مسیح خدابخشیان - عضو کارگروه اتاق فرار شورای نظارت بر اسباب‌بازی و بنیان‌گذار اولین اتاق فرار در ایران - به تاریخچه شکل‌گیری بازی‌های «اتاق فرار» در ایران اشاره کرد و گفت: اولین اتاق فرار در ایران به نام بازی «نجات شهر» در سال ۱۳۹۵ در عمارت تاریخی دبیرالملک زیر نظر بافت تاریخی شهرداری منطقه ۱۲ تهران توسط مجموعه «اسکیپ روم دات‌آی‌آر» آغاز به کار کرد. در واقع آن زمان انجمنی با عنوان « اوقات فراغت » وجود داشت که رامبد جوان رئیس هیئت مدیره این انجمن بود و بر اساس قرارداری که با شهرداری منطقه ۱۲ تهران داشتند، قرار بود عمارت تاریخی دبیرالملک ضمن تبدیل شدن به خانه فراغت، جایی برای آغاز به کار اتاق فرار هم باشد که در نهایت طرح «خانه فراغت» شکست خورد، اما اتاق فرار نجات شهر در عمارت دبیرالملک تا سال ۱۴۰۰ به فعالیت خود ادامه داد.
او با اشاره به اینکه تا پایان سال ۱۳۹۵ تنها حدود ۴ یا ۵ اتاق فرار در تهران تاسیس شد، ادامه داد: این روند کُند تا سال ۱۳۹۶ ادامه داشت. البته همان تعداد اندک اتاق فرار هم بدون اخذ مجوز از نهادی خاص فعال می‌شدند و به اصطلاح به شکل زیرزمینی کارشان را در ملکی مسکونی یا اداری آغاز می‌کردند.
این فعال حوزه اتاق فرار با اشاره به سابقه طولانی دوندگی برای دریافت مجوز فعالیت اتاق فرار، ادامه داد: از سال ۱۳۹۵ به دنبال دریافت مجوز برای اتاق فرار بودیم و به جاهای مختلفی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای نظارت بر اسباب‌بازی، شهرداری و... می‌رفتیم. پس از آن با پیگیری‌هایی که انجام دادیم متوجه شدیم در فدراسیون ورزش‌های همگانی، انجمنی به نام «بازی‌های فکری» وجود دارد که مسئولیت برگزاری مسابقات مکعب روبیک را دارد و از آنجایی که اتاق فرار هم اصالتا یک بازی فکری و بر مبنای حل مسئله و معما است به سراغ این انجمن رفتیم و قرار شد تا اتاق فرار زیر نظر فدراسیون ورزش‌های همگانی فعالیت کند.
با توجه به اینکه فعلا اتاق‌های فرار بدون مجوز فعالیت می‌کنند، دستگاه‌های مختلف هم ترجیح می‌دهد پیگیر آنها نباشند تا بدون شرح وظیفه مشخص برای خود خلق مسئولیت نکنند.
او افزود: پس از آن حدود ۲ سال زمان برد تا سرانجام در سال ۱۳۹۸ پیگیری‌های ما از کمیسیون ماده ۵ وزارت ورزش نتیجه داد و اتاق فرار رسما در ساختار این وزارتخانه در قالب باشگاه تعریف شد.
خدابخشیان درباره دلیل این تصمیم و پیگیری از وزارت ورزش، بیان کرد: نهاد و وزارتخانه‌های دیگر هرکدام بنابر دلیلی اعلام می‌کردند که در قبال اتاق فرار مسئولیت ندارند، اما از آنجایی که باشگاه‌های بیلیارد، پِینتبال، بولینگ و... زیر نظر وزارت ورزش است و اتاق فرار هم به نوعی بازی محسوب می‌شود، در سال ۱۳۹۸ ساختاری به نام «باشگاه بازی‌های فکری و اتاق فرار» ذیل وزارت ورزش ایجاد شد.
