صبا جلودار در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به هفته جهانی ترویج تغذیه با شیر مادر از ۱۰ تا ۱۶ مردادماه اظهار کرد: مرکز بهداشت غرب اهواز دارای جمعیت بیش از ۶۷۵ هزار نفر شامل ۳۱۷ هزار مرد و ۳۵۸ هزار نفر زن است و در این بین، ۵ هزار و ۲۵۶ مادر باردار، ۵۷۴ نوزاد در ۲۸ روز اول زندگی و ۶۳ هزار مادر شیرده دارای کودک کمتر از ۲۴ ماه دارد.
وی افزود: آکادمی کودکان آمریکا (AAP) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) تاکید دارند که تغذیه نوزاد در شش ماه اول تنها با شیر مادر باشد. تغذیه با شیر مادر، ضامن سلامت جسم و روان مادر و کودک و خانواده است و موجب سرمایه‌گذاری در سلامت انسان‌ها می‌شود. یک قطره شیر مادر، یک آسمان محبت و یک دریا سلامت است و کامل‌ترین غذا برای شیرخواران محسوب می‌شود. شیر مادر امانتی الهی است که در وجود مادر نهاده شده است و مادران نباید آن را از فرزندان خود دریغ کنند.
آغوز بهترین تغذیه برای آغاز زندگی
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز با بیان اینکه شیر مادر جایگزین ندارد، گفت: آغوز بهترین تغذیه برای آغاز زندگی، محافظ شیرخوار و اولین واکسن نوزاد در برابر بیماری‌ها است. تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول، بهترین وسیله برای پیشگیری از ابتلای شیرخواران به اسهال است و تکامل بینایی، تکلم و راه افتادن در کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند بسیار سریعتر از دیگر کودکان است.
جلودار بیان کرد: تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی مادر و کودک را تقویت می‌کند و کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، از تکامل شخصیتی و امنیت روانی بیشتری در دوران بلوغ برخوردارند. ضریب هوشی شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند هم بالاتر از شیرخوارانی است که با شیرخشک تغذیه می‌شوند. شیر مادر در کاهش بروز پاره‌ای از بیماری‌ها در بزرگسالی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی نیز نقش دارد.
فواید شیردهی برای نوزاد چیست؟
وی عنوان کرد: افزایش وزن کودکان بر اساس منحنی رشد، بهترین راه پی بردن به کفایت تغذیه با شیر مادر است. شیردهی به نوزادان وزن آن‌ها را ایده‌آل نگه می‌دارد و نسبت به کودکانی که شیر خشک مصرف می‌کنند، چاقی کمتری دارند.
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند به عفونت‌های کمتری مانند عفونت گوش، عفونت‌های تنفسی، عفونت‌های روده و همچنین سرماخوردگی مبتلا می‌شوند. شیر مادر حاوی ایمونوگلوبولین یا آنتی‌بادی‌های مادر است که این پروتئین‌ها به تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد کمک می‌کند. کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در سال اول تولد خطر کمتری برای ابتلا به SIDS (سندرم مرگ ناگهانی نوزاد) دارند.
وی ادامه داد: همچنین تغذیه با شیر مادر خطر ابتلا به دیابت نوع یک را کاهش می‌دهد. نوزادان در مراحل مختلف رشد به مواد مغذی متفاوتی نیاز دارند و شیر مادر، منبع کاملی است که به طور طبیعی این نیازها را برای نوزاد تامین می‌کند.
مزایای شیردهی برای مادران
جلودار بیان کرد: شیردهی موجب می‌شود اکسی‌توسین بیشتری در بدن مادر آزاد شود؛ این هورمون به انقباضات رحمی کمک می‌کند و موجب می‌شود رحم به اندازه قبل از بارداری برگردد. مادرانی که به نوزادان خود شیر می‌دهند، سریعتر وزن به جا مانده از بارداری خود را از دست می‌دهند. خطر ابتلا به افسردگی بعد از زایمان در مادرانی که با شیر خود، کودک‌شان را تغذیه می‌کنند هم بسیار کمتر از مادران دیگر است.
وی افزود: هرچه مادران مدت زمان بیشتری را به شیردهی نوزاد خود بپردازند، خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان را کاهش می‌دهند.
انواع مشکلات مادر هنگام شیردهی
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: بسیاری از مادران در هفت تا ۱۰ روز اول بعد از آغاز شیردهی ممکن است احساس درد و ناراحتی داشته باشند. این مساله بیشتر موقت است اما می‌تواند تغذیه روزهای ابتدایی نوزاد را با مشکل مواجه کند.
