کشاورزی، معدن، آی تی و کشت فراسرزمینی فرصت‌های جدید سرمایه گذاری در افغانستان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما برنامه میز اقتصاد شبکه خبر امروز ششم شهریورماه ۱۴۰۳ با حضور آقایان محمدمهدی جوانمرد قصاب، مشاور اقتصادی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان
بهنام یزدانی، خبرنگار خبرگزاری صداوسیما در افغانستان و محمود سیادت، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان (ارتباط تصویری)، بهره گیری از شیوه های نوین در توسعه تجارت با افغانستان را بررسی کرد.

سؤال: علل نوساناتی که در تجارت ایران و افغانستان در این سال‌های اخیر دیده شده است، در نمودار ابتدایی برنامه هم دیدیم چه است و الان شرایط آن چگونه است؟
جوانمرد قصاب: در این چند سال اخیر، ما شاهد تحولات زیادی در کشور افغانستان بوده ایم. بالاخره متجاوزینی بودند که از کشور خارج شده اند و این متجاوزین هم خودشان در افغانستان مصرف داشتند و هم چیز‌هایی را بعنوان کمک که ما آنها را بعنوان کمک قبول نداریم، چون منفعت بیشتری بردند تا اینکه کمک به افغانستان کرده باشند،این کمک‌ها در قالب بودجه‌ای در کشور افغانستان انجام می‌شد و این کمک‌ها از رقم بودجه‌ای افغانستان حذف شد.

اگر بخواهیم در مسائل اقتصادی و تجاری بررسی کنیم، با توجه به اینکه ما در روند‌های تجاری سهم بازار را درنظر می‌گیریم تا عدد، وقتی سهم ما بزرگ می‌شود، باید بزرگ‌تر شود وقتی که بازار کوچک می‌شود خودبخود این بازار سهم کوچک‌تر شود. سهم ما از بازار افغانستان می‌شود گفت حتی بیشتر شده است. در همان مواقعی که کاهش صادرات هم داشتیم، سهم ما در افغانستان، سهم مناسب و حتی می‌شود گفت بیشتر از سال‌های قبل بوده است.

ولی عدد کم شده است، چون کمک‌های خارجی به افغانستان کم شده است. البته با حساسیتی که دولت آقای رئیسی داشتند، نماینده ویژه‌ای را گذاشتند برای هماهنگی سیاست‌های کشور در افغانستان، این هماهنگی‌ها به صورت مستقیم از تمام قوانینی که از نهاد ریاست جمهوری و شورای امنیت تصویب شده بود آمد و تدوین استراژی برای اولین بار برای کشور هدف شد ما استراتژی در همه بخش‌ها تدوین کردیم.

در دفتر نمایندگی که این شامل مباحث سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و خیلی مباحث دیگری بود. در مباحث اقتصادی که دفتر می‌شود گفت فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای را شروع کرد و این هدف بود که با نگاه به مردم، اقتصاد ما با کشور افغانستان، نه تنها کاهش پیدا کند، بلکه افزایش پیدا کند و مایحتاج مردم بخواهد تأمین شود، در دستور کار قرار گرفت.

جناب کاظمی امید دستورات صریحی دادند، بسیار دیدار‌های مثمرثمر و قابل توجهی با مقامات کشور افغانستان چه در کابل و چه در تهران داشتند و کمیسیون مشترک برگزار شد. این روندی که الان می‌بینید این تجارت بدون کمک‌های خارجی به افغانستان است.

سؤال: سهم ما الان چقدر افزایش پیدا کرده است؟
جوانمرد قصاب: بین ۳۵ تا ۴۰ درصد از سهم بازار افغانستان صادرات آن از کشور ایران است. البته این صادرات رسمی است و صادرات غیر رسمی هم بین ایران و افغانستان اتفاق می‌افتد که عدد قابل توجهی است.

