همشهری آنلاین - مریم سرخوش: نسل جدید درمان‌ها در حالی رقم خورده‌اند که معدود کشورهای جهان به آن دسترسی دارند؛ صحبت از ژن‌درمانی و سلول‌درمانی (سل‌تراپی) است که به تایید متخصصان بهبود بیماران را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
متخصصان تاکید می‌کنند با افزایش سن، بروز بیماری‌های مزمن و دژنراتیو (شامل سرطان، دیابت، پارکینسون، آلزایمر، آرتریت روماتوئید و پوکی استخوان) تجهیز به درمان‌های سلولی و ژنی اهمیت بیشتری دارد و علاوه بر این علم قادر درمان‌های بالقوه‌ای را برای شرایط مرتبط با افزایش سن، از جمله آلزایمر، بیماری پارکینسون و بیماری‌های قلبی ارائه می‌دهند که به طور فزاینده‌ای شیوع پیدا کرده‌اند. حالا ایران هم به این حوزه ورود کرده و جزو ۸ کشور جهان است که سلول درمانی را در اختیار دارد.
داروی «ریکالرسل» سال گذشته وارد فهرست دارویی شد و از آن زمان به شکل تجاری در حال تولید و عرضه است. این دارو برای درمان بیماری پوستی پیسی به کار می‌رود و برای تولید آن از سلول خود فرد استفاده می‌شود. عملکرد آن هم مشابه جراحی سرپایی پوستی است اما اثربخشی آن نسبت به داروهای دیگر که ۳۰درصد هستند، ۵۰ تا ۷۰درصد بیشتر می‌شود. دکتر حسن جلیلی، عضو هیئت مدیره گروه سلامت و دارویی برکت در گفتگو با همشهری درباره اهمیت سل‌تراپی، ژن‌تراپی و همین دارویی که با علم روز دنیا در اختیار بیماران کشور قرار گرفته به چند نکته مهم اشاره می‌کند.
چرا سل‌تراپی مهم است؟
جلیلی درباره اهمیت ورود ایران به حوزه‌های درمانی سل‌تراپی می‌گوید: اگر کشور ما به این حوزه‌ها ورود نکند تا چند وقت آینده بخش قابل توجهی از درآمدهای ارزی باید به کسانی اختصاص پیدا کند که برای دریافت چنین درمان‌هایی می‌خواهند به خارج از کشور سفر کنند. چند سالی می‌شود که به شکل رسمی پدیده اعزام بیماران به خارج از کشور را نداریم، اما اگر در این درمان‌های جدید کم‌کاری کنیم در آینده‌ای نزدیک با این مساله مواجه می‌شویم که افراد برای درمان با ژن و سل‌تراپی به خارج از کشور می‌روند.
او ادامه می‌دهد: ۳ هزار مطالعه در دنیا درباره سل‌تراپی و ژن‌تراپی در حال انجام است و این آمار نشان می‌دهد که دنیا به این سمت حرکت کرده و این در حالی است که از گرانترین درمان‌های دنیا هم به شمار می‌روند. به طوری که دوره درمان یک نفر با یک روش ژن‌تراپی چیزی حدود چند میلیون دلار هزینه دارد. به همین دلیل لازم است به این مساله ورود و در آن سرمایه‌گذاری کنیم. این شرایط سیستمیک است و برعهده یک نهاد خاص نیست. باید ظرفیت مطالعات در ابعاد مختلف و برای نهادهای مختلف فراهم شود. ۵ تا ۱۰ سال آینده قطعا در دنیایی رندگی خواهیم کرد که با شرایط فعلی بسیار متفاوت خواهد بود و این مساله با وجود هوش مصنوعی و حوزه دیجیتال کاملا قابل پیش‌بینی است. یکی از حوزه‌هایی هم که دنیا را متحول می‌کند همین سل‌تراپی است. ژ
نجات کودکان با ژن‌تراپی
این مسئول با تاکید بر این که در کشور ما هم اقداماتی انجام شده اما کافی نیست و باید سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود، بیان می‌کند: برخی از بیماری‌هایی که بشر با آن دست و پنجه نرم می‌کند ناشی از فلور میکروبی (میکروبایوت) است که در روده، دیه، دهان و... وجود دارد. از موارد مسجل در این باره هم آسم کودکان ناشی از میکروبایوت‌هاست. به همین دلیل پروسه‌هایی طی شده که با استفاده از ژن درمانی فلور میکروبی کودکانی که دچار این بیماری هستند، تغییر دهند و آن را حذف کنند. یک کار تحقیقاتی با چند میلیون دلار بودجه در حال انجام است و اگر به نتیجه برسد، می‌تواند کودکان زیادی را نجات دهد. به همین دلیل سل‌تراپی و ژن‌تراپی از جمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.
او معتقد است برای این ظرفیت نیروهای کمی نیاز است، به همین دلیل دانشگاه‌ها باید این رشته‌ها را داشته باشند. سرفصل‌های دروس دانشگاهی در رشته‌های مرتبط هم باید وجود داشته باشد تا بتواند نیازهای کشور را در آینده نه چندان دور را تامین کند.
