یکی از اماکن مهم متبرکه‌ای که در استان زنجان وجود دارد حسینیه اعظم زنجان است که در واقع از این مکان مقدس می‌توان به عنوان یکی از قطب‌های اصلی گردشگری مذهبی استان و نگین درخشان اماکن متبرکه استان نام برد.
حسینیه اعظم زنجان در قسمت جنوبی این شهر قرار دارد. قرارگیری این حسینیه به نحوی است که گنبد طلایی آن همواره برای مسافران جاده دندی، بیجار و تکاب رخ‌نمایی می‌کند؛ گنبدی که با دیدنش دل هر بیننده‌ای حال و هوای حسینی به خود می‌گیرد.
این حسینیه مساحتی حدود ۱۲ هزار مترمربع داشته و دارای فضاهای مختلف مذهبی، فرهنگی، درمانی و خدماتی است. علاوه بر اینها موزه تعزیه حسینیه اعظم مکانی مناسب برای افرادی است که موفق به حضور در این مراسم یوالعباس زنجانی‌ها نشده‌اند. این موزه می‌تواند بخش مهمی از این آیین مذهبی را به گردشگران مذهبی که به این استان سفر می‌کنند، نشان دهد.
حسینیه اعظم زنجان در کنار عزاداری در حوزه تولید که از تاکیدات مقام معظم رهبری نیز به شمار می‌رود، نقش ایفا می‌کند؛ به طوری که مؤسسه کشت و صنعت مصباح متعلق به حسینیه است که یکی از اهداف این مؤسسه نیز کمک در بخش تولید و ایجاد شغل برای افراد جویای کار است.
دارالشفای سیدالشهدا نیز از دیگر فضاهای موجود در حسینیه است که خدمات پزشکی در زمینه‌های پزشک عمومی، دندان‌پزشکی و … را به مردم ارائه می‌دهد. این مجموعه پزشکی تحت نظر حسینیه اعظم مشغول به کار است. همه پزشکان متخصص و ماهر این مجموعه خدمات خود را در ۱۵ روز اول ماه محرم به شکل رایگان انجام می‌دهند.
صندوق قرض‌الحسنه سیدالشهدا نیز از دیگر مراکز فعال موجود در این حسینیه است، هدف اصلی صندوق قرض‌الحسنه سیدالشهدا (ع) ترویج سنت نیکوکاری است. همچنین با اعطای وام به مردم می‌تواند بخشی از نیازهای اولیه مردم را رفع کند. این مجموعه نیز همه زیر نظر این حسینیه فعالیت می‌کند.
بنا به گفته‌های شفاهی معمرین، ریش‌سفیدان و هیئت امنای مسجد حسینیه اعظم بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های خود از اجداد و نیاکان‌شان حکایت از تاریخی دور برای این مسجد دارد.
این گفته‌ها حاکی از آن است که در دوره پهلوی اول با هجوم و تهدید سردمداران رژیم پهلوی، حسینیه و برنامه‌های آن مدتی تعطیل و برخی از اشیاء و آثاری که قدمت تاریخی داشته‌اند از مسجد ناپدید می‌شود. بعد از تبعید رضاخان، فعالیت‌های حسینیه دوباره به حالت عادی برمی‌گردد و به دنبال تعمیر و نگه‌داری آن توسط اهالی محل و پیشکسوتان، حسینیه با عنوان «مسجد حسینیه شهرستان زنجان» مجدداً شروع به فعالیت می‌کند و به تدریج گسترش می‌یابد.
برای بیان تاریخچه این مکان متبرک و معنوی از پنج سند مکتوب و نقل و قول معمرین و ریش‌سفیدان بهره می‌بریم؛ بدین ترتیب که با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری قمری، مذهب رسمی ایران «تشیع اثنی عشری» اعلام شد. یکی از دستاوردهای مهم ظهور این سلسله در ایران، تداوم و گسترش عزاداری و تعزیه‌خوانی بود و به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات به خصوص کربلا مورد توجه شیعیان جهان اسلام بود، در مسیر راه‌های مختلف شهری و روستایی قلعه‌هایی برای عزاداری زوار کربلا احداث کردند که «حسینیه» نامیده شد. تاکنون اولین نمونه‌های لفظ و واژه «حسینیه» در متون تاریخی دوره شاه عباس صفوی از جمله «عالم آرای عباسی» ثبت شده است.
یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره «زنجان» بود که علی‌رغم ویرانی ناشی از دوره تیموریان و ادامه این روند، رشد و بالندگی دوباره خود را از دوره صفویه آغاز کرد. در همین زمان بود که حسینیه‌ای نیز در این شهر احداث شد. در متون تاریخی و جغرافیایی موجود فعلاً به جز یک منبع، هیچ منبع دیگری، ذکری از «حسینیه زنجان» نیاورده و امید است در آینده منابع دیگری در این زمینه پیدا شود.
این منبع موجود کتابی است به نام «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستم‌الحکما» که با مقدمه و تصحیح آقای حسن حسینعلی در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط انتشارات پینار زنجان به چاپ رسیده است. این کتاب در دوره فتحعلی شاه قاجار و به فرمان فرزندش عبدالله میرزا که در آن دوران حاکم زنجان بود و با روایت دو نفر به نام‌های «میر اشرف بیگ‌زنجانی» و «میر افضل بیگ‌زنجانی» گویا در سال ۱۲۴۸ هجری قمری تألیف شده است. موضوع کتاب، شرح حال حاکمان زنجان از زمان مرگ نادرشاه افشار تا روی کار آمدن فتحعلی شاه قاجار است. با مطالعه این کتاب مشخص می‌شود که حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار و شاید هم سال‌های قبل وجود داشته است.
بار دوم وقتی است که «ذوالفقار خان افشار» حاکم زنجان به اسارت سپاهیان کریم خان زند در آمد. در آن زمان نیز گروهی از بازمانده افراد فوق‌الذکر یکی از نوادگان نادر شاه به نام «سندباد میرزا» را که گویا نوجوانی بود به حکومت زنجان برداشتند. مدتی نگذشت که «ذوالفقارخان» مورد بخشش «کریم‌خان زند» قرار گرفت و آزاد شد. ذوالفقار خان وارد زنجان و در «حسینیه» ساکن شد. گویا حسینیه در دوره زندیه مشرف به یک دروازه شرقی بود و بار دیگر نیز وقتی است که نام سه محله معروف زنجان در اوایل دوره قاجاریه ذکر می‌شود که به همت (عبدالله‌خان اوصالی) تعمیر و بازسازی می‌شود.
سومین سند مربوط به تاریخچه حسینیه اعظم، عَلَمی است که در حسینیه موجود است و به نام «عَلَم اصلی» معروف و اندازه آن از سایر عَلَم‌ها کوچک‌تر بوده و تاریخ ۱۲۲۱ بر روی آن حک شده است. سند دیگر مکتوب نیز سنگ نوشته‌ای است که در حال حاضر در راهرو مسجد به دیوار نصب و تاریخ ۱۲۶۱ هجری قمری در ذیل اشعار آن مکتوب شده است.
همان‌طور که تاریخ سنگ نوشته نشان می‌دهد اهالی محل، این مسجد را در سال ۱۲۶۱ هجری قمری به پایان رسانده‌اند. البته به گفته معمرین و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان تعمیر و بازسازی مسجد است.
سند مکتوب دیگری که با مهر «حاج میرزا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» و «آخوند ملاکاظم» ممهور شده، صفرالمظفر ۱۲۹۵ هجری قمری را نشان می‌دهد که در زیر وقف‌نامه دو فرد خیر و نیکوکار به نام‌های «حاج میرزا محمد تقی» و «حاج میرزا بابایی» تاجر که دو باب دکان را وقف صحیح شرعی کرده‌اند، آمده است.
در این وقف‌نامه قید شده با اطلاع عالی‌جناب «آخوند ملاعلی اصغر روضه‌خوان» در راه جناب ابی‌عبدالله الحسین (ع) در تکیه حسینیه خرج و احسان کند.
همچنین سند مکتوب که با مهر «آقا سید عبدالرحیم مجتهد» و «آقا سید علی» و «آقا شیخ ابراهیم» ممهور شده، مربوط به شخصی به نام «حاج محمد هاشم شریف العلماء» به تاریخ شوال ۱۳۲۲ هجری قمری است. این سند وقف شش‌دانگ یک شعیر و دو ثلث شعیر قریه دهجلال از قراء سجاسرود به مساجد و مدارس خمسه زنجان در سال ۱۳۲۲ هجری قمری است که نام مسجد و مدرسه حسینیه نیز در بین آن‌ها مشاهده می‌شود.
نکته قابل توجه در این وقف‌نامه این است که حسینیه در این سال، هم مدرسه بوده و هم مسجد، زیرا واقف در توضیحاتی که در وقف‌نامه داده، آورده است که متولی، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد خمسه زنجان و تأمین آب آن‌ها به مصرف برساند و ۹ عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلان ساکن در حجرات هر مدرسه بپردازد، آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه.
انتهای پیام
