بسیاری از ما تجربه خارش پوست دست هنگام خرد کردن گوجه، فلفل یا میوه‌هایی از این دست را داشته‌ایم و برای خیلی از ما این پرسش پیش آمده که چطور می‌توانیم از آن جلوگیری کنیم؟ تماس با برخی موادغذایی برای بسیاری از ما عوارضی در پی دارد که بخش عمده آنها مربوط به درماتیت‌های تماسی است.
پختن غذا
شاید برای ما که در منزل غذا درست می‌کنیم، آسان باشد که از دست زدن به یک ماده غذایی پرهیز یا کار با آن را به یکی از اطرافیان واگذار کنیم، اما این کار برای کسانی که به‌صورت حرفه‌ای به کار آشپزی مشغول هستند و به آن به‌عنوان یک شغل نگاه می‌کنند، جدی‌تر است.
این افراد روزمره با انواع و اقسام موادغذایی سر و کار دارند و اگر پوست آنها به این مواد حساس باشد، مشکلات فراوانی برایشان به وجود خواهد آمد.
درماتیت یا التهاب پوست در موارد تماس با موادغذایی می‌تواند در محل کار یا منزل ایجاد شود و به سه شکل عمده (درماتیت تماسی- تحریکی، درماتیت تماسی آلرژیک و کهیر تماسی) دیده می‌شود.
نکته مهم در مورد این عوارض این است که درماتیت‌ها در همه افراد ایجاد نمی‌شود و ممکن است پوست افراد، به مواد مختلف واکنش نشان دهد.
بدون تردید بعد از آشپزها و نانواها که مدام با موادغذایی کار می‌کنند، خانم‌های خانه‌دار در معرض ابتلا به درماتیت هستند.
شایع‌ترین نوع درماتیت تماسی شغلی در مشاغلی که شاغلان در آن در تماس مکرر با مواد غذایی هستند، درماتیت تحریکی است که از اثر مستقیم تماس ماده غذایی با پوست ایجاد می‌شود
درماتیت تماسی
علایم پوستی درماتیت تماسی با توجه به شدت حساسیت فرد (استعداد ذاتی)، نوع ماده ایجادکننده و میزان تماس با ماده مورد نظر متغیر است.
مهم‌ترین علایم عبارتند از: کهیر، قرمزی پوست، پوسته‌ریزی، خارش، ترک خوردن پوست و گاهی تاول.
چرا درماتیت ایجاد می‌شود؟
در درماتیت یا التهاب پوست در اثر تماس با غذاها، اولین موضوع مهم، تماس طولانی و مکرر با مواد غذایی و ادویه‌هاست که با درماتیت پایدار در ناحیه دست ظاهر می‌شود.
علت قابل‌توجه دیگری که در بروز انواع حساسیت‌های تماسی به غذاها بسیار اهمیت دارد، شستشو و تماس مکرر دست‌ها با مواد شوینده است، یعنی بیشتر افراد مستعد، علاوه بر تماس مکرر با مواد غذایی، به‌دلیل نوع کار خود مدام باید دستانشان را بشویند و به همین دلیل پوستشان در تماس مداوم با آب و مواد شوینده به‌تدریج لایه شاخی خود را از دست می‌دهد. این مساله می‌تواند عاملی موثر برای شیوع بیشتر درماتیت دست‌ها باشد.
مکانیسم‌های متفاوتی برای ایجاد درماتیت تماسی با غذاها وجود دارد و بیشتر موادغذایی قادر به ایجاد این عارضه هستند، اما بروز هر یک از انواع آن در افراد مختلف به ویژگی‌های پوست فرد بستگی دارد.
درماتیت تحریکی
شایع‌ترین نوع درماتیت تماسی شغلی در مشاغلی که شاغلان در آن در تماس مکرر با مواد غذایی هستند، درماتیت تحریکی است که از اثر مستقیم تماس ماده غذایی با پوست ایجاد می‌شود.
رایج‌ترین مواد غذایی ایجادکننده درماتیت تحریکی عبارتند از: آب مرکبات، سیر و پیاز، تربچه، خردل، ذرت و آناناس. از این میان، درماتیت تماسی ناشی از تماس پوست با سیر، بیشتر به شکل قرمزی و پوسته‌ریزی و ترک خوردن نوک انگشتان دیده می‌شود.
افزودنی‌های غذایی، طعم‌دهنده‌ها و رنگ‌های غذایی نیز از دیگر عوامل ایجادکننده درماتیت تماسی - تحریکی هستند.
درماتیت آلرژیک
شکل دیگر درماتیت تماسی، نوع آلرژیک آن است. شیوع این نوع درماتیت از نوع تحریکی کمتر است و عمده‌ترین عامل ایجادکننده آن سبزی‌ها و میوه‌هایی مثل انبه هستند.
حساسیت به ادویه‌هایی مانند فلفل، دارچین، جوز هندی، زنجبیل، برگ بو و وانیل است که در بیشتر موارد به شکل التهاب پوست یا (بادکردن کف دست و انگشتان دست) تظاهر می‌کند.
کهیر
نوع دیگری از درماتیت‌های تماسی به غذاها به شکل کهیر تماسی دیده می‌شود. کهیر با قرمزی و ورم و خارش شدید پوست تظاهر می‌کند، در اغلب موارد گذراست و معمولا در مدت حدود 30 دقیقه برطرف می‌شود.