او درباره روند فعالیت اتاق‌های فرار در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ که متولی مشخصی برای صدور مجوز فعالیت نداشتند، توضیح داد: در فاصله این سال‌ها دو مدل اتاق فرار داشتیم، یکی اتاق فرارهای اصطلاحا زیرزمینی که در ملک‌های مسکونی یا اداری و بدون تابلو فعالیت می‌کردند و یکی اسکیپ‌روم‌هایی که در لوکیشن‌های تجاری فعال بودند و کمتر نیاز به اخذ مجوز داشتند. به عنوان مثال مجموعه‌ای که در برج میلاد فعال می‌شد با اینکه مجوز رسمی فعالیت نداشت، اما زیرنظر شهرداری تهران کار می‌کرد. در واقع اتاق فرارهایی که در مجموعه‌های تجاری فعالیت می‌کردند به واسطه حمایت آن مجموعه، تابلو می‌زدند و کارشان حالتِ قانونی پیدا می‌کرد؛ هرچند که آنها هم مجوز اختصاصی اتاق فرار نداشتند. البته این روند همچنان هم به همین شکل ادامه دارد.
دبیر سابق انجمن بازی‌های فکری فدراسیون ورزش‌های همگانی تاکید کرد: البته اینکه میگوییم عمده اتاق‌های فرار به شکل زیرزمینی فعال هستند به معنای این نیست که همه آنها فعالیت غیرقابل قبول دارند، معنا این است که چون فرایند گرفتن مجوز سخت بوده و یا به مشکلاتی برخورده‌اند، به دنبال این کار نرفتند، اما در کل کار با کیفیتی ارائه می‌دهند.
عضو کارگروه اتاق فرار شورای نظارت بر اسباب‌بازی با اشاره به اینکه از سال ۹۸ صدور مجوز اتاق‌های فرار و اسکیپ‌روم‌ها زیرنظر وزارت ورزش است، تصریح کرد: ولی وزارت ورزش هم عملا در این راه شکست خورد. حدود ۵ سال از تصویب آیین‌نامه اول «باشگاه بازی‌های فکری و اتاق فرار» می‌گذرد و در حالی که تنها در تهران تقریبا ۳۰۰ اتاق فرار فعال داریم، از این تعداد حدود ۲۷۰ بازی زیرزمینی هستند! از تعداد ۳۰ اتاق فراری هم که میگوییم مجوز دارند، بعضی‌ها شامل آن دسته‌ای می‌شوند که در مراکز تجاری فعال هستند و اگر بخواهیم صرفا مجوز فعالیت وزارت ورزش را درنظر بگیریم شاید کلا ۵ اتاق فرار در تهران این مجوز را دریافت کرده باشند.
او با اظهار تاسف از اینکه وزارت ورزش در زمینه اتاق فرار پیگیر و دغدغه‌مند نبوده است، بیان کرد: وقتی کسی در بخش خصوصی در یک ملک استیجاری کارش را انجام می‌دهد چرا باید خودش را درگیر اخذ مجوز کند؟ معمولا باید یک فشاری به فرد بیاید تا برای دریافت مجوز اقدام کند. متاسفانه به دلیل سیستم فاسد اداری مشوق‌هایی هم که برای دریافت مجوز درنظر گرفته شده بی‌اثر می‌شود. به عنوان مثال از نظر شهرداری تهران می‌توان برای ملک مسکونی مجوز باشگاه بازی‌های فکری و اتاق فرار گرفت ولی وقتی برخی بدون مجوز هم همان فعالیت را انجام می‌دهند چرا باید خود را درگیر دریافت مجوز کنند؟
این فعال حوزه اتاق فرار ادامه داد: از سال ۱۳۹۹ این بحث پیش آمد که آیین‌نامه وزارت ورزش صرفا مربوط به مباحث فنی است درحالی که اتاق فرار یک بازی است که بر اساس روایت و سناریو پیش می‌رود، قدرت انتقال مفاهیم دارد و مثل بولینگ و بیلیارد نیست. برای این بخش که معطوف به سناریو و قصه است با شورای نظارت بر اسباب‌بازی وارد گفت‌وگو شدیم و به آیین‌نامه خوبی هم رسیدیم تا مباحثی مثل عدم ترویج خشونت، جلوگیری از ایجاد یائس و ناامیدی، خودداری از توهین به قومیت‌ها و... در قصه اتاق فرار رعایت شود، اما این موضوع هم هیچگاه به مرحله جدی نرسید چون ما در ساختار اتاق فرار و کلا حوزه اسباب‌بازی اتحادیه نداریم و با برخی مشکلات صنفی این چنینی مواجه هستیم.