چیزی که شما می‌بینید، سیاست‌هایی که در آن دولت اتخاذ شده است و الحمدالله در صحبت‌هایی که دولت چهاردهم آقای پزشکیان و همکاران محترم شان انجام داده اند، نشان می‌دهد که به این سیاست‌ها واقعاً اعتماد دارند و برای آنها برنامه دارند، فکر می‌کنم این سیاست‌ها ادامه پیدا خواهد کرد و در دستور اخیری که از آقای پزشکیان گرفته ایم به این نکته تأکید شد و انشاالله این روند را ما در بحث تجارت با کشور افغانستان با توجه به ظرفیت هایشان ادامه پیدا خواهد کرد.

 
سؤال: این روند افزایشی که ادامه پیدا می‌کند با سیاست‌هایی که انجام می‌شود، چه است، تحولات سیاسی آنجا باعث شد که صادرات ما دچار نوساناتی شود، الان که افزایشی شده است. چه کار‌هایی قرار است انجام شود که این روندی که می‌فرمایید حفظ شود؟
جوانمرد قصاب: بحث تجارت ما افغانستان یا روابط ما با افغانستان فرای مسائل تجاری یا سیاسی یا خیلی مسائل دیگر است.

دو کشوری هستند که از نظر تاریخی، فرهنگی و مذهبی با همدیگر مثل هم هستند. خیلی که از دوستان افغانستانی که در ایران مهاجر بودند، الان به کشورشان برگشته اند یا یک تعداد بسیار زیادی با توجه به تغییر و تحولات الان به کشور ما آمده اند. بحث ظرفیت سازی در کشور افغانستان یکی از اصول کار ما در بحث دفتر نمایندگی و سیاست‌های دولت است، چه دولت چهاردهم و چه دولت سیزدهم.

در اینجا ما به صراحت اعلام می‌کنیم، ما در کشور افغانستان در بخش اقتصادی با همه کشور‌های دنیا همکاری می‌کنیم، خودمان را رقیب هیچ کشوری نمی‌دانیم و آنها را رقیب خودمان در بحث توسعه اقتصادی افغانستان نمی‌دانیم.

هر اتفاق اقتصادی در افغانستان انجام شود به نفع ما است، هم بحث مهاجران را دارد و هم اینکه یک افغانستان آباد و مستقل از کمک‌های بین المللی حتماً در سیاستگذاری هایش هم مستقل خواهد بود و این به نفع همه کشور‌های همسایه خواهد بود.

تأکید می‌کنم، ما به اقتصاد افغانستان در ضمن اینکه به مسائل اقتصادی برای تأمین منافع مان و برای تأمین مایحتاج مان توجه می‌کنیم، به بحث اقتصاد افغانستان به این دید هم نگاه می‌کنیم که بتوانیم اولاً ثبات و کار در افغانستان اتفاق بیفتد که نیرو‌های کاری که در آنجا است به کشور‌های همسایه ازجمله ما مهاجرت نکنند و نیروی کار مستعدی که در ایران هستند به کشور افغانستان برگردند.

خیلی از این مسائل مهاجرت ناشی از عدم وجود کار در کشور افغانستان است، باید زیرساخت‌ها در افغانستان اتفاق بیفتد.

سؤال: یعنی آنجا ما باید سرمایه گذاری مستقیم داشته باشیم؟
جوانمرد قصاب: بله یکی از این سرمایه گذاری مستقیم ما به آن ورود کرده ایم، کنسرسیوم معدنی در رأس نمایندگی تشکیل داده ایم با حضور همه بزرگان بخش معدن آهن و معدن فولاد کشور، کنسرسیوم معدنی کشور افغانستان است که در ایران تأسیس شده است که می‌شود گفت سهامداران آن ۴۰ میلیون نفر هستند.

یعنی آن دستور مقام معظم رهبری که با نگاه به تولید و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی در آن دفتر دارد بعنوان یک دفتر حاکمیتی و یک راهبر دارد اتفاق می‌افتد.

 این دفتر نمایندگی فقط یک توضیح کوچک راجع به این قضیه بدهم، هیچ وظیفه ذاتی از هیچ دستگاهی را نمی‌گیرد، ما فقط به دستگاه با تدوین استراتژی‌ها بیان می‌کنیم که باید چه کار‌هایی را انجام بدهند و اینها را منسجم می‌کنیم و با ایجاد یک هم افزایی بین این دستگاه ها، سیاست‌های کشور را در قالب کشور افغانستان در همه بعد، چه نظامی و چه سیاسی و چه هر بعدی که است با همدیگر منسجم می‌کنیم و آقای کاظمی بعنوان نماینده دولت، در راستای اجرای این اهداف پیش می‌روند.

