محصولات کشاورزی از مهم‌ترین اقلام تشکیل‌دهنده سبد غذایی خانوار است. اما افزایش قیمت این محصولات در ماه‌های اخیر موجب شده تا بسیاری از اقشار آسیب‌پذیر از مصرف میوه آن هم از نوع درجه ۲ و ۳ محروم بمانند. اگرچه دلایل متعددی برای این افزایش قیمت عنوان شده اما از آن‌جا که ایران به عنوان کشوری چهار فصل شناخته شده و تولید انواع میوه‌های ضروری در آن به‌طور مداوم رواج دارد، این افزایش قیمت کمتر توجیه‌پذیر است. البته باید پذیرفت که بخشی از افزایش قیمت تا حد ۳۰ یا نهایتا۴۰ درصد با توجه به تورم سالیانه منطقی است، اما افزایش قیمت تا ۱۰۰ درصد و حتی بیشتر چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. این موضوع به حدی از اهمیت برخوردار است که رهبر معظم انقلاب هم در مراسم روز درختکاری نسبت به افزایش قیمت آن هشدار داده و خواستار رسیدگی مسوولان به این موضوع شدند.
گرچه بخشی از افزایش قیمت میوه به واسطه شرایط حاکم بر اقتصاد، طبیعی است، اما افزایش بیش از حد آن مستلزم تامل بیشتری است.
افزایش هزینه تولید یا سود واسطه‌گری؟
«چه دلیلی دارد باغداری که پرتقالش را بر روی درخت ۲ تا ۳۰۰۰ تومان فروخته و قیمت آن داخل انبارهای سورتینگ و سردخانه ها کیلویی ۶ تا ۷۰۰۰ تومان شده به دست مصرف کننده کیلویی ۲۰ هزار تومان برسد؟» این سوالی است که «محمدجواد خاکزاد» مشاور نظام صنفی کشاورزی در گفت‌وگو با رسانه‌ها مطرح کرده و بسیاری به دنبال پاسخی برای تشریح این وضعیتند.
بررسی‌ها از سطح بازار نشان می‌دهد که اختلاف قیمت محصول از باغ تا رسیدن به دست مشتری نهایی، بعضی اوقات تا بیش از ۵ برابر است. در این خصوص مواردی همچون سودجویی عوامل واسطه و دلال، بی توجهی به کشاورزی سفارشی، عدم شفافیت و همچنین نوسان قیمت نهاده‌های تولید هریک در بالا رفتن نرخ محصول موثر بوده است. به عبارتی از زمان تولید محصول تا مصرف ممکن است با سه یا چهار دلال و واسطه روبرو باشیم که هریک در پی کسب سود خود بوده و موجب افزایش قیمت می‌شوند.
به گفته «مجتبی شادلو» نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت در بازار، شفاف نبودن روند قیمت‌گذاری است. شادلو معتقد است، با وجود پتانسیل بالای تولید، اختلاف قیمت میوه از باغ تا بازار بالا است که روشنگری و شفافیت قیمت یکی از مهم ترین مسایل نظام صنفی کشاورزی برای کوتاه کردن دست واسطه و دلال است. به گفته وی شاخص‌های میدان مرکزی میوه و تره بار هنوز به درستی مشخص و روشن نبوده، و به همین دلیل شرایط قیمت‌گذاری هم چندان روشن و واضح نیست.
قدر مسلم بازار میوه و تره‌بار هم به مانند سایر بازارهای مصرفی، تابعی از عرضه و تقاضا است؛ بدین ترتیب با افزایش تقاضا، عرضه محصول متاثر می‌شود و با افزایش عرضه، قیمت‌ها روند کاهشی را در پیش می‌گیرند. این در حالی است که پیش از افزایش تقاضا در بازارِ محصولات کشاورزی شاهد افزایش قیمت‌ها هستیم. این نکته نشان می‌دهد که نهادهای نظارتی و قوانین موجود در این زمینه باید موثرتر عمل کنند.
تحریم‌ها، مانعی که مشکلات را دوچندان می‌کند
وجود تحریم‌های اقتصادی از دیگر مواردی است که مشکل افزایش قیمت را دوچندان می‌کند. تا پیش از اعمال تحریم‌های همه‌جانبه علیه کشور، مبادی صادرات و واردات محصولات کشاورزی با مشکل روبرو نبود و صادرات محصولات به کشورهای همسایه رواج داشت. اما با اعمال تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقال ارز به داخل و خارج، بخش زیادی از صادرات محصولات راکد ماند.
در این زمینه، برخی از دست‌اندرکاران تولید محصولات کشاورزی، افزایش صادرات را عامل اصلی افزایش قیمت دانسته‌اند و برخی با این دیدگاه مخالفند و می‌گویند قیمت محصولات در داخل به حدی بالا و مشکلات صادرات به قدری زیاد است که کشش و به عبارتی انگیزه‌ای برای صادرات وجود ندارد. از این منظر، قیمت بالای محصول، بازرگان را بیشتر ترغیب به انبارداری و فروش در بازارهای داخل می‌کند تا این که بخواهد رنج صادرات و موانع موجود را به جان بخرد. صادرات زمانی ارزشمند است که قیمت محصول در داخل منطقی بوده و با سود مناسب بتوان آن را صادر کرد. درصورتی‌که با قیمت‌های کنونی و