وی با بیان اینکه میزان تولید شیر مادر تا حد زیادی به میزان شیری که نوزاد می‌خورد، بستگی دارد افزود: در هفته‌های اول ممکن است نوزادان ۱۲ بار در روز، از شیر مادر تغذیه کنند که این کار می‌تواند بسیار سخت باشد. محاسبه اینکه چه مقدار شیر تولید می‌کنید و چه مقدار نیاز کودک است، می‌تواند سخت باشد. برای اینکه بدانید آیا کودک شما به اندازه شیر می‌خورد باید به عوامل دیگری مانند وزن کودک و میزان ادرار روزانه آن دقت کنید.
جلودار بیان کرد: زمانی که نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، مادر بخش زیادی از غذا، دارو و هر چه مصرف می‌کند را با کودک خود شریک است. مقداری از این مواد می‌تواند از طریق شیر به نوزاد منتقل شود. اگرچه تعداد کمی از آن‌ها می‌توانند برای کودک مشکل‌ساز باشند اما مادر باید در تمام مدت شیردهی به نوزاد، مراقب تغذیه خود نیز باشد.
عوامل خشک شدن شیر
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: تولید شیر از اواسط بارداری آغاز می‌شود. برای بیشتر مادران حجم شیر از دو تا پنج روز بعد از زایمان افزایش می‌یابد و از شیر آغوز به شیر بالغ تبدیل می‌شود. از بدو تولد نوزاد در پستان‌ها شیر وجود دارد، اگرچه ممکن است مادران از وجود شیر مطلع نباشند.
وی عنوان کرد: استرس قاتل شماره یک تامین شیر مادر به ویژه در هفته‌های اول پس از زایمان است. افزایش برخی هورمون‌ها مانند کورتیزول و همچنین کمبود خواب می‌تواند تا حد زیای میزان شیر مادر را کاهش دهد. استرس می‌تواند در ۲۴ ساعت به طور کلی شیر پستان‌ها را خشک کند. درست است که شیردهی برای مادر و نوزاد بسیار مهم است اما سلامت روان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین در صورتی که مادر احساس می‌کند علائم افسردگی یا استرس دارد، باید به سرعت با پزشک زنان خود برای دریافت مشاوره استرس ملاقات کند.
جلودار گفت: پس از تولد، پستان‌ها بر اساس میزان تقاضا، شیر تولید می‌کنند و هر چه شیردهی بیشتر باشد و نوزاد بیشتر تغذیه کند، شیر بیشتری نیز تولید می‌شود بنابراین اگر نوزاد به اندازه از پستان‌ها تغذیه نکند یا در زمان‌هایی مانند فواصلی که نوزاد در مهد کودک است و نیاز به تولید شیر نباشد، ممکن است تولید آن کاهش یابد.
وی افزود: با پمپاژ پستان‌ها در فواصل منظم می‌توان این مشکل را از بین برد و همواره تولید شیر توسط بدن را ادامه داد. شیر مادر را به خوبی می توان در فریزر نگهداری کرد. در نتیجه زمان‌هایی که نوزاد از پستان‌ها تغذیه نمی‌کند، می‌توان شیر را پمپاژ کرد و آن را برای مواقع دیگر ذخیره کرد.
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز عنوان کرد: برای از دست دادن مقدار وزنی که در دوران بارداری اضافه شده است، ممکن است رژیم گرفتن وسوسه‌انگیز باشد. در این صورت باید مادر مطمئن شود که به اندازه کافی از مواد مغذی و مورد نیاز بدن خود به طور روزانه مصرف می‌کند. مادر با شیردهی به نوزاد به طور روزانه بخشی از کالری بدن خود را می‌سوزاند که باید آن را جبران کند. میان‌وعده‌های سالم مانند یک سیب می‌تواند این انرژی از دست رفته را جبران کند.
وی افزود: علاوه بر مواد غذایی، آب نیز برای تولید شیر مادر بسیار مهم است. میزان مایعاتی که وارد بدن مادر می‌شود بر میزان شیر تولیدی اثرگذار است. یک روش آسان برای به یاد ماندن مصرف بالای مایعات می‌تواند آشامیدن یک لیوان آب بعد از هر بار شیردهی باشد. رژیم‌های غذایی ناسالم و اشتباه و همچنین مصرف کم مایعات می‌تواند تولید شیر مادر را کاهش دهد.
جلودار گفت: انواع بیماری‌های ویروسی مانند آنفلوآنزا، سرماخوردگی و همچنین بیماری‌هایی مانند اسهال، استفراغ، کاهش اشتها و خستگی نیز روی میزان تولید شیر تاثیرگذار هستند.
چگونه متوجه شویم کودک به اندازه کافی شیر خورده است؟
وی بیان کرد: کودکانی که شیر کافی در طول روز دریافت می‌کنند شش تا هشت عدد پوشک کثیف می‌کنند. بعد از کاهش وزن اولیه که در چند روز بعد از زایمان اتفاق می‌افتد، نوزاد باید به طور مداوم شروع به افزایش وزن کند. در صورت کاهش وزن ممکن است، به میزان کافی شیر دریافت نکرده باشد که در این صورت حتما باید با متخصص کودکان یا مشاوران در این زمینه مشورت کرد.
