ماهیت‌شناسی فضای مجازی و تشخیص شرایط و الزامات تبدیل شدن به بازیگری توانمند در این عرصه نخستین گام است و هرگونه بی توجهی و غفلت نسبت به این پدیده، صدمه‌ها و آسیب‌های خطرناکی را متوجه جامعه خواهد کرد.
به اعتقاد کارشناسان، فضای مجازی همانقدر که مفید است، با استفاده نادرست سبب آسیب‌های جدی و خطرناکی برای خانواده‌ها به ویژه روابط میان اعضا و کودکان خواهد شد و به گفته کارشناسان و آسیب شناسان، درصد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش میزان ارتباطات خانوادگی و جرائم رایانه‌ای می‌شود.
به همین دلیل فضای مجازی تقریباً در همه کشور‌ها با قوانین خاصی مدیریت می‌شود و حاکمیت بر فضای مجازی با اعمال محدویت‌ها ازجمله موضوعاتی است که تاکنون توانسته جلوی آسیب‌های بسیاری را بگیرد. در حالی که تمام کشور‌های دنیا به ویژه کشور‌های غربی که دیگران تصور آزادی کامل فضای مجازی را در آنها دارند، با قوانین محدود کننده‌ای حکمرانی می‌کنند، این امر مهم در ایران بعضا مغفول مانده است.
حکمرانی فضای مجازی چیست؟
در توضیح حکمرانی باید گفت تنظیم روابط به منظور تامین حق مردم و اشخاص که در قانون اساسی در فضای سنتی تعریف شده است و افراد یک جامعه برای کسب و کار، تفریح، آموزش و حضور در فضا‌های مختلف قوانین و مقررات داشته، روابط در این محیط‌ها تنظیم شده و حقوق مردم، دولت، شرکت‌ها و فعالین اقتصادی مشخص است، اما حکمرانی در فضای مجازی که تمامی این فعالیت‌ها در آن در حال انجام است متفاوت بوده و نیاز است که روابط در آن مشخص شده و مدیریت شود.
در فضای سنتی اشخاص می‌دانند که چطور و کجا فعالیت کنند و نسبت به حقوق خود آگاهی دارند، اما در فضای مجازی در حوزه‌های مختلف مثل رمز ارز‌ها این حدود مشخص نیست و اگر این حوزه قانونمند شود، فرصتی برای مردم خواهد شد. همچنین اگر این فضا ضابطه‌مند باشد مردم با خیال راحت می‌توانند فعالیت کنند و در صورت مواجه با کلاهبرداری قابلیت پیگیری و ساماندهی وجود خواهد داشت.
اما ممکن است با وجود پیگیری این مسئله در سایر کشور‌ها سوال مطرح شود که درحال حاضر کشور در فضای مجازی حکمرانی دارد یا خیر؟ چندی پیش سیدمحمد امین آقامیری- رئیس مرکز ملی فضای مجازی- درباره این موضوع توضیح داد: کشور در فضای مجازی حکمرانی دارد، اما باید توسعه یابد و مشابه مجلس که کار سیاست‌گذاری در آن تمامیت ندارد، در این فضا نیز مسائل با شدت تحول و سرعت تغییر در حال ظهور است که حکمرانی در آن را پیچیده تر، مستمر و متغییر کرده است که خوشبختانه در حال پیشروی در آن هستیم.
او تأکید کرده که فضای مجازی مصادیقی دارد که هر کدام نیاز به سطحی از قوانین دارد، به طور مثال در اخبار جعلی نیاز به تدوین سیاست و قوانین جدید بود که با فضای سنتی تفاوت داشت و یا در بحث ساماندهی سکو‌ها و حتی بعضی مسائل مختص این فضاست که قوانین و تعاریفی نداشتند و اینها را باید از صفر برای کشور تعریف و تدوین می‌کردیم.
آقامیری تأکید کرد: سند راهبردی فضای مجازی کشور نقشی مهم در حکمرانی این فضا خواهد داشت؛ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت امور خارجه، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران فراجا و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جزو دستگاه‌های فعال هستند که بسیاری از اسناد موظفی خود را ارسال و مابقی را در حال بررسی و پیشرفت هستند و تعدادی از این اسناد در کمیسیون‌های عالی مربوطه در مرکز ملی فضای مجازی در حال بررسی نهایی است.
حکمرانی فضای مجازی از نگاه مسئولان
در این راستا به دلیل اهمیت این موضوع دولت چهاردهم از همان روز‌های ابتدای آغاز به کار خود این موضوع را در دستور کار خود قرار داده است و طی روز‌های اخیر مسئولان متعددی در این زمینه اظهار نظر کردند. همچنین هفته گذشته رهبر معظم انقلاب اسلامی در اولین دیدار رئیس جمهور و دولت چهاردهم به موضوع فضای مجازی پرداخت. ایشان گفتند امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است؛ بنابراین، در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد.
ایشان تعبیر سابق خود از فضای مجازی کشور به رها و ول بودن را ناشی از نبود حکمرانی قانونمند خواندند و گفتند: اگر در این زمینه خلأ قانونی دارید، قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و بر اساس آن زمام کار را به دست بگیرید، همچنانکه در همه دنیا با جدیت این کار را می‌کنند؛ بگونه‌ای که اکنون می‌بینید که فرانسوی‌ها آن فرد را بخاطر نقض حکمرانی خود بازداشت کرده‌اند.
ایشان تأکید کردند نقض حکمرانی قابل قبول نیست، کشور در اختیار شما است و در قبال آن وظیفه و مأموریتی دارید و نباید اجازه دهید حکمرانی شما را نقض کنند.
البته این موضوع در برنامه‌های سیدستار هاشمی- وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان امری مهم دیده شده است. وی در جلسه تودیع و معارفه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در سخنان خود به مسئله حکمرانی فضای مجازی اشاره کرده و گفت: دغدغه اصلی من احیای حکمرانی در فضای مجازی است.
مردم منتظر یک قانون مدون در فضای مجازی باشند؟
همچنین مسعود پزشکیان در اولین گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم درباره سیاست دولت برای حکمرانی قانونی فضای مجازی توضیح داد که بناست با وزیر ارتباطات با شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی امنیت ملی بنشینند و بحث کنند و بر اساس داده‌ها بستر را برای راحتی مردم در مسائل فرهنگی و تجارت و علمی فراهم کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که مردم منتطر یک قانون مدون باشند؟ گفت: به امید خدا این کار را خواهیم کرد. البته رئیس جمهور پس از این گفتگو در پیامی که در شبکه اجتماعی ایکس نوشت به مردم وعده داد برای راحتی مردم ضوابط مربوط به فضای مجازی را در شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی تعیین تکلیف خواهیم کرد.