ما در این بحث ظرفیت سازی، ما بحث کشت فراسرزمینی را داریم و بحث استفاده از کریدور‌ها یا راه گذر‌های بین المللی در استفاده از ظرفیت افغانستان است.

 
سؤال: آقای سیادت، یک نقل قولی از شما است مبنی بر اینکه برای توسعه تجارت با افغانستان باید از شیوه‌های نوین استفاده کرد. این شیوه‌های نوین چه است و چه کار‌هایی باید برای این موضوع انجام شود؟
سیادت: مستحضرید در دوران جمهوریت و هم دوره جمهوریت آقای کردل و هم آقای اشرف غنی، به دلیل حضور پررنگ قدرت‌های جهانی در افغانستان و مخالفت‌هایی که با ما داشتند، فرصت حضور کالا و خدمات ایرانی‌ها بسیار محدود شد و عملاً اجازه نمی‌دادند در فرصت‌ها ایرانی‌ها نقش آفرینی کنند.

الان این شرایط تغییر کرده است، دو پارامتر تغییر اساسی کرده است، یکی اینکه فرصت را با اشتیاق برای ایرانی‌ها مهیا کرده است و از آن مهمتر اینکه به دلیل امنیتی که ایجاد شده است، مانده کشاورزی و معدن بخصوص و حتی تولید به دلیل حمایت‌هایی که تا الان از تولید داخلی می‌کنند، اینها یک فرصت‌های جدیدی است که ما اگر بخواهیم به شیوه گذشته که صرفاً ارسال کالای ساخته شده بود، اکتفا کنیم، ممکن است در بسیاری از بخش‌ها از این بازار حذف شود

بنابراین حتماً شیوه نوین یکی از اصول آن مشارکت در سرمایه گذاری با افغانستانی‌ها است.

ضمن اینکه حتماً بحث‌های جدیدی را هم با توجه به پیشرفت تکنولوژی در دنیا و با توجه به نیاز افغانستان می‌تواند مطرح باشد، بحث‌های آی تی و بحث‌های مختلف دیگر که ما حتماً باید بعضی از این نیاز‌ها را ایجاد کنیم تا بتوانیم با توانی که داریم برآورده کنیم و بتوانیم نقش آفرینی خودمان را افزایش بدهیم.

 
سؤال: آقای یزدانی، نگاه مردم و تجار افغانستانی نسبت به محصولات و کالا‌های ایرانی چگونه است، چقدر استقبال آنجا از کالا‌های ایرانی بعمل می‌آید؟
یزدانی: ایران و افغانستان جزء معدود کشور‌هایی هستند که آنقدر اشتراکات مختلف، تاریخی و فرهنگی و هم مرز بودن را دارند که خیلی به هم شبیه هستند.

از مردم افغانستان به طور میانگین هر نفر یکبار در ایران بوده است و در بازار‌های افغانستان فرقی نمی‌کند که کابل باشد، هرات یا مزار شریف باشد، آنجا در مغازه هایشان اگر گشتی بزنید، حتماً در قفسه هایشان یک کالای ایرانی را می‌بینید.

به نسبت این فراز و فرود‌هایی که بوده است، سال ۱۴۰۰ کاهشی بوده است و الان دارد افزایشی می‌شود، قبل از آن رقم تا ۳ میلیارد دلار رسیده بود، با این حال تا الان با این فراز و فرودها، شریک نخست تجاری ایران، افغانستان است.

می‌شود گفت که ذائقه افغانستانی‌ها مخصوصاً در استان‌های مرزی شان خیلی شبیه ایرانی‌ها شده است، کالای ایرانی به دورترین نقاط افغانستان هم رفته است.

حتی ما دو سال پیش از اتفاق و تحولات سیاسی که افتاد به خوست رفته بودیم، تقریباً نزدیک به مرز پاکستان است و جایی است که کمتر ایرانی به آنجا رفته بود.