چه باید کرد؟
تشخیص درماتیت‌های تماسی با گرفتن شرح حال از بیمار و در صورت لزوم، بهر‌ه‌گیری از تست‌های استاندارد امکان‌پذیر است.
درماتیت تماسی شغلی باعث کاهش کیفیت زندگی و کاهش رضایت فرد از محیط کار می‌شود و حتما باید در این موارد اقدام‌های پیشگیری‌کننده انجام شود.
مهم‌ترین اقدام در این موارد، کاهش یا جایگزین‌کردن تماس‌های مضر با مواد تحریک‌کننده است. افراد مستعد، باید حتما از دستکش‌های مناسب استفاده کنند.
اقدام‌های درمانی به شدت درماتیت بستگی دارند و به غیر از توصیه‌های مربوط به پرهیز از تماس، داروهایی مانند ضدخارش‌ها و استروییدهای موضعی، خوراکی و تزریقی می‌تواند در کاهش علایم درماتیت تماسی در فرد مبتلا موثر باشد.
در موارد شدید که احتمال بروز صدمه‌های جبران‌ناپذیر به فرد وجود دارد، حتی تعویض شغل برای فرد در معرض ابتلا به درماتیت تماسی با غذا ضروری است.
آشپزی و سایر مشکلات سلامتی
بسیاری از خانم‌های خانه‌دار نسبت به ایمنی محیط‌کار خود بی‌توجه‌اند و مثلا هنگام جابجا کردن ظروف حاوی غذای داغ دچار سوختگی می‌شوند.
توصیه می‌شود قبل از اینکه قابلمه حاوی برنج یا ماکارونی در حال جوش را بردارید و آماده آبکشی شوید، مسیر حرکت خود را وارسی کنید تا مبادا چیزی سر راهتان باشد.
توصیه می‌شود قبل از اینکه چاقو به دست بگیرید و موادغذایی را برش بزنید، چاقو و دسته‌اش را بررسی کنید. در محل مناسبی قرار بگیرید و احتیاط را فراموش نکنید.
این مطلب، شما را با توصیه‌های مهمی از همین قبیل آشنا می‌کند:
آشپزی و سوختگی
گاهی ممکن است به‌دلیل اینکه عجله دارید یا گمان می‌کنید قادرید ظرف داغ را به سرعت جابجا کنید، در استفاده از دستگیره‌های مناسب اهمال‌کاری کنید، اما سوختگی پوست از هر درجه‌ای که باشد، دردسرساز است.
حتما هنگام آشپزی از دستگیره‌های مناسب استفاده کنید و اگر از فر استفاده می‌کنید، دستکش مخصوص فر را بپوشید.
اگر به هر دلیل، پوست با ظرف یا بخارهای داغ تماس پیدا کرد، باید بلافاصله محل سوختگی را زیر آب سرد بگیرید.
اگر تاول ایجاد شد، نباید آن را دستکاری کنید و بترکانید.
استفاده از پماد زینک‌اکساید بلافاصله پس از شستشوی پوست با آب سرد نیز کمک‌کننده است. بد نیست در آشپزخانه پماد زینک‌اکساید داشته‌باشید. سوختگی‌های جدی‌تر معاینه طبی می‌خواهد.
آشپزی و کمردرد
تهیه غذا وقتگیر است. شاید یک آشپز به این نکته دقت نکند که مدت‌هاست روی پاهایش ایستاده و آنقدر حواس‌اش به تهیه غذا بوده که فراموش کرده ستون مهره‌هایش در یک حالت ثابت و تحت‌فشار است.
اگر آشپزها و همه کسانی که به‌دلیل شرایط کاری‌شان مجبورند مدت‌ها روی پا بایستند به این نکته دقت نکنند و اصول صحیح ایستادن را ندانند، قطعا دچار کمردرد و پادرد خواهندشد.
صاف بایستید و قوز نکنید. هر از چندگاهی پاهایتان را جابجا کنید و اگر مجبورید بالای سر غذایی بمانید، یک چهارپایه کوتاه یا جعبه زیرپایتان بگذارید و به‌طور متناوب پاهایتان را روی آن قرار دهید تا راستای ستون فقرات شما عوض شود و مدام به یک نقطه فشار نیاید.
اگر در مورد درست ایستادن خود شک دارید، به دیوار تکیه دهید و سر و باسن خود را به دیوار بچسبانید. حالا باید بین مهره‌های گردن تا دیوار و بین‌مهره‌های کمر و دیوار حدود پنج سانتی‌متر فاصله باشد.
چانه را به گلو نزدیک کنید. سرشانه‌ها نه بالا باشند نه افتاده. هیچ خمی به جلو، عقب یا طرفین نباید در ستون مهره‌هایتان باشد. شاید همین تمرین ساده، خستگی ناشی از ایستادن مداوم را کم کند.
آشپزی و مشکلات تنفسی
نسبت به تهویه محیط آشپزخانه دقت کنید. از باز بودن پنجره یا درست کار کردن هود یا هواکش آشپزخانه مطمئن شوید.
استنشاق بخارهای غذا به‌خصوص هنگام داغ شدن روغن و سرخ کردن موادغذایی در درازمدت به سلامت مجاری هوایی شما آسیب می‌زند.
کسانی که به شغل آشپزی در محیط‌های بسته و بدون تهویه مشغول بوده‌اند بعد از گذشت چند سال دچار تنگی‌نفس‌های شبه‌آسم شده‌اند.
منع: هفته نامه سلامت/تبیان
