تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است که در استان آذربایجان غربی، شهرستان بوکان و در روستای قالایچی واقع شده است. قلایچی همان جایی است که در اوایل دهه ۱۳۶۰خورشیدی مورد تاراج گسترده قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز قرار گرفت.
به گزارش ایسنا، از مهم ترین این آثار به یغما رفته به ۵۱ قطعه آجر لعابدار می توان اشاره کرد که در سال ۱۳۷۰ در انباری در بندر چیاسو (نزدیک مرز سوئیس و ایتالیا) از سوی خانواده‌ای ایرانی برای فروش عرضه شد. دکتر جان کرتیس در مقام موزه‌دار از موزه بریتانیا وقتی در ۱۷ مهر ۱۳۷۰ خورشیدی از این آثار بازدید کرد تا در صورت امکان، موزه بریتانیا آن‌ها را خریداری کند، متوجه شد این آثار متعلق به فرهنگ «مانایی» و محوطه قلایچی است و باید به ایران بازگردانده شود. روند حقوقی برای استرداد این مجموعه با مشارکت دکتر جان کرتیس، کشور سوئیس و دستگاه دیپلماسی و میراث فرهنگی ایران حدود سه دهه طول کشید تا سرانجام در واپسین روزهای آذرماه سال ۱۳۹۹ به ایران تحویل داده شد.
از قلایچی آجرهای لعابدار بیشتری کشف شده است که نشان‌دهنده اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر «زیرتو» یا «ایزیرتو» پایتخت مانایی‌ها است.
گفته می‌شود محوطه قلایچی در فاصله سال های ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۵ به سرپرستی اسماعیل یغمایی و بهمن کارگر حدود ۹ فصل کاوش باستانشناسی شده است. با این وجود گورستان قلایچی هرگز کاوش نشده است.
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اکنون و در پی آسیب‌های وارده به گورستان قلایچی بوکان، مجوز کاوش این محوطۀ مربوط به دورۀ ماناها را صادر کرده است.
یوسف حسن‌زاده، که سرپرست کاوش گورستان قلایچی با این اشاره که محوطۀ قلایچی مربوط به پادشاهی ماناها در ۲۸۰۰ سال پیش است و آوازۀ آن با آجرهای لعابداری که از این محل به دست آمده بود بر سر زبان‌ها افتاد، گفت: با وجود ۹ فصل کاوش باستان‌شناسان در محوطۀ قلایچی، اما گورستان قلایچی فرصت کاوش نیافته بود. کاوش‌های اخیر، به عنوان فصل نخست پژوهش باستانشناسی در این گورستان، با حمایت گستردۀ شهرداری بوکان و مشارکت اداره کل آذربایجان غربی آغاز شد. در این پژوهشها، ساختار معماری گورها و شیوه‌های تدفین مردمان دورۀ مانا بررسی می‌شود.
او اظهار کرد: اینکه هنرمندان سازندۀ بنا و آجرهای لعابدار قلایچی چه کسانی بودند، پرسش مهمی است که باستان‌شناسان امیدوارند با بهره‌گیری از مطالعات آزمایشگاهی بتوانند به آن پاسخ دهند.
حسن‌زاده گفت: امیدواریم محوطۀ قلایچی و گورستان آن به مجموعه‌ای گردشگری تبدیل شود و مدیریت شهری بوکان با نظارت میراث‌فرهنگی بتواند از آن بهره‌برداری و حمایت کند.
بنابر گزارش روابط عمومی این پژوهشگاه، کاوش باستان شناسی در گورستان قلایچی با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و با حمایت شهرداری بوکان و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آذربایجان غربی انجام می‌شود.
