اصطلاحات پیچیده و گاها عجیب در بازارهای مالی کم نیست. از قرارداد آتی بیت کوین گرفته تا بازارهای «گاوی» و «خرسی». بازار ارزهای دیجیتال هم با ماهیتی مالی و اقتصادی‌شان از این قاعده مستثنی نیستند. در ادامه قصد داریم تا شما را با مفهومی قرارداد آتی آشنا کنیم. به علاوه نگاهی مختصر نیز به قرارداد آتی در حوزه بیت کوین (Bitcoin Futures)، انواع قرارداد آتی، پلتفرم‌های ارائه‌دهنده این قراردادها و تاثیرات آن بر بازار بیت کوین خواهیم داشت.
یک قرارداد آتی (Future Contract)، قراردادی است که بین دو نفر منعقد شده که در آن یک دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی مشخص خرید و فروش می‌شود. وب‌سایت اقتصادی اینوستوپدیا (Investopedia) در تعریف قراردادهای آتی می‌نویسد: در یک قرارداد طرفین قرارداد موظفند تا هنگام سررسید، مفاد ارائه شده در آن را محقق نمایند. با رسیدن به تاریخ سررسید طرفین ملزم به خرید یا فروش دارایی در قیمتی هستند که در قرارداد ذکر شده است.
برای درک بهتر قرارداد آتی به این مثال توجه فرمایید. فرض کنید یک شرکت فعال در حوزه تولید نان، برای در امان ماندن از تغییرات قیمت آرد، یک قرارداد آتی میان خود و تولید کننده آرد منعقد می‌کند. فرض می‌کنیم که قیمت هر بسته آرد در زمان انعقاد قرارداد، ۱۰ دلار است. نانوایی که پیش‌بینی می‌کند قیمت آرد رشد خواهد کرد، یک قرارداد آتی خرید سه ماهه برای هزار بسته آرد و با ارزش ۱۰ هزار دلار خریداری می‌کند. طبق این قرارداد، نانوایی پول هزار بسته آرد را پرداخت می‌کند و سه ماه دیگر که قرارداد به اتمام رسید، بسته‌های آرد را تحویل خواهد گرفت.
اگر در پایان سه ماه که قرارداد به اتمام می‌رسد، قیمت طبق پیش‌بینی نانوایی قیمت آرد افزایش یابد و مثلا به دوازده دلار برسد، شرکت دو هزار دلار صرفه‌جویی کرده است.
حالا بیایید تعریف دقیق‌تری از قراردادهای آتی ارائه کنیم:
قراردادهای آتی به شکل موقعیت‌های خرید (Long) یا فروش (Short) منعقد می‌شوند. در موقعیت خرید یا پوزیشن لانگ، خریدار موافقت می‌کند تا دارایی مورد نظر را با قیمت مشخص‌شده در تاریخی معین خریداری کند. در طرف مقابل، موقعیت فروش یا پوزیشن شورت است که در آن فروشنده تضمین می‌کند که در تاریخی معین و با رسیدن به تاریخ سررسید قرارداد، دارایی را با قیمت مورد توافق بفروشد.
شاید بتوان گفت که نکته اصلی در خصوص قراردادهای آتی، اهمیت قانون‌گذاری در این حوزه باشد. قراردادهای آتی در بازارهای بورس رسمی و دارای مجوز معامله می‌شوند. از طرف دیگر عرضه چنین قراردادهایی در بازارهای بورس منوط به کسب مجوز از نهاد مربوطه است. کمیسیون معاملاتی معاملات آتی کالای ایالات‌متحده، نهاد نظارتی اصلی در خصوص قراردادهای آتی در آمریکاست. در ایران نیز این قراردادها تحت نظارت سازمان بورس و وزارت صنعت، معدن و تجارت خرید و فروش می‌شوند.