آن لحظه صبح بود که گزارش می‌خواستم تهیه کنم، با خودم گفتم که اینجا دیگر کالای ایرانی نیامده است، دیدم مربایی که آنجا است، تولید ایران است. حتی در بازار کابل در مغازه‌ها بروید کپی از کالای ایرانی حتی ما جنس تقلبی هم دیدیم که در بازار کابل درست کرده بودند که شیر آلات بود. نمایندگی آن را پیدا کردیم، گفتند شرکت‌های ایرانی بیایند اینجا و خودشان را ثبت کنند.

یک انتظاراتی هم که با بعضی از این مصرف کننده که صحبت می‌کردیم، داشتند، می‌گفتند همان کالایی که در ایران مصرف می‌کنید را به افغانستان بفرستید. همه اینها باعث شده است که ما شریک نخست تجاری افغانستان باشیم و مسئولان آنها و آنهایی که کار تجارت می‌کنند از این موضوع خیلی راضی هستند، مزیت‌های مختلفی تجارت با ایران برای آنها دارد، هم مرز هستند، کالا سریع‌تر به دست آنها می‌رسد، ایران سعی کرده است که مسائل اقتصادی را از مسائل سیاسی جدا کند.

آقای جهانبخت خودشان می‌دانند، مثلاً الان مرز پورهم بزرگ‌ترین مرز افغانستان با پاکستان است، تقریباً یک روز درمیان دارد بسته می‌شود، بخاطر درگیری‌هایی که دارند، مرزی است، خط ایران است، خود تی تی پی است. بالاخره باعث شده است که آنها بیشتر به ایران اعتماد کنند و بیایند گزینه‌هایی مثل چابهار و راه آهن ما که انشاالله بهتر از آن استفاده شود.

 
سؤال: آقای سیادت، با توجه به صحبت‌هایی که آقای یزدانی داشتند، این استقبال از کالای ایرانی در افغانستان را شاهد هستیم. بخش خصوصی در این خصوص چه کار‌هایی انجام داده است، چه برنامه‌هایی است برای اینکه بشود از ظرفیت استفاده کرد؟
سیادت: من ابتدا یک گریزی بزنم به فرمایشات جناب جوانمرد، فرمایشات ایشان در مورد ضرورت توسعه اقتصادی افغانستان، حداقل برای بحث کاهش مهاجرت که این یک الزام است، یعنی ما از این طرف اگر می‌خواهد مهاجر غیرقانونی را اخراج کنیم، قطعاً اگر در داخل افغانستان اشتغال مولد و بادوام ایجاد نشود، قطعاً دوباره ما به هر شکلی ممکن است شاهد بازگشت اینها باشیم و این رفت و برگشت ادامه پیدا می‌کند؛

بنابراین حتماً ما باید در این جهت کار کنیم. این وظیفه دولت است، نکته اینجا است، یعنی ما بعنوان بخش خصوصی، جدای از اینکه دنبال سود و منفعت خودمان هستیم و دل مان می‌خواهد یک کار انسانی را هم در آن مشارکت کنیم،

 اما این مسئولیت را نمی‌توانیم به دوش بگیریم. اینجا است که ما نقش صندوق ضمانت صادرات، نقش سیاست‌های حمایتی دولت، نقش رفع بعضی از موانع مثل بحث بازگشت ارز که اساساً در مورد افغانستان صادق نیست،

دلایل آن را مفصل گفته و نوشته ایم، اگر این اتفاقات بیفتد، بخش خصوصی امروز خیلی پای کار آمده است، یعنی سه سال امنیت در افغانستان که در نیم قرن گذشته بی سابقه بوده است، خیلی‌ها را تشویق کرده است.

الان ما نمایشگاهی در کابل را برنامه ریزی کرده ایم که استقبال خیلی خوب بوده است، در بخش معدن، در بخش کشاورزی، چندین کنسرسیوم در مرکز و در استان‌ها تشکیل شده است و همین هفته گذشته در خراسان رضوی باز یک کنسرسیوم دارد بحث کشت فراسرزمینی، اتاق بیرجند، اتاق زاهدان اکثر اتاق‌ها علاقمند و فعال شده اند.

