره ساسانیان و اشکانیان تا دوره اسلامی آثار و شواهد باستان‌شناختی آن مشهود است با این حال با وجود آنکه ارل اشتاین در سال ۱۹۳۶ یک فصل کاوش باستان‌شناسی روی این محوطه انجام داده و چندین گمانه هم زده بود و نقشه توپوگرافی آن از منطقه و روستا و بندر تیس تهیه کرد، اما در سال‌های اخیر نه تنها محوطه کلندی در فهرست آثار ملی قرار نگرفت و تعیین حریم نشد که در بازه زمانی ۱۰ تا ۱۵ سال ساخت و ساز‌های بسیاری روی این محوطه به‌صورت کاملا غیرقانونی صورت گرفت.
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: پس از پیگیری‌های بسیار اسفندماه سال ۱۴۰۱ یک کاوش اضطراری در محوطه باستانی کلندی انجام شد که در این کاوش اضطراری، ترانشه با ابعاد ۱۰*۵ به عمق یک متر ایجاد شد که در همین ترانشه دهانه کوره با عمق دومتر شناسایی شد. متاسفانه تمام اقدامات کاوش و حفاظت در همین یک کاوش اضطراری که دو سال پیش انجام شد، خلاصه می‌شود و با وجود پیگیری‌های بسیار از اداره میراث‌فرهنگی منطقه آزاد چابهار هیچ‌گونه اقدامی در جهت حفظ محوطه صورت نگرفت.
درحال حاضر محوطه‌های بسیاری در سیستان و بلوچستان وجود دارند که توسط اشتاین شناسایی شده‌اند، اما در بی‌خبری مسئولان میراث‌فرهنگی هیچ کدام ثبت و تعیین حریم نشده‌اند این درحالی است که منطقه تاریخی تیس به لحاظ تاریخی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در همین محوطه تاریخی کلندی به‌راحتی می‌توان کاسه‌های نیمه سالم را در دیواره‌های پی‌ها که توسط مردم گودبرداری شده، مشاهده کرد.
حیدری با بیان‌اینکه هم‌اکنون از پژوهشگاه میراث فرهنگی درخواست کرده‌ایم تا با در نظرگرفتن اعتبارات بخش‌های باقیمانده از محوطه باستانی کلندی را نجات بخشی شود، ادامه داد: متاسفانه به‌دلیل‌عدم پیگیری و حفظ نشدن محوطه کلندی ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته اخیر این محوطه بیشترین آسیب را متحمل شد به طوری که بخش اعظمی از آن از بین رفت و کمتر از ۴۰ درصد محوطه باقی مانده، از آنجایی که منطقه آزاد چابهار همکاری‌های لازم را در جهت حفظ محوطه که یکی از وظایف این سازمان محسوب می‌شود، انجام نداد با پژوهشگاه میراث‌فرهنگی نامه‌نگاری کردیم تا تکه‌های باقیمانده از محوطه با اختصاص اعتبار حفظ شود.
سال‌ها قبل با ثبت محوطه و تعیین حریم آن، محوطه حفظ می‌شد و با اعتبار مشخص مطالعات باستان‌شناسی روی آن انجام می‌شد حالا، اما با ده‌ها میلیارد اعتبار نیز نمی‌توان محوطه را از ساخت و ساز‌های صورت گرفته نجات‌بخشی کرد. این درحالی است که تا همین مرحله (یعنی آغاز کاوش اضطراری) قطعات سفال لعابدار و اشیاء برنزی و شیشه، از این محوطه باستانی به‌دست آمده است.
محوطه کلندی (Kalandi)، امروزه در مرکز روستای تیس و ۲۵۰ متری شمال زمین فوتبال (ورزشگاه) و در محلی که به نام همین محوطه نامبردار است؛ واقع شده است. روستای تیس که پیکره پنجم منطقه آزاد چابهار محسوب می‌شود؛ در شرق دهانه بندر صیادی تیس و ۵ کیلومتری شمال غربی شهر چابهار واقع شده است. به واسطه ساخت و ساز‌های بی‌رویه صورت گرفته در روستا و تخریب بخش‌های زیادی از آن، بقایای این اثر امروزه به صورت دو برجستگی (تپه) کمتر دست خورده در امتداد همدیگر و در میان خیابان، کوچه و منازل مسکونی به فاصله ۱۸۰ متر از همدیگر در محور شرقی-غربی واقع شده‌اند.
درباره بندر قدیمی تیس
وجود آثار تاریخی کهن از قبیل قلعه ها، قبور و. حاکی از وجود تمدنی بسیار قدیمی در این محل است که بسیاری از این آثار مورد شناسایی قرار گرفته اند. پرتغالیها نخستین کشور استعماری بودند که بر چابهار و تیس تسلط یافتند و تا سال ۱۰۳۱ ه. ق چیرگی خود را حفظ کردند. انگلیسی‌ها بعد از پرتغالیها به این منطقه وارد شدند. اما امروزه تیس روستایی بیش نیست که در محدوده منطقه آزاد چابهار قرار گرفته و در مسیر ارتباطی چابهار - کنارک توجه هر مسافری را به خود جلب می‌کند، رودخانه لاوری از میان روستا می‌گذرد. بلندی‌های چندی مانند کوه‌های شهباز، پیلبند و لاوری، روستای تیس را احاطه کرده است. این روستا آب و هوای گرم و خشک دارد. روستای تیس از مراکز عمده سوزن دوزی است که بیشتر از سوی زنان روستا تولید می‌شود. این روستا دژی به نام قلعه پرتغالیها دارد که از دیدگاه دیرینگی و نوع معماری شایان توجه است، ولی هم اکنون ویرانه‌ای از آن به جای مانده است. همچنین ساحل شنی و کوه‌های بسیار زیبایی دارد.
پشینه‌ای به قدمت تاریخ
پیشینه محوطه تاریخی کلندی و بندر تاریخی تیس در منابع مکتوب، به پیش از اسلام و سده‌های نخستین میلادی بازمی‌گردد. نام این بندر در متون تاریخی با املا‌های مختلفی ثبت شده است؛ «تیز»، «طیس» و «تیس» رایج‌ترین املا‌های نام آن است. بر پایۀ برخی مشابهت‌های ظاهری در متون کلاسیک یونانی و تطبیق موقعیت جغرافیایی، برخی پیشنهاد داده‌اند که قدمت این نام ممکن است تا زمان هخامنشی هم به عقب بازگردد. غیر از این منابع، کهن‌ترین سند تاریخی که به نام این بندر (تیز) اشاره کرده، کتاب صوره الارض، تألیف محمد بن موسی خوارزمی است.
همچنین کتب معتبر جغرافی‌دانان و مورخان بزرگ دیگری از سده‌های آغازین تا متأخر اسلامی مانند اصطخری (سدۀ ۴ ه. ق)، در المسالک و الممالک و مقدسی (سدۀ ۴ ه. ق) در احسن التقاسیم به نام این بندر (تیز) اشاره کرده‌اند. طبق این منابع، بندر تیز برای زمان کوتاهی یکی از مهمترین بنادر مُکران در کرانۀ دریای عمان به شمار می‌رفته که بازرگانان از طریق آن با بنادر تجاری شمال آفریقا و هندوستان در ارتباط بوده‌اند. جغرافی‌نویسان مسلمان از این بندر کوچک به مثابه تنها بندر تجاری در طول یک مسیر نسبتاً طولانی بین هرمز در دهانۀ خلیج فارس و بندر دیبل [Debal]، نزدیک دلتای مهران رود (رود سند) نام برده‌اند.
منبع: برترین‌ها