باور اشتباهی در میان عموم وجود دارد که تصور می‌کنند، قرارداد آتی تکه‌ای کاغذ است که میان دو فرد یا دو نهاد مختلف به امضا می‌رسد. در دنیای امروز قراردادهای آتی بیشتر به نوعی توافق دو طرفه شباهت دارند که از طریق بازارهای سهام، صرافی‌ها و کارگزاری‌ها خرید و فروش می‌شوند و لزومی بر حضور فیزیکی سرمایه‌گذار وجود ندارد.
به طور کلی قراردادهای آتی به دو منظوری منعقد می‌شوند:
قراردادهای آتی این امکان را خریدار و فروشنده می‌دهد که خود را از شر خطرات احتمالی که در آینده گریبان کالاهای مورد نیازشان را می‌گیرد، خلاص کنند. فرض کنید یک شرکت می‌داند که ملزم است تا در آینده کالایی خاص را خریداری کند. در این حالت او قراردادی آتی از نوع خرید (لانگ) می‌خرد تا نیازی که در آینده برای او ایجاد خواهد شد را پاسخ دهد.
به عنوان مثال شرکت الف می‌داند که در شش ماه اینده باید ۲۰,۰۰۰ اونس نقره بخرد. با فرض اینکه هر اونس نقره در زمان فعلی ۱۲ دلار قیمت دارد، شرکت الف قراردادی آتی می‌خرد که در آن قیمت توافقی با تاریخ سررسید شش ماهه ۱۱ دلار است. بدین ترتیب او خطر افزایش قیمت را با خرید یک قرارداد آتی خنثی می‌کند.
این مسئله در خصوص فروش یک دارایی یا کالا نیز صادق است. مثلا اگر شرکت ب بداند که در آینده باید کالایی خاص را به بفروشد، موقعیت فروش اتخاذ می‌کند. مثلا این شرکت می‌داند طی شش ماه آینده باید ۲۰,۰۰۰ اونس نقره تحویل مشتری دهد. قیمت فعلی هر اونس نقره ۱۲ دلار است؛ از طرف دیگر فروشنده مطمئن نیست که در شش ماه آینده قیمت هر اونس نقره دستخوش چه تغییراتی می‌شود. در اینجا فروشنده قراردادی آتی از نوع فروش (شورت) منعقد می‌کند که در تاریخ سر رسید، مقدار مشخصی از نقره را با قیمت ۱۱ بفروشد. بدین ترتیب او خود را از خطرات احتمالی کاهش قیمت نقره دور کرده است.
نبود اطمینان از اتفاقات پیش رو یکی از عمده دلایل ایجاد قراردادهای آتی است. با استفاده از چنین قراردادهای ریسک نوسانات قیمت، هم برای خریدار و هم برای فروشنده، کاهش می‌یابد.
با استفاده از قراردادهای آتی این فرصت برای خریدار پیش می‌آید که با تکیه بر تحلیل و پیش‌بینی خود از بازار مبنی بر افزایش قیمت یک دارایی در آینده، سود کند. از طرف دیگر یک فروشنده نیز می‌تواند با فرض اینکه قیمت دارایی‌اش در آینده کاهش پیدا می‌کند، طی یک قرارداد آتی دارایی مورد نظر را در قیمت بالاتر بفروشد تا به این وسیله بتواند با پایین آمدن قیمت، همان دارایی را دوباره بخرد.
مثالی که پیش‌تر در خصوص خرید و فروش قراردادهای آتی زدیم در خصوص سفته‌بازی در این بازار نیز صدق می‌کند.
یکی از ویژگی‌هایی که عموما در قراردادهای آتی دیده می‌شود، بکارگیری آنها در حوزه کالاهای فیزیکی است. حال شاید این سوال برای‌تان پیش بیاید که چطور می‌توان از قراردادهای آتی در ارتباط با بیت کوین استفاده کرد؟
قراردادهای آتی بیت کوین، انواعی از قراردادهای آتی است که در آن مشترکان می‌توانند حتی بدون اینکه بیت کوینی در اختیار داشته باشند، با تکیه بر پیش‌بینی خود از قیمت این ارز، اقدام به عقد چنین قراردادهایی کنند. در واقع عقد قراردادهای آتی بیت کوین به تکیه بر سفته‌بازی (Spaculation) یا انجام معاملات پر ریسک مالی انجام می‌گیرد.