ما همین هفته گذشته اتاق لرستان را جلسه‌ای داریم برای بحث علاقمندان برای حضور در افغانستان. اما همه اینها الزام دارد که دولت محترم هم واقعاً این اشتیاق را قدر بداند و کمک کند.

ما کمتر حمایتی را از جانب دولت به صورت خاص برای بازار افغانستان داریم که به نظر من حتماً اگر قرار است ما آنجا پررنگ جلوه کنیم و بتوانیم دوام بیاوریم و افزایش توان را داشته باشیم، حتماً به حمایت دوستان دولتی بیش از گذشته نیاز داریم که امیدواریم که این در دولت چهاردهم محقق شود.

 
سؤال: با توجه به صحبت شما، آقای جوانمرد، برای رفع موانع صادرات به افغانستان و اینکه موانع از پیش پای صادرکننده برداشته شود و بتوانند راحت‌تر صادر کنند و کار انجام بدهند و تجارت کنند با افغانستان، چه کار‌هایی در دولت درحال انجام است؟
جوانمرد قصاب: آقای سیادت هم به درستی گفتند من به حرف شما برمی گردم. الان موضوع افغانستان و حتی افغانستانی‌های داخل کشور، تمام وزارتخانه‌های کشور را درگیر کرده است.

یعنی وزارت آموزش و پرورش، وزارت راه، وزارت مخابرات، همه دستگاه ها، یعنی فکر نکنید موضوع امنیتی است، همه دستگاه‌ها به نوعی، حتی وزارت بهداشت در بحث درمان، همه اینها با موضوع افغانستان درگیر هستند.

با توجه به تعداد دوستان افغانستانی که در ایران الان حضور دارند تا شرایط آماده شود و به کشورشان برگردند، این تعداد نیاز به یک ساماندهی دارند.

آقای سیادت فرمودند حمایت‌های دولت، دولت به صورت جزیره‌ای یک کار‌هایی را انجام می‌دهد، اتخاذ این تدبیر دفتر نمایندگی، یعنی ایجاد یک فرماندهی واحد، چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور در بحث سیاست ما با افغانستان.

 
سؤال: الان که فرماندهی واحد هم است، راحت‌تر می‌شود این موانع پیش پای صادرکنندگان را برداشت؟
جوانمرد قصاب: بله ما کمیته تسهیل و رفع موانع تولید و سرمایه گذاران ایرانی و افغانی را در نهاد نمایندگی با همدیگر تأسیس کردیم که منتظر هستیم آقای سیادت جلسات مستقرشان را با حمایت دولت ولی با مدیریت بخش خصوصی ادامه بدهد.

تمام دستگاه و نهاد‌ها در آن عضو هستند که بتوانیم با سرعت این کمیته را مجدداً فعال کنیم تا بتوانیم رفع موانع کنیم. یکی از موانع اصلی و چالش برانگیز ما که سالیان سال است که برای آن می‌جنگیم، مخصوصاً در دو سال گذشته با همه جلساتی که در سران کشور می‌شود گفت انجام شد، نتوانستیم به آن فائق شویم، بحث جذب سرمایه افغان‌ها در ایران است.

 
سؤال: چه کار‌هایی است قرار است انجام شود؟
جوانمرد قصاب: الان بخش صادرات ما به کشور افغانستان در بحث تسهیل شان ما در سفر آقای ملابرادر به ایران در آبانماه گذشته، ما چندین تفاهم نامه اقتصادی در کمیسیون مشترک انجام داده ایم.

می‌دانید که ریاست کمیسیون مشترک با وزارت کشاوزی که خوب پیگیری می‌کنند در این مبحث، تفاهم نامه‌های خوبی انجام داده ایم، در بخش کشاورزی، جاده، راه، هوایی، در بحث منطقه آزاد، چابهار، که حتی با شرکت ذوب آهن اصفهان برای همکاری‌های مشترک انجام شد. در برگشت کشور افغانستان خیلی بهتر از ما کار کرد، خیلی بهتر از دوستان ایرانی ما، واقعاً می‌شود گفت آنها برای هر بندی از این تفاهم نامه که ۹۰ بند از آن استخراج کرده اند، یک مسئول گذاشته اند و برنامه ریزی کرده اند و مدت زمان برای اجرا گذاشته اند.

