بازار بورس به عنوان اصلی‌ترین بازار سرمایه در ایران، نقش مستقیمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. در همین راستا، نحوه محاسبه و اخذ مالیات در این بازار بسیار حائز اهمیت است. افراد و نهادهای مختلفی در این بازار فعالیت می‌کنند که شامل سرمایه گذاران، شرکت های کارگزاری، صندوق های سرمایه‌گذاری و شرکت های سرمایه پذیر می‌شوند. میزان مالیات بر درآمد و فعالیت‌های این بخش‌ها به طور مستقیم تاثیرگذار است.
بازار سرمایه در ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین دماسنج‌های اقتصادی کشور شناخته می‌شود. در این بازار، اشخاص حقیقی و حقوقی مختلفی از جمله سرمایه‌گذاران خرد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ها و سرمایه‌گذاران نهادی (عمده) فعالیت می‌کنند.
هنگام انجام معاملات در بازار سرمایه و سایر بازارهای مالی زیرمجموعه آن، افراد معمولاً مجبور به پرداخت درصدهای مشخصی به عنوان کارمزد و مالیات هستند. این کارمزدها و مالیات‌ها به صورت خودکار از معاملات کسر می‌شوند و میزان آن‌ها در هر بازار (یا کلاس‌های مختلف دارایی) متفاوت است.
در فرایند خرید و فروش سهام، دو نوع هزینه وجود دارد: کارمزد و مالیات. این هزینه‌ها به صورت درصدهای معینی از مبلغ معامله اخذ می‌شوند.در زمان خرید سهام، فقط بخشی از کارمزد معامله را پرداخت می‌کنید و مبلغی به‌عنوان مالیات از حساب شما کسر نمی‌شود. اما در زمان فروش سهام، علاوه بر کارمزد فروش، ۰.۵ درصد مبلغ ریالی معامله نیز به‌عنوان مالیات از مبلغ فروش سهام کسر می‌شود.مهم است توجه داشته باشید که مالیات خرید و فروش سهام (و همچنین کارمزد آن) در مقایسه با سایر دارایی‌ها مانند سکه، بسیار ناچیز است.
فرض کنید قصد داریم ۵۰۰۰ سهم از یک شرکت فرضی را با قیمت ۴۰۰ تومان بخریم. در زمان خرید این سهام، مبلغ ۷۴۰۰ تومان (معادل ۰.۳۷ درصد) به‌عنوان کارمزد خرید از حساب ما کسر می‌شود.
حال اگر بخواهیم این سهام را با همان قیمت ۴۰۰ تومان بفروشیم، در هنگام فروش، دو هزینه از مبلغ فروش کسر خواهد شد:
مالیات فروش سهام به میزان ۰.۵ درصد از مبلغ فروش (معادل ۱۰۰۰۰ تومان)
کارمزد فروش سهام به میزان ۰.۳۷ درصد از مبلغ فروش (معادل ۷۶۰۰ تومان)
پس در مجموع، مبلغ ۱۷۶۰۰ تومان به‌عنوان مالیات و کارمزد فروش از مبلغ فروش کسر خواهد شد.
لازم به ذکر است که درصد مالیات خرید و فروش سهام در بازارهای بورس، فرابورس و پایه فرابورس یکسان است.
صندوق سرمایه‌گذاری یک روش سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است. این نوع سرمایه‌گذاری به این دلیل غیرمستقیم است که فرد سرمایه‌گذار، سهام یا اوراق بهادار شرکت‌ها را به‌طور مستقیم نمی‌خرد. به جای آن، وجوه سرمایه‌گذار در صندوق سرمایه‌گذاری جمع می‌شود و صندوق، این وجوه را برای خرید سهام و اوراق بهادار شرکت‌های مختلف به‌کار می‌گیرد.
یکی از مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها این است که آن‌ها معمولاً از پرداخت مالیات بر خرید و فروش معاف هستند. یعنی هنگام خرید و فروش اوراق بهادار توسط صندوق، مالیاتی پرداخت نمی‌شود. این مزیت می‌تواند بر بازده نهایی سرمایه‌گذاری تأثیر مثبت داشته باشد.
قوانین مالیات بر ارث در ایران در سال ۱۳۹۵ اجرایی شد. طبق این قوانین، وراث بر اساس نسبتی که با فرد متوفی دارند به چند دسته تقسیم می‌شوند و درصد مشخصی مالیات بر ارث سهام مربوط به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را پرداخت می‌کنند. جزئیات این درصدها به شرح زیر است:
| دسته‌بندی وراث |
توضیحات |
درصد مالیات بر ارث سهام |
| وراث طبقه اول | پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و فرزندِ اولاد | ۰.۷۵ |
| وراث طبقه دوم | اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن‌ها | ۱.۵ |
| وراث طبقه سوم | عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن‌ها | ۳ |
در قانون مالیات‌های مستقیم، ماده ۱۴۳ به معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌هایی که در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس پذیرفته شده‌اند، اشاره می‌کند:
۱. ۱۰% از مالیات بردرآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به‌فروش می‌رسند، بخشوده می‌شود.
۲. ۱۰% از مالیات بردرآمد شرکت‌هایی که سهام آن‌ها برای معامله در بورس‌های داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شوند، بخشوده می‌شود.
۳. ۵% از مالیات بردرآمد شرکت‌هایی که سهام آن‌ها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شوند، بخشوده می‌شود.
این معافیت‌ها از سال پذیرش شرکت در بورس یا بازار خارج از بورس تا زمانی که از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده خارج نشده‌اند، اعمال می‌شود.
همچنین، اگر شرکتی در پایان دوره مالی حداقل ۲۵% سهام شناور آزاد داشته باشد، مشمول دو برابر معافیت‌های فوق خواهد بود.
معاملات بازار سهام از طریق ارسال سفارش از سامانه‌های معاملات آنلاین به هسته مرکزی بازار انجام می‌شود. در این فرایند، مالیات خرید و فروش سهام و کارمزد، به‌صورت خودکار حین انجام معاملات از حساب سرمایه‌گذاران کسر می‌شود. شرکت‌های کارگزاری نقشی در این فرایند ندارند. بنابراین، عدم پرداخت کارمزدها و مالیات در بورس امکان‌پذیر نیست.
در مقایسه، روش پرداخت کارمزد و مالیات در انواع دیگر دارایی‌ها مانند امالک و مستغلات متفاوت است. در این موارد، پرداخت های مالیاتی و کارمزدی معمولا توسط طرفین معامله انجام می‌شود.