بگذارید با یک مثال مسئله را بیشتر بشکافیم. فرض کنید یک فرد برای در امان ماندن از نوسانات قیمت بیت کوین، قراردادی آتی میان خود و فردی دیگر امضا نماید:
در این مثال قیمت هر بیت کوین ۱۰,۰۰۰ دلار است و خریدار پیش‌بینی می‌کند که بیت کوین در ماه‌های آینده با رشد قیمت رو به خود خواهد شد. در این میان، خریدار یک قرارداد آتی با سررسید سه ماهه برای پنج بیت کوین و با ارزش ۵۰,۰۰۰ دلار امضا می‌کند. طبق قرارداد خریدار در زمان عقد آن، پول پنج واحد بیت کوین را پرداخت و بیت کوین‌ها را در تاریخ سررسید دریافت می‌کند.
حالا اگر پیش‌بینی فرد درست از آب در بیاید، و قیمت بیت کوین به ۱۱,۰۰۰ دلار برسد، او ۵,۰۰۰ دلار سود کرده است. اما این قراردادها چه سودی برای فروشنده دارد؟
به یاد داشته باشید که قیمتی که در قراردادهای آتی ذکر می‌شود توافقی است؛ پس فروشنده نیز می‌تواند با تکیه بر پیش‌بینی خود از بازار وارد این حوزه از معاملات شود. فروشنده می‌تواند با اطمینان یافتن از ثابت ماندن یا کاهش قیمت در آینده، چنین قراردادهایی را امضا کند.
نوع دیگری از معاملات در حوزه قراردادهای آتی وجود دارد که در آن سرمایه‌گذار ابتدا، هنگامی که قیمت پایین است، قراردادی آتی عقد می‌کند، سپس با بالاتر رفتن قیمت کالای مورد نظر در اواسط دوره قرارداد، تصمیم به فروش قرارداد خود با قیمتی بالاتر به خریداری دیگر می‌کند؛ در اینجا معامله‌گر ابتدا یک قرارداد آتی خرید (لانگ) و سپس یک قرارداد آتی فروش (شورت) منعقد کرده و به سود رسیده است.
در ارتباط با معاملات مستقیم بیت کوین، موانعی قانونی وجود دارد و پیامدهایی را به دنبال خود خواهد داشت. اما انجام آنها در بستر قراردادهای آتی می‌تواند سودمند باشد؛ اما چرا؟
اول آنکه، بیت کوین دارای هیچ گونه چهارچوب قانونی نیست؛ از طرف دیگر قراردادهای آتی این ارز، در بسترهایی کاملا قانون‌گذاری شده منعقد می‌شود و مشترکان می‌توانند بدون نگرانی از مسائل قانونی و موانع موجود در این بازار وارد شوند.
نکته دوم آنجاست که تبادلات بیت کوین در برخی از نقاط دنیا ممنوع است و می‌توان با استفاده از این قراردادها و با تکیه بر تکنیک‌های سفته بازی، با افزایش قیمت بیت کوین در آینده سود کرد.
قراردادهای آتی در مورد بازارهایی پر نوسان مانند بیت کوین از دو جهت سودمند هستند. اول اینکه می‌توان با استفاده درست از آنها، خطرات سرمایه‌گذاری را کاهش داد؛ نکته دوم اینجاست که در عین حفاظت از سرمایه‌ها، معامله‌گر می‌تواند به سود نیز برسد. اما همه اینها منوط به آگاهی او از بازارهای قراردادهای آتی، بازار بیت کوین و نحوه کار با چنین قراردادهایی در چنین بازارهایی است.
قراردادهای بدون سررسید مفهومی شبیه به قراردادهای آتی دارند اما در جزئیات با یکدیگر متفاوت‌اند؛ به عبارت دیگر قراردادهای دائمی در جزئیات زیر با قراردادهای آتی متفاوت‌اند:
از آنجایی که قراردادهای بدون سررسید، موعدی مشخص برای تسویه ندارند، پس قیمت پایه و خصیصه‌های مرتبط با تسویه نیز برای آنها تعریف نمی‌شود، بلکه با نرخی نزدیک به قیمت واقعی دارایی معامله می‌شوند.
«تامین وجه» مفهومی دیگر است که در قراردادهای بدون سررسید تعریف می‌شود. تامین وجه بر مباناهای ۸ ساعته تعریف می‌شود؛ به طوری که اگر نرخ یک دارایی مثبت باشد، خریداران موظف به تامین وجه فروشندگان هستند؛ از طرف دیگر با منفی شدن نرخ دارایی، این فروشندگان هستند که وظیفه تامین وجه خریداران را بر عهدا دارند. به یاد داشته باشید تامین وجه در برخی صرافی‌ها به صورت خود در زمانی مشخص از هر روز صورت می‌گیرد.
بایننس، شیکاگو مرکانتایل، بورس معاملات شیگاکو، بکت و بسیاری دیگر از بازارهای سهام و صرافی‌های ارزهای دیجیتال، خدماتی در حوزه قراردادهای آتی بیت کوین ارائه می‌کنند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
قراردادهای آتی بایننس در خصوص ارزهای دیجیتال مدتی است که عرضه شده‌اند و طبق ادعای این صرافی تا به اینجا عملکردی فراتر از انتظار داشته است. به گفته بایننس، طی جهش صعودی بازار ارزهای دیجیتال، قراردادهای آتی این صرافی توانست به رقم باور نکردنی ۳۷۰,۰۰۰ بیت کوین برسد؛ به عبارت دیگر ۲.۷ میلیارد دلار بیت کوین در بستر قراردادهای آتی معامله شد!
یکی از ویژگی‌هایی که قراردادهای آتی بایننس به کاربران ارائه می‌کند، اهرم (Leverage) تا حداکثر ۱۲۵ برابر است. صد البته استفاده از اهرم‌هایی با این اندازه، به شدت پر خطر است و ممکن است تبعات جبران ناپذیری را برای سرمایه‌گذار در پی داشته باشد.
بیت مکس با حجم تبادلان روزانه ۳۵,۰۰۰ بیت کوین، که یکی از بزرگترین صرافی‌های ارزهای دیجیتال است نیز امکان معامله قراردادهای آتی بیت کوین را مهیا کرده است. به دلیل سخت‌گیری‌های مراجع قضایی و نظارتی ایالات‌متحده، معاملات این قراردادها در آمریکا ممنوع است.
تسویه قراردادهای آتی بیت مکس نیز به مانند دیگر پلتفرم‌ها به صورت نقدی است و بر پایه دلار آمریکا تسویه می‌شود. برای انجام معاملات آتی در بیت مکس نیازی به وجه تضمن ۱۰۰ درصدی نیست؛ از همین رو کاربر می‌تواند از اهرم‌های ۱۰۰ برابری نیز برای [برخی] قراردادها استفاده کند.
بکت اولین قراردادهای آتی فیزیکی بیت کوین را عرضه کرده است. بکت پس از مدت‌ها دست و پنجه نرم کردن با موانع قانونی توانست مجوز فعالیت خود را از مراجع حوزه اوراق بهادار آمریکا دریافت کند و از ابتدای مهر ماه قراردادهای خود را آغاز کرد. پیش از آغاز عرضه قراردادهای آتی، بکت در چند نوبت عرضه آنها را به تاخیر انداخته بود.
پلتفرم بکت قراردادهای آتی فیزیکی بیت کوین را در سر رسیدهای یک روزه و یک ماهه عرضه می‌کند. تسویه و پردازش قراردادها در تاریخ سر رسید نیز توسط پلتفرم Bakkt Warehouse صورت می‌گیرد. نقطه تمایز میان بکت و پلتفرم‌های مشابه، نحوه تسویه قراردادهاست. در بکت با رسیدن به تاریخ سررسید، قرارداد به صورت بیت کوین تسویه خواهد شد، نه به صورت دلار یا هر ارز رایج دیگری.