 در داخل خودمان هم با همه پیگیری‌هایی که وزارت کشاورزی کرد، می‌توانستیم همچنین تفاهمی را در داخل داشتیم که این کار انجام شود که بتوانیم برای بند به بند و رفع ..

سؤال: چرا نداشتیم، مگر دفتر ویژه تشکیل نشده است؟
جوانمرد قصاب: توجیه کردن افراد و مقامات و مسئولین سخت است. در بحث اینکه بالاخره افغانستان چه جایگاهی برای ما بعنوان یک کشور همسایه دارد. ما با کشور افغانستان بحث داعش داریم، بحث‌های امنیتی داریم، اینها وظیفه من نیست، بحث من با افغانستان فقط اقتصادی است، این بخشی از وظایف دفتر ما بخش اقتصاد است.

این دوستان باید درک کنند که ما بگوییم مثلاً مهاجرت را در داخل ایران بخواهیم همانطور که آقای سیادت اشاره کردند، بخواهیم کنترل کنیم باید کار را از آنجا شروع کنیم تا از اینجا، آخر کار، چون هرچه بفرستیم بالاخره از یک راه دیگر وارد کشور می‌شوند.

 
سؤال: بالاخره چطوری باید درک کنند و چه کاری باید انجام شود؟
جوانمرد قصاب: باید بند به بند آن مصوبه، ببینید ما برای این مصوبه ما ۲۴ ساعته شدن مرزها، تأثیر تجارت، الان تا ساعت یازده شب انجام داده ایم.

در مرز‌ها فرماندهی واحد باید ایجاد شود، خیلی سعی کردیم، دستگاه‌ها حداقل نمی‌خواهیم بگوییم کار دیگری نکنند، کار خودشان را فقط انجام بدهند. الان ما تا ساعت یازده شب گذاشته ایم.

هنوز کشور یا مقامات کشوری به این نتیجه نرسیده اند که آنجا باید نیرو‌ها تقویت شود، هنوز نیرو‌هایی که بتواند به صورت ۲۴ ساعته آنجا کار کند، ما نداریم. باید اینها تقویت شوند.

بحث ارز و خروج ارز همانطور که آقای سیادت گفتند، آیا تبادلات مالی ما با کشور افغانستان به صورت ارزی است، این را باید واقعاً راجع به آن تعیین تکلیف کنیم. یا بحث جذب سرمایه گذاری در بحث افغانستان، این به چه شکلی خواهد بود. یا بحث ایجاد مناطق مشترک صنعتی تولیدی در مرز‌ها که بتواند یک اقتصاد پایدار برای مرزنشینان بعنوان اولین سنگر‌های حفظ کشور در مرز‌ها داشته باشیم.

چرا مرزنشین‌های ما قاچاق می‌کنند، چون کار ندارد، اگر کار داشت که قاچاق نمی‌کرد. برای تک به تک اینها برنامه داریم، دوستان افغانستانی خیلی‌ها آمدند، الان بحث چابهار داریم که در سفری که در هفته‌های آینده آقای کرمی استاندار محترم سیستان و بلوچستان انجام خواهند داد به افغانستان، بحث چابهار یا استفاده از کریدور چابهار یا گذر چابهار مطرح است که قرارداد آن را ببندیم که سرمایه گذاری افغان‌ها را جذب کنیم. ولی من فقط عرض کنم، تا بحث سرمایه گذاری و جذب سرمایه گذاری حل نشود، همه ما دور خودمان می‌گردیم.

 
سؤال: برای این باید چه کار کنیم؟
جوانمرد قصاب: شما همین الان بعنوان یک سرمایه گذار خارجی بگویند ارزتان را وارد کشور کنید و سرمایه گذاری کنید، بعد ارزتان را به نرخ نیما تبدیل کنید، در سیستم بانکی، همین الان یعنی ۲۰ درصد یا ۳۰ درصد ضرر، چون نرخ نیما ۴۲ هزار تومان است، نرخ نیما ۶۰ تومان است. تاجر خارجی می‌گوید من که مسئول نرخ‌های پایین و بالای شما نیستم، باید بیایید و یک قیمت به من بگویید تا من کارم را انجام بدهم..
ادامه دارد...