گزارش رکنا، سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه قدرت در برابر نفوذ آمریکا و ناتو به نام شانگهای ۵ پایه‌گذاری شد و بعد از پیوستن ازبکستان به آن، سازمان همکاری شانگهای نام گرفت. این سازمان در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ میلادی و دفتر مرکزی آن در چین تاسیس شد.
عضویت دائم ایران در بیست و یکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ با حضور ریاست جمهور در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان مورد پذیرش اعضای این سازمان قرار گرفت و یادداشت تعهدات عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای هم ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ توسط وزیر امور خارجه در نشست سران شانگهای در سمرقند امضا شد. ۹ کشور ایران، روسیه، چین، هند، پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان عضو دائم این سازمان هستند.
انرژی یکی از موضوع‌های کلیدی و مورد توجه سازمان همکاری شانگهای در سال‌های گذشته بوده است و به همین منظور وزرای انرژی این سازمان به صورت دوره‌ای گرد هم می‌آیند تا نسبت به بررسی آخرین اقدام‌ها و برنامه‌ریزی‌های مشترک در این حوزه بحث و تبادل نظر کرده و سیاست‌های کلان سازمان را ترسیم کنند.
این موضوع از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم سازمان همکاری شانگهای به لحاظ تولید و مصرف انرژی بزرگ‌ترین سازمان جهانی است و از ظرفیت بسیار بالایی برای تأثیرگذاری در بازارهای جهانی در این حوزه برخوردار است.
بررسی سوابق اجلاس‌های سازمان شانگهای نشان می‌دهد موضوع انرژی همواره مورد تأکید اعضا بوده و آن‌ها در سال‌های گذشته تلاش‌های فراوانی برای یافتن راهکارهای مشترک برای برون‌رفت از چالش‌های این حوزه انجام داده‌اند. در واقع کشورهای عضو شانگهای بر این باورند که با تقویت همکاری‌ها و همگرایی در حوزه انرژی می‌توانند بسترهای مناسبی برای توسعه اقتصادی و در نهایت کاهش هزینه‌های امنیتی و اقتصادی ایجاد کنند و از این مسیر نقش مهمی در ثبات منطقه و جهان داشته باشند.
به عنوان نمونه در نشست مورخ ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵ که در مسکو برگزار شد، دبیر وقت سازمان اعلام کرد که پروژه‌های مشترک سازمان در زمینه انرژی شامل کشف، استخراج و بهره‌برداری از حوزه‌های نفت و گاز، تولید و تبادل انرژی برق و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین برای این سازمان از اولویت‌های بسیار بالایی برخوردارند.
همچنین در سال ۲۰۰۶ و در اجلاسی که در شهر آلماتی قزاقستان برگزار شد، کشورهای عضو بر روی ایده‌ای به نام راه‌اندازی باشگاه انرژی بحث و تبادل نظر کردند، ایده‌ای که با محوریت کشور روسیه مطرح با استقبال سایر اعضا روبه‌رو شد.
طبق اعلام وزارت نیرو در دیدار جدید وزرای انرژی سازمان شانگهای که ظرف دو روز گذشته در کشور قزاقستان و با حضور وزرای انرژی کشورهای عضو برگزار شد، نیز اعضا مباحث مختلف به ویژه تقویت سند توسعه همکاری‌ها در حوزه انرژی را مورد بررسی قرار دادند، دور جدیدی از مذاکره‌ها در حوزه انرژی که با ارائه بسته پیشنهادی ایران در ۷ محور و موافقت سایر اعضا با این بسته پیشنهادی روبه‌رو شد.
علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران در این نشست پیرامون بسته پیشنهادی ایران گفت: ایران، با توجه به آینده انرژی، بر اهمیت محورهایی چون ایجاد بازار برق منطقه‌ای بین کشورهای عضو، ارتقای امنیت انرژی، توسعه ظرفیت آب شیرین‌کن‌های برقی، توسعه فنی و تجاری‌سازی منابع ذخیره‌ساز انرژی و خودروهای برقی، توجه به مقوله کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تبادل دانش فنی و همکاری‌های علمی و تبادل خدمات فنی و مهندسی حوزه انرژِی برای همکاری‌های مشترک تأکید دارد.