البته جلیلی تاکید می‌کند که از نظر نیروی انسانی اکنون مشکلی نداریم اما مساله مهم بخش کیفی است و باید آموزش به گونه‌ای رقم بخورد که با فارغ‌التحصیلی نیروها از دانشگاه از نظر کیفی هم توانمندی فعالیت در این حوزه شکل گرفته باشد تا بتوانند با دنیا رقابت کنند.
زیرساخت‌ها در کشور فراهم شده
تعداد داروهایی که در حوزه نوین پا به عرصه تجاری‌سازی گذاشته‌اند، طی یک دهه اخیر چندین برابر شده که به مدد هوش مصنوعی، کامپیوتر، بایوانفورماتیک و... بوده است. عضو هیئت مدیره گروه سلامت و دارویی برکت با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: برخی از داروها که اکنون به صورت تجاری در حال مصرف هستند و پیش‌بینی بازار چند میلیون دلاری طی چند سال آینده درباره آنها مطرح است را هوش مصنوعی طراحی کرده. البته چالش جدی در این باره هزینه بسیار بالای مطالعات بالینی است. به طوری که یک مطالعه بالینی محدود در حال حاضر چند ده میلیارد تومان بودجه می‌خواهد و اگر مطالعات بالینی را گسترش دهیم گاهی اوقات میزان هزینه‌ای که صرف می‌شود، به بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان می‌رسد.
۳ هزار مطالعه در دنیا درباره سل‌تراپی و ژن‌تراپی در حال انجام است و این آمار نشان می‌دهد که دنیا به این سمت حرکت کرده آن هم در حالی که از گرانترین درمان‌های دنیا هم به شمار می‌روند
او تاکید می‌کند: در خارج از کشور قانونی وجود دارد که اگر شرکتی داروی را توسعه و وارد بازار کند، هزینه تحقیق و توسعه آن روی قیمت‌گذاری نهایی لحاظ می‌شود اما با گذشت زمان کاهش قیمت پیدا می‌کنند، چون دیگر هزینه تحقیق و توسعه ندارند و هم هزینه‌های تولید به تدریج کمتر می‌شود. اگر قرار است صنعت در این عرصه ورود کند باید تسهیلات و تمهیداتی برای آن اندیشیده شود. در این باره ضرورت ورود به این حوزه باید مطرح شود و آسیب‌های عقب‌ماندگی کشور هم مورد توجه قرار بگیرد. همراه با آن معرفی سل تراپی و ژن درمانی هم باید برای عموم مردم صورت بگیرد.
جلیلی با بیان این که طی چند سال اخیر، زیرساخت‌هایی را در بخش سل درمانی و ژن درمانی کشور فراهم کردیم، می‌گوید: مطالعات بالینی متعددی در این باره انجام شده و یکی از محصولات این حوزه که در کشور ما مجوز گرفته ریکالرسل (داروی درمان بیماری پوستی پیسی) است. ایران در حال حاضر جزو ۸ کشور دنیا، دارای مجوز داروی سل‌درمانی است. بر اساس آمار دارویی آمریکا، اروپا (در مجموع)، کره و ژاپن در رتبه‌های بالایی قرار دارند و ایران هم در حال حاضر یک دارو دارد. ما تنها کشور منطقه هستیم که چنین ظرفیتی را ایجاد کرده‌ایم و زیرساخت به حدی رسیده که رگولاتوری ایجاد شده است. به همین دلیل باید تلاش کنیم که این رتبه اول طی سال‌های آتی هم به ما تعلق داشته باشد. چون کشورهای دیگر در حال برداشتن گام‌های بزرگ و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این زمینه هستند.
ژن درمانی چیست؟
ژن درمانی شامل تغییر ژن‌های درون سلول‌های فرد برای درمان یا پیشگیری از بیماری و به چند دلیل مهم است، از جمله درمان اختلالات ژنتیکی مثل فیبروز کیستیک، هموفیلی و انواع خاصی از نابینایی یا درمان سرطان. با پیشرفت تحقیقات، ژن درمانی برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها از جمله قلبی، دیابت و اختلالات عصبی مانند بیماری آلزایمر هم نویدبخش است.
سل‌تراپی چیست؟
سلول درمانی (Cell therapy) به پیوند سلول زنده از خود فرد یا فرد سالم دیگر با هدف بازسازی بافت بدن گفته می‌شود که می‌تواند شامل انواع مختلفی از سلول‌ها، از جمله سلول‌های بنیادی، سلول‌های ایمنی، یا سلول‌های تخصصی مشتق شده از سلول‌های بنیادی باشد. سلول درمانی در درمان اختلالات خونی، درمان سرطان، تقویت سیستم ایمنی بدن، رفع نیازهای پیوند عضو با بازسازی بافت‌ها یا اندام‌های آسیب‌دیده، درمان بیماری های عصبی هم کاربرد دارد. تحقیقات برای استفاده از سلول درمانی برای درمان بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر و ALS در حال انجام است.