او با اشاره به اینکه اتحادیه به لحاظ مادی و معنوی از سمت فعالان حوزه اداره می‌شود، گفت: بنابراین افراد از آنجایی که نگران کسب و کار خود هستند موضوعات و دغدغه‌ها را پیگیری می‌کنند. در بحث اتاق فرار متاسفانه وزارت ورزش اقدام خاصی انجام نداد و شورای نظارت بر اسباب‌بازی هم ابزار خاصی برای حمایت گسترده از اتاق‌های فرار نداشت. در واقع مسئله این است که چون خبری از مجوز فعالیت برای اکثر اتاق‌های فرار نیست، نهادی مانند شورای نظارت بر اسباب‌بازی چگونه می‌تواند به مسئولان یک اتاق فرار بگویند که اگر محتوا را رعایت نکنند دچار مشکل می‌شوند که آنها هم برای گرفتن تاییدیه محتوا اقدام کنند؟
دبیر سابق انجمن بازی‌های فکری فدراسیون ورزش‌های همگانی افزود: یکی از مباحث مهم و جدی که درباره محتوای اتاق فرار مطرح شد بحث رده سنی بود، چون برخی اتاق‌فرارها برای رده سنی زیر ۱۵ سال از نظر روانی مخرب هستند. اما در نهایت اهرمی هم برای نظارت وجود نداشته و ندارد! این در حالی بود که از همان‌سال‌ها تاکنون سایت‌هایی برای تبلیغ و فروش سرگرمی‌هایی از جمله اتاق‌های فرار ایجاد شدند که با تبلیغات مناسب رونق کسب و کار را رقم زدند. در این شرایط وقتی یک گروه می‌تواند بدون هیچ مشکلی در یک ملک مسکونی آنهم بدون رعایت قوانین و قواعدِ ایمنی و هر مسئله دیگری، اتاق فرار راه‌اندازی کند و از طریق این سایت‌ها به راحتی فروش انجام دهد آیا حاضر است برای دریافت مجوز خود را به دردسر بیندازد؟ آنهم در شرایطی که این سایت‌ها «ای‌نماد» هم دارند و مردم با خیال راحت‌تری به آنها مراجعه می‌کنند. از طرفی تصور ما این بود که شورای نظارت بر اسباب‌بازی این توان را دارد که به واسطه همان «ای‌نماد» جلوی برخی بی‌قانونی‌ها را بگیرد که عملا این اتفاق هم نیفتاد.
او با اشاره به اینکه از سال ۱۴۰۰ تعداد اتاق‌های فرار با شیب بیشتری افزایش یافت، اظهار کرد: با این تفاسیر هرچه بیشتر جلو رفتیم و کار بیشتر جنبه زیرزمینی پیدا کرد، برخی موارد مانند معما، تکنیک، فضاسازی و دکورسازی جذاب و ... رفته‌رفته کم اهمیت‌تر تلقی شدند و ترس جای همه چیز را گرفت. چون ترس راحت است؛ گروه اتاق فرار یک خانه یا فضای بزرگی را اجاره می‌کنند، در و دیوارها را سیاه و نور بازی را کم می‌کند و چند بازیگر با ماسک ترسناک به داخل بازی می‌فرستد. بنابراین بدون اینکه کار خاصی کرده باشند و حتی قصه مناسبی طراحی کرده باشند می‌تواند اتاق فراری نسبتا پردرآمد داشته باشد.
اینکه میگوییم عمده اتاق‌های فرار به شکل زیرزمینی فعال هستند به معنای این نیست که همه آنها فعالیت غیرقابل قبول دارند، معنا این است که چون فرایند گرفتن مجوز سخت بوده و یا به مشکلاتی برخورده‌اند، به دنبال این کار نرفتند، اما در کل کار با کیفیتی ارائه می‌دهند.
