رؤسای جمهور ایران چه تحصیلاتی داشته اند؟

عصرایران ؛ ابراهیم ایوبی - مسعود پزشکیان پس از تنفیذ اعتبارنامه اش در 7  اَمرداد 1403 توسط مقام رهبری، دوره چهارساله خود را آغاز می کند. این سومین بار است که انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام برگزار شد، پیش از این دو بار دیگر دوره رئیس جمهور ناتمام مانده بود: عزل سیدابولحسن بنی صدر، ترور محمدعلی رجایی. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرطی برای میزان تحصیلات داوطلبان ریاست جمهوری وجود ندارد؛ اما در بند (5) ماده 2 مصوبه «تعریف، معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری» مصوب 20/10/1396 شورای نگهبان، این قید آمده است: «داشتن مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی ارشد با معادل آن مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا مرکز مدیریت حوزه های علمیه». به این بهانه نگاهی داریم به نوع، میزان و محل تحصیل رؤسای جمهور ایران در چهل و پنج سال گذشته.         با توجه به سبک آموزش، افراد به سه دسته دانش آموخته حوزه، دانشگاه و هم زمان حوزه و دانشگاه قابل دسته بندی هستند.

نخست. دانش آموختگان حوزه

1. آیت الله سیدعلی خامنه ای: رئیس جمهور دوره های سوم و چهارم از سال 1360 تا 1368. پس از اتمام دوران ابتدایی وارد مدارس علمیه مشهد، نجف و قم شده و تا درجه اجهاد ادامه تحصیل داده اند. همچنین ایشان چندین دهه است که به تدریس دورس خارج فقه در تهران اشتغال دارند.

2. اکبر هاشمی رفسنجانی: رئیس جمهور دوره های پنجم و ششم از سال 1368 تا 1386. از چهارده سالگی در حوزه علمیه قم به تحصیلات فقهی اشتغال داشته و تا درجه اجتهاد ادامه تحصیل می دهد. هاشمی رفسنجانی بدون داشتن تحصلات دانشگاهی جزو بنیانگذاران و رئیس هیأت مؤسس و هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی بوده است. وی پس از اتمام دوره ریاست جمهوری، دکترای افتخاری علوم سیاسی را از دستان دکتر ابوالقاسم گرجی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دریافت کرد.

دوم. دانش آموختگان دانشگاه

3. سید ابوالحسن بنی صدر: اولین رئیس جمهور از بهمن 1358 تا خرداد 1360. دانش آموخته کارشناسی اقتصاد از دانشگاه تهران و دکترای اقتصاد از دانشگاه سوربن فرانسه. بنی صدر تجربه تدریس در دانشگاه سوربن را در کارنامه علمی داشت.

4. محمدعلی رجایی: دومین رئیس جمهور ایران از اَمرداد تا شهریور 1360. دانش آموخته کارشناسی ریاضی و کارشناسی ارشد آمار از دانشگاه تربیت معلم تهران. رجایی پیش از ریاست جمهوری به تدریس در مدارس می پرداخت.

5. محمود احمدی نژاد: رئیس جمهور دوره های نهم تا دهم از 1384 تا 1392. دانش آموخته کارشناس و کارشناسی ارشد مهندسی راه و ساختمان و دکترای مهندسی و برنامه ریزی حمل و نقل و ترافیک از دانشگاه علم وصنعت. احمدی نژاد عضو هیأت علمی همین دانشگاه است.

6. مسعود پزشکیان: رئیس جمهور دوره چهاردهم. دارای دکترای پزشکی عمومی و تخصص جراحی پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی  تبریز و همچنین فوق تخصص جراحی قلب از دانشگاه علوم پزشکی ایران. او دوره ای را نیز در دانشگاه هارواد آمریکا گذارنده و عضو هیأت علمی و استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی تبریز است. هرچند رشته تحصیلی او یعنی پزشکی، دورترین تخصص برای سمت ریاست جمهوری است؛ اما از نظر رتبه علمی و تدریس (استاد تمام)، بالاترین جایگاه را میان رؤسای جمهوری ایران تا به امروز دارد. بعید است در حال حاضر غیر از پزشکیان، در سطح جهان یک استاد تمام دانشگاه رئیس جمهور باشد. البته این ادعا نیاز به تحقیق بیشتر دارد.

سوم. دانش آموختگان حوزه و دانشگاه

7. سیدمحمد خاتمی: رئیس جمهور دوره های هفتم و هشتم از 1376 تا 1384. دارای تحصیل علوم دینی در حوزه های علمیه قم و اصفهان تا درجه اجتهاد. با وجود پذیرش در رشته حقوق دانشگاه تهران این مسیر را ادامه نداد و اکنون دانش آموخته کارشناسی فلسفه غرب از دانشگاه اصفهان و کارشناسی ارشد علوم تربیتی از دانشگاه تهران است. خاتمی هم زمان و نیز پس از دوره ریاست جمهوری، هشت دکترای افتخاری دریافت کرد؛ از جمله دکترای افتخاری روابط بین الملل از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دکترای افتخاری حقوق از دانشگاه سنت اندوز انگلستان و دکترای افتخاری فلسفه از دانشگاه دولتی مسکو. اوایل دهه هفتاد خورشیدی به تدریس اندیشه سیاسی غرب در مقطع کارشناسی ارشد فلسفه در دانشگاه علامه طباطبایی پرداخت. در میان رؤسای جمهور دانش آموخته دانشگاه ایران، خاتمی دارای بینش و نظر در زمینه علوم انسانی است.

8. حسن روحانی: رئیس جمهور دوره های یازدهم و دوازدهم. تحصیلات حوزوی را در سمنان و سپس قم فراگرفت که در زمینه فقهی به درجه اجتهاد رسید. روحانی دانش آموخته کارشناسی حقوق از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در پیش از انقلاب اسلامی است. همچنین تحصیل کرده کارشناسی ارشد حقوق عمومی، و دکترای حقوق اساسی در دانشگاه کالیدونیای گلاسکو اسکاتلندبا گذراندن رسال ای زیر نظر پروفسور سیدحسن امین، استاد ایرانی این دانشگاه. روحانی از نظر علم آموزی به دلیل هم زمانی تحصیل در حوزه و دانشگاه، داشتن درجه دکترا، تحصیل در خارج از کشور و گرایش علمی مرتبط، خاص ترین تحصیلات را میان رؤسای جمهور ایران دارد. وی دارای پروانه وکالت دادگستری از کانون وکلای دادگستری مرکز و عضو هیأت علمی پژوهشی مرکز تحقیقات استراتژیک است.

9. سیدابراهیم رئیسی: رئیس جمهور دوره سیزدهم. دارای تحصیلات فقهی در حوزه های علمیه مشهد و قم تا درجه اجتهاد و سپس دکترای فقه و حقوق خصوصی از دانشگاه شهید مطهری (مسجد و مدرسه سپهسالار) در تهران است. وی سابقه تدریس دروس حوزوی دارد. همچنین در اردیبهشت 1403 دکترای افتحاری از دانشگاه کراچی پاکستان دریافت نمود.