از زمان آغاز فعالیت پلتفرم بکت تا به اینجا، بالاترین حجم معاملات، سه هفته پیش بود که ۱۵ دلار در یک روز برآورد شد.
CBOE، اولین و یکی از بزرگترین پلتفرم‌های معامله قراردادهای آتی بیت کوین است. فعالیت CBOE در حوزه قراردادهای آتی بیت کوین از دسامبر (دی) سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۷) آغاز شد. نقش CBOE از آن جهت بسیار پر رنگ است که پس از عرضه قراردادهای آتی بیت کوین، موسسات مالی و بازارهای بورس بسیاری به ورود به حوزه بیت کوین و قراردادهای آتی آن علاقه‌مند شدند.
هر واحد از قراردادهای آتی بیت کوین در پلتفرم CBOE، معادل یک واحد بیت کوین است. قراردادهای آتی این پلتفرم به صورت ارزهای رایج تسویه می‌شوند و خبری از تبادل بیت کوینِ واقعی میان طرفین نیست. همچنین دلار به عنوان مرجع تبادلات در نظر گفته می‌شود. به علاوه CBOE قراردادهای آتی بیت کوین خود را با حداکثر نرخ مارجین ۴۰ درصد در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد. قراردادهای آتی CBOE در حال حاضر در دسترس سرمایه‌گذاران قرار ندارد.
پلتفرم قراردادهای آتی بیت کوینِ CME نیز از جمله قدیمی‌ترین نمونه‌های موجود است که کمی پس از عرضه قراردادهای آتی بیت کوین توسط CBOE، در دسترس مشترکان قرار گرفت. CME را می‌توان یکی از موفق‌ترین ارائه دهندگان قراردادهای آتی بیت کوین دانست؛ قراردادهای آتی بیت کوین در این پلتفرم در سال ۲۰۱۸، رشدی ۱۱۹ درصدی را تجربه کرد.
قراردادهای آتی CME، در واحدهای ۵ بیت کوینی عرضه می‌شوند و برای تعیین قیمت بیت کوین از روش‌های مختلف استفاده می‌کند. این پلتفرم همچنین امکان مارجین تا ۳۵ درصد را نیز برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.
درست به مانند CBOE، قراردادهای آتی CME نیز به صورت نقدی و بر پایه دلار آمریکا تسویه می‌شوند و تاریخ سر رسید آنها در بازه‌های ۱۶ روزه محاسبه می‌شود.
قراردادهای آتی بیت کوین یکی از ابزارهای مناسب برای سرمایه‌گذاری در بازار این ارز دیجیتال است. در ادامه به بخشی از مزایای استفاده از این قراردادها اشاره می‌کنیم:
قراردادهای آتی در بستری کاملا قانونی و مجاز فعالیت می‌کنند؛ پس هم سرمایه‌گذاران عادی و هم موسسات مالی می‌توانند با خاطری آسوده وارد آن شده و با تکیه بر تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های خود سود کنند. به علاوه نیازی به استفاده مستقیم از صرافی‌های ارزهای دیجیتال نیست و تمام مراحل در یک بازار بورس قانونی صورت می‌گیرد.
یکی از سختی‌های بازار بیت کوین و به طور کلی ارزهای دیجیتال، نحوه نگهداری درست از این ارزهاست. نگهداری ارزها در محلی امن، به ویژه برای کاربران تازه وارد، یکی از موانع این اساسی به حساب می‌آید. این در حالی است که قراردادهای آتی بیت کوین، چنین دردسرهایی را به همراه ندارد.
اگر بیت کوین به سرمایه‌گذاران بیشتری معرفی شود، نقدپذیری آن بالاتر رفته و همین مسئله آثاری مثبت را به دنبال خود خواهد داشت.
استفاده از قراردادهای آتی بیت کوین، نوسانات بازار را کم می‌کند و در بلند مدت امنیت بیشتری را برای سرمایه‌گذاران مهیا خواهد کرد.