بنیان‌گذار اولین اتاق فرار در ایران تاکید کرد: البته این موضوع در جایی بر ضد خود هم عمل کرد. از آنجایی که در برخی اتاق‌های فرار به موارد ایمنی توجه نمی‌شد ممکن بود بدون مناسب‌سازی فضا، بازی ترسناک را در محیطی که پله دارد اجرا کنند و از آنجایی که فرد ترسیده و در حال فرار است، سلامتی‌اش تحت تاثیر قرار گیرد. به همین خاطر فردی که آسیب می‌دید اقدام به شکایت می‌کرد. از سوی دیگر از آنجایی که این اتاق‌ها در ملک مسکونی کار می‌کردند گاهی نیز همسایه‌ها به خاطر رفت‌وآمدها شکایت می‌کردند. به دنبال همین موارد هم بود که از سال ۱۴۰۱ مقداری حساسیت‌ها بر اتاق فرار بیشتر شد و به دنبال آن جلساتی پیرامون اتاق فرار در شورای فرهنگ عمومی کشور برگزار شد.
خدابخشیان افزود: با توجه به اینکه صنعت بازی شامل اسباب‌بازی، شهربازی‌ها، کافه بردگیم‌ها و... به طور کلی اتحادیه ندارد، آن زمان این موضوع در شورای فرهنگ عمومی مطرح شد که اتحادیه‌ای جامع با عنوان «اتحادیه تولیدکنندگان و خدمات‌دهنگان اسباب‌بازی و بازی» تشکیل شود که طی دو سال گذشته هم این امر پیگیری شد، اما تا این لحظه به نتیجه خاصی نرسیده است. حتی معاون وزیر صمت با ادارات صنایع استان‌های مختلف هم نامه‌نگاری کردند تا این اتحادیه با فوریت تشکیل شود اما اتاق‌های اصناف با تشکیل این اتحادیه موافق نیستند چون سیاست کلی آنها کاهش و ادغام اتحادیه‌هاست و تا این لحظه با تشکیل اتحادیه مخالفت کرده‌اند.
او افزود: متاسفانه ما در ایران نهاد مشخصی که مسئولیت تفریح و به‌ویژه تفریح برای جوانان داشته باشد نداریم. تنها بخشی از امور سرگرمی وابسته به وزارت ورزش و جوانان است که آنها هم بر فعالیت‌های ورزشی تاکید دارند. ای‌کاش معاونت جوانان کمی حیطه فعالیت خود را از کار برای وام ازدواج گسترده‌تر می‌کرد!
او با اشاره به مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره بازی‌ها، توضیح داد: دو ماه قبل این شورا مصوبه‌ای داد که کلا کار اتاق‌های فرار، بازی‌های محیطی و... به وزارت ارشاد واگذار شود. به دنبال این مصوبه بحث بر سر این موضوع پیش آمد که آیا بازی‌ها زیرنظر معاونت فرهنگی در وزارت ارشاد فعالیت کنند و یا زیر نظر بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای تعریف شوند؟
دبیر سابق انجمن بازی‌های فکری فدراسیون ورزش‌های همگانی ادامه داد: بخشی به نام «بازی‌گاه» در بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای داریم که عملا همان گِیم‌نت است، اما این موضوع مطرح شد که این یک بخش را تبدیل به چند بخش کنیم تا اتاق فرار هم ذیل آن تعریف شود. اکنون تازه پیش‌نویس اولیه آن درحال تهیه است که با توجه به تغییر دولت احتمالا تهیه و تدوین آن موضوعی زمان‌بر شود. از سوی دیگر اگر قرار بود اتاق فرار زیرنظر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تعریف شود می‌توانستیم در قالب یک موسسه فرهنگی تک منظوره درحوزه سرگرمی برای اتاق فرار مجوز بگیریم. البته نباید فراموش کرد که بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای یک اساس‌نامه دارد و بر همان اساس باید به بازی‌های ویدیویی ورود کند که این موضوع مشکلات تکنیکی برای ما به وجود می‌آورد.
خدابخشیان با تاکید بر اینکه باز هم کار ذیل نهادی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نزدیک‌تر به محتوای اتاق فرار است، تصریح کرد: وزارت ورزش کلا به مباحث اسپرت و آمادگی بدنی و... وارد می شود تا جایی که برای اینکه بتوانیم باشگاه بازی فکری ثبت کنیم باید می‌رفتیم و مدرک مربی‌گری فیزیولوژی ورزشی می‌گرفتیم که اصلا ربطی به بازی فکری ندارد.