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: اگر بعد از شیردهی به نوزاد هنوز علائم گرسنگی مشاهده شود، ممکن است به این دلیل باشد که کودک شیر کافی دریافت نکرده است.
توصیه‌هایی برای تغذیه مادر شیرده
وی افزود: رژیم خاصی برای مادران شیرده وجود ندارد اما باید کالری بیشتری نسبت به مادرانی که شیر تولید نمی‌کنند، دریافت کنند. آنچه که مادر شیرده نیاز دارد به سن کودک و همچنین تعداد دفعات شیردهی در روز بستگی دارد. در شش ماه اول، مادر به ۵۰۰ کالری اضافی در روز نیاز دارد که این عدد در شش ماه دوم بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ کالری خواهد بود.
جلودار گفت: رژیم غذایی مادر نباید تنها با کالری و غذاهای فرآوری‌شده پر شود بلکه رژیم متعادل که حاوی پروتئین، سبزی‌ها، میوه‌ها و چربی‌ها است، می‌تواند تکمیل‌کننده باشد. نوشیدن آب کافی هم نباید فراموش شود. هر زمان که احساس تشنگی شد باید مقداری آب نوشیده شود و به علائمی مانند ادرار تیره یا خشکی دهان که نشان‌دهنده نیاز بدن به آب بیشتر است، توجه کافی شود.
متوقف کردن شیردهی
وی بیان کرد: مادر در اولین زایمان می‌تواند از افراد باتجربه یا حتی از فیلم‌های آموزشی موجود در فضای مجازی برای یاد گرفتن چگونگی شیردهی بهره‌مند شود. در شش ماه اول زندگی نوزاد، تنها شیر مادر می‌تواند منبع تغذیه عالی برای کودک باشد و بعد از آن می‌توان از غذاهای جامد کمک گرفت و شیردهی را کاهش داد اما اینکه چه زمانی شیردهی متوقف شود تا حدی یک تصمیم شخصی است.
وی افزود: از شیر گرفتن کودک یک روند طبیعی است که نیاز به زمان دارد. مادر می‌تواند بیشتر تغذیه کودک را با غذاهای روزانه، شیر گاو، آب‌میوه یا دیگر نوشیدنی‌ها پر کنید و به تدریج شیردهی را کاهش دهید. البته مادر می‌تواند کودک خود را یک‌باره از شیر بگیرد که این کار به احتمال زیاد با مقاومت کودک همراه خواهد بود. پیشنهاد می‌شود از روش اول برای توقف شیردهی استفاده کرد تا کودک به تدریج خود را با تغذیه‌های جدید سازگار کند.
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: شیردهی به نوزاد یکی از راه‌های تامین تغذیه مناسب کودک به ویژه در ماه‌های اول زندگی او است. در دوران شیردهی، مادر باید تغذیه مناسب و استراحت کافی داشته باشد تا انرژی خود را بالا نگه دارد و روند شیردهی را به خوبی حفظ کند.
شیر خشک و عوارض آن
وی بیان کرد: شیر خشک با حذف رطوبت شیر معمولی و تبدیل آن به پودر به‌دست می‌آید. این شیر به دلیل رطوبت کم، نیازی به نگهداری در یخچال ندارد و ماندگاری بیشتری نسبت به شیر مایع دارد. البته فرآیندهای خشک کردن مختلفی برای تولید این نوع شیر وجود دارد که می‌تواند بر ترکیب کلی آن تاثیر بگذارد. هنگامی که شیر با آب مخلوط می‌شود، می‌توان از آن به جای شیر معمولی استفاده کرد.
جلودار گفت: هر ماده غذایی، در کنار فوایدی که دارد، احتمالا عوارضی هم دارد و شیر خشک هم از این موضوع مستثنی نیست و باید قبل از مصرف به این مساله توجه شود. به دلیل وجود عناصر مختلف، این شیر به خوبی مخلوط نمی‌شود و معمولا به‌صورت توده به نظر می‌رسد و در نتیجه، هضم آن برای دستگاه گوارش مشکل خواهد بود.
وی افزود: شیر مادر دارای آنتی‌بادی‌هایی است که سیستم ایمنی کودک را تقویت و از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند و کمبود آنتی‌بادی در شیر خشک می‌تواند سیستم ایمنی کودک را ضعیف کند.
سرپرست واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: استفاده زیاد از این نوع شیر می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد زیرا حاوی مقادیر زیادی قند است. میزان کلسترول شیر خشک هم زیاد است در حالی که شیر تازه بدون کلسترول و مصرف آن ایمن‌تر از شیر خشک است.