به بیان ساده، از آنجایی که سود [کلی] سرمایه‌گذاران در حوزه ارزهای دیجیتال با استفاده از قراردادهای آتی بالاتر می‌رود، پس در کوتاه مدت باید انتظار افزایش قیمت برای بیت کوین را داشت؛ به عنوان مثال با عرضه قراردادهای آتی بیت کوین از جانب CBOE، قیمت بیت کوین با افزایش ۱۰ درصدی به قیمت ۱۶,۹۳۶ دلار رسید.
در مثالی دیگر وقتی CME، به عنوان یکی از بزرگترین بازارهای بورس دنیا، قراردادهای آتی بیت کوین را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داد، بیت کوین به مرز ۲۰,۰۰۰ دلار رسید.
به طور کلی می‌توان گفت که عرضه قراردادهای آتی برای بیت کوین، به عنوان عاملی تسهیل کننده در خصوص قیمت به شمار می‌رود.
به نحوی می‌توان گفت که عرضه قراردادهای آتی برای بیت کوین، اولین مرحله از ورود گسترده موسسات مالی بزرگ به حوزه بیت کوین است؛ چرا که این قراردادهای در بستری قانون‌گذاری شده در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند و موسسات مالی بزرگ می‌توانند با خیالی آسوده به معامله آنها بپردازند. از طرف دیگر، کسب مجوز پلتفرم‌های مختلف برای عرضه قراردادهای آتی بیت کوین، می‌تواند راه را برای ETFهای بیت کوین نیز هموار کند.
کمیسیون بورس و اوراق بهادار تا به اینجا چندین بار درخواست‌های ETF بیت کوین را کرده است؛ طبق اظهارات این نهاد مسئول در ایالات‌متحده، نبود نقدینگی کافی در حوزه بازارهای آتی، دلیل اصلی رد این درخواست‌هاست.
در نتیجه می‌توان گفت که همه‌گیرتر شدن استفاده از قراردادهای آتی بیت کوین، از آن جهت پر اهمیت است که می‌تواند به این ارز دیجیتال وجهه‌ای قانونی ببخشد.
اهرم را لوریج (Leverage) یکی از قابلیتهایی است که استفاده از آن در خصوص قراردادهای آتی امری معمول به حساب می‌آید. بنا به تعریف ساده، اهرم یعنی معامله‌گر ملزم به پر کردن صد درصد از ارزش قرارداد آتی نیست. اهرم در مباحث اقتصادی، مفهومی شبیه به علم فیزیک دارد؛ همانطور که در علم فیزیک، از اهرم برای انجام راحت‌تر امور استفاده می‌شود، در مباحث اقتصادی و مالی نیز از اهرم برای کسب سود به روشی تسهیل شده و بازدهی بالاتر استفاده می‌شود. صد البته باید به یاد داشت که استفاده از اهرم‌ها به همان اندازه که سود معامله‌گر را بیشتر می‌کند، در هنگام ضرر نیز باعث چند برابر شدن سرمایه از دست رفته وی خواهد شد.
هنگامی که در قراردادهای آتی، معالمه‌گر از اهرم استفاده می‌کند، مبلغی به عنوان «مارجین اولیه» (Initial Margin) در اختیار کارگزار قرار می‌دهد. مارجین اولیه کسری از ارزش قرارداد آتی است که توسط معامله‌گر، همزمان با خرید قرارداد پرداخت می‌شود. این مقدار بسته به اندازه قرارداد، ریسک اعتباری سرمایه‌گذار و شرایط و قوانین کارگزار متغیر است.
در پایان مدت قرارداد و رسیدن به موعد سررسید، سرمایه‌گذار موظف است مقدار ارزش اولیه قرارداد را به کارگزار عودت دهد.
در صورت استفاده صحیح و حساب‌شده از اهرم در قراردادهای آتی سود معامله‌گر چندین برابر خواهد شد و اگر محاسبات وی درست از آب در نیایند، تمام سرمایه او از دست خواهد رفت.