او با اشاره به اینکه هنوز اقدامات بر مبنای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به نتیجه مشخصی نرسیده است، اظهار کرد: بنابراین اگر همین الان کسی بخواهد برای دریافت مجوز اتاق فرار اقدام کند باید به سراغ وزارت ورزش برود. در این بین شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرده است که این مسئله باید از سمت وزارت ارشاد پیگیری شود و وزارات صمت هم باید با تشکیل «اتحادیه تولیدکنندگان و خدمات‌دهنگان اسباب‌بازی و بازی» موافقت کند که اتاق اصناف نمی‌پذیرد. برداشت فعالان این حوزه این است که تا زمانی که اتحادیه تشکیل نشود کار به جایی نخواهد رسید.
این فعال حوزه اتاق فرار تاکید کرد: با توجه به اینکه فعلا اتاق‌های فرار بدون مجوز فعالیت می‌کنند، دستگاه‌های مختلف هم ترجیح می‌دهد پیگیر آنها نباشند تا بدون شرح وظیفه مشخص برای خود خلق مسئولیت نکنند.
او با بیان اینکه این مشکلات در دراز مدت به کسب و کار اتاق فرار آسیب جدی وارد کرده است، اظهار کرد: این چالش‌ها اصلا اتاق فرار را از محتوای اصلی خود دور کرده است. در خارج از ایران یک تفریح به نام اِسکیپ‌روم و یک تفریح به نام خانه‌های وحشت داریم که هر کدام کار خود را می‌کنند، درحالیکه اکنون در کشور ما این دو تفریح با یکدیگر همپوشانی پیدا کرده و شرایط را به گونه‌ای کرده‌اند که بازی‌های زیادی شکل گرفتند که عملا اتاق وحشت‌اند و معما و حل مسئله در آنها به طور کلی فراموش شده است.
خدابخشیان با تاکید بر اینکه وجود اتاق وحشت اصلا موضوع بدی نیست، گفت: اما به شرط اینکه استانداردهای این کار هم رعایت شود. در یک اتاق وحشت نمی‌توانیم اختلاف ارتفاع داشته باشیم، زمین باید ۱۰۰ درصد مسطح باشد چون بازیکن درحال دویدن است، اما الان خیلی از اتاق فرارها ارتفاع، پله یا حتی نردبان دارند.
او درباره نحوه شکایت از یک اتاق فرار با توجه به نداشتن مجوز فعالیت، توضیح داد: تنها راه شکایت مراجعه به دادسرا است؛ اگر مسجل شود قصور از سمت اتاق فرار بوده است حتی گروه سازنده بازی برای فعالیت بدون مجوز هم مقصر شناخته می‌شوند زیرا یک مرکز تفریحی در یک جایی به صورت غیرقانونی راه‌اندازی کرده‌اند و شاکی می‌تواند پیگیر شود. اما به طور کلی روند طرح شکایت سخت است و اگر اتحادیه‌ای وجود می‌داشت، شکایت از آن طریق آسان‌تر بود.
این فعال حوزه اتاق فرار درخصوص نحوه قیمت‌گذاری بازی‌های اتاق فرار، اظهار کرد: یک سال قبل شورای همکاری فعالان اتاق فرار را به عنوان یک شورای صنفی غیررسمی راه‌اندازی کردیم. این شورا اساس‌نامه، انتخابات و هیئت مدیره هم دارد اما زیرنظر وزارت کار یا وزارت کشور نیست. تا حدی از طریق این شورا و فعالان حوزه سعی می‌کنیم برخی موارد از جمله قیمت‌گذاری را با صحبت و توصیه برطرف کنیم. اما ملاک قانونی برای قیمت‌گذاری وجود ندارد و عملا خود مجموعه‌دار قیمتی را اعلام می‌کند.
او با اشاره به اینکه از حدود ۷۰۰ اتاق فرار فعال در کشور بیش از ۹۰ درصد آنها در ژانر وحشت فعال هستند، گفت: این درحالیست که اتاق فرار می‌تواند ژانرهای گوناگون جنایی، کاراگاهی، پلیسی، علمی - تخیلی، درام و... داشته باشد. ژانر ترسناک از آن جهت بیشتر فراگیر شده است که دوستان فکر می‌کنند کار راحتی است درحالی که باید استانداردهای سختگیرانه‌ای را اعمال کنند.