وزیر نیرو ادامه داد: ایجاد یک بازار برق منطقه‌ای بین کشورهای عضو، با بهره‌گیری از ظرفیت تولید برق بیش از ۴ هزار گیگاوات، می‌تواند به پایداری و افزایش بهره‌وری شبکه‌های برق کشورها کمک کند.
وی خاطرنشان کرد: ارتقای امنیت انرژی در کشورهای عضو این پیمان، از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بهره‌وری انرژی به عنوان دو بازوی مهم و اقدام اساسی در حوزه امنیت انرژی شناخته می‌شوند.
محرابیان در ارتباط با اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، ظرفیت بالا و بالقوه‌ی موجود در کشورهای عضو، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه این منابع شود.
از سوی دیگر، افزایش بهره‌وری انرژی از طریق بهبود فرآیندها و تکنولوژی‌های نوین می‌تواند به کاهش مصرف انرژی و هزینه‌ها کمک کند.
وی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی جهان و همچنین کشورهای عضو در آینده‌ای نزدیک را امنیت آب برشمرد و گفت: کمبود آب شیرین مورد نیاز برای توسعه کشورها در کنار تهدیداتی همانند تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی، می‌تواند امنیت آب و در نتیجه امنیت ملی کشورهای عضو را به خطر اندازد.
در این راستا، توسعه ظرفیت‌های آب شیرین‌کن‌های برقی به خصوص از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند یک راه‌حل پایدار برای این چالش باشد.
وزیر نیرو با بیان اینکه منابع ذخیره‌ساز انرژی و خودروهای برقی از محورهای مهم آینده صنعت برق به شمار می‌روند، گفت: توسعه فناوری‌های مرتبط با این حوزه‌ها و تجاری‌سازی آن‌ها می‌تواند به پیشرفت‌های قابل توجهی منجر شود.
محرابیان درباره توجه به مقوله کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز ادامه داد: همکاری‌های کشورها در چارچوب سازمان همکاری شانگهای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مشارکت در بازارهای جهانی کربن، نقش کلیدی در مقابله با تغییرات اقلیمی ایفا می‌کند.
وی با تأکید بر ضرورت تبادل دانش فنی، محصولات و خدمات بین کشورهای عضو افزود: کشورهای عضو این سازمان، از پتانسیل قابل توجهی در ارائه کالاها و خدمات روزآمد در حوزه برق و انرژی، برخوردارند. جمهوری اسلامی ایران نیز با داشتن تجربه‌های گسترده در حوزه‌های مختلف فنی و مهندسی برق و اجرای پروژه‌های بزرگ ملی و بین‌المللی در این حوزه، آمادگی خود را برای صدور این خدمات به کشورهای عضو اعلام دارد.
در حاشیه این نشست مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت مادرتخصصی توانیر که وزیر نیرو را در سفر به قزاقستان همراهی می‌کند، با اشاره به پذیرش بسته پیشنهادی ایران از سوی کشورهای عضو شانگهای گفت: امروز در محل برگزاری اجلاس وزرای انرژی عضو پیمان شانگهای، سند راهبُردی اقدام‌ها مورد تأیید و تصویب وزیران قرار گرفت و به تصویب رؤسای جمهور کشورهای عضو خواهد رسید.
رجبی مشهدی افزود: در این جلسه وزیر نیرو در سخنرانی خود ضمن ارائه یک بسته پیشنهادی در ۷ محور بر راه‌اندازی بازار منطقه‌ای تأکید کرد که مورد استقبال اعضاء به ویژه وزیر انرژی ترکیه قرار گرفت.
بر اساس این گزارش، حضور مؤثر و پویای جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای که این بار در حوزه انرژی نمود و بروز تازه‌ای یافته است، به نوعی بیانگر موفقیت و توفیق دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم در سه سال اخیر است که فارغ از هرگونه نگاه و رویکردهای آرمان‌گرایانه بر اساس واقعیت‌های جهان و منطقه و نیازهای متقابل طراحی و به صورت مقتدرانه در عرصه بین‌المللی پیگیری شد.
سیاست و دیپلماسی موفقی که امروزه به ارتقای جایگاه و وزن ژئوپولیتیکی جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان کمک شایانی کرده است وامید این است با تحقق اهداف آن در حوزه‌های مختلف به ویژه حوزه انرژی در نهایت به افزایش ثبات و امنیت منطقه و افزایش رفاه شهروندان ایرانی و توسعه همه جانبه کشور عزیزمان ایران منجر شود.