خدابخشیان به ذکر مثالی از اعمال استنداردهای سختگیرانه در اتاق فرارهای خارجی اشاره کرد و افزود: در اتاق فرار ژانر ترسناک در کشور سوییس نباید تاریکی مطلق باشد و باید یک نور حداقلی تعبیه شود، مسیر خروج برای مواقع اضطراری مانند بروز آتش‌سوزی، رفتن برق و... مشخص شود. آن وقت در ایران برای آنکه بازیکن بترسد، بازیگرِ بازی تا فاصله یک سانتی‌متری او جلو می‌رود تا او را بترساند که این موضوع آسیب‌ها را زیاد می‌کند زیرا فردی که ترسیده ممکن است به صورت غیر ارادی به بازیگر ضربه‌ای بزند و یا خودش هنگام فرار دچار آسیب شود.
در تهران تقریبا ۳۰۰ اتاق فرار فعال داریم که از این تعداد حدود ۲۷۰ بازی زیرزمینی هستند! از تعداد ۳۰ اتاق فراری هم که میگوییم مجوز دارند، بعضی‌ها شامل آن دسته‌ای می‌شوند که در مراکز تجاری فعال هستند و اگر بخواهیم صرفا مجوز فعالیت وزارت ورزش را درنظر بگیریم شاید کلا ۵ اتاق فرار در تهران این مجوز را دریافت کرده باشند.
او افزود: به همین دلیل الان خیلی‌ها تا اسم اتاق فرار را می‌شنوند، می‌گویند اصلا تمایلی به بازی ندارند چون اینگونه جا افتاده است که همه اتاق فرارها بر پایه ترس فعال هستند درحالی که باید این باور تغییر کند.
بنیان‌گذار اولین اتاق فرار در ایران درخصوص گروه سنی و جنسی بازیکانان اتاق‌های فرار نیز توضیح داد: از سال ۱۳۹۵ که فعالیت‌های اتاق فرار در کشور جدی شده است وضعیت مخاطبان بازی‌ها از نظر سنی تغییر کرده است. بر اساس آماری که از مخاطبان صفحه اینستاگرام و گوگل می‌گیریم مشخص است که از سال ۹۵ تا سال ۱۴۰۰ به صورت تقریبی رتبه اول مخاطبان بین ۲۵ تا ۳۴ سال، رتبه دوم ۱۸ تا ۲۵ سال و رتبه سوم زیر ۱۸ سال یا بالای ۳۴ سال بودند. اما در سه سال اخیر گروه سنی ۱۸ تا ۲۵ سال رتبه اول مخاطبان اتاق فرار شده‌اند و رتبه دوم ۲۵ تا ۳۴ سال و همچنان رتبه سوم هم برای زیر ۱۸ سال یا بالای ۳۴ سال است. در زمینه جنسیت هم میزان استقبال تقریبا میان دختران و پسران برابر است.
او همچنین با اشاره به اهمیت رعایت اصول و قواعد نوشتن سناریو برای اتاق فرار، گفت: این اصول باید با شرطِ زمان محدود نهایتا یک ساعته بازی رعایت شود. باید بتوانیم یک مفهوم را منتقل کنیم و در کنار آن هیجان و ترس و ... را هم به کار بگیریم. در اتاق فرار قصه، اتفاقات، فضاسازی و دکور مهم است؛ معماها باید از درون قصه و دکور بیرون آمده باشد و تجربه کشف قتل یا فرار از زندان را برای بازیکن بسازد.
این فعال حوزه اتاق فرار در پایان تاکید کرد: طی چند سال گذشته تا حدی توانستیم در ساختار دولتی کارهایی را پیش ببریم، هرچند به نتایج مشخصی نرسیده است اما کار تا حدی پیش رفته است. امیدوارم در دولت جدید تغییرات زیادی اتفاق نیفتد تا کارها مجددا به نقطه آغاز بازگردد. صنعت بازی و تفریحات در ایران یا باید ساختار دولتی داشته باشد و یا باید به بخش خصوصی برای گسترش این صنعت پولساز کمک کرد و این موضوعی است که دولت‌ها و حاکمتی باید به آن توجه کنند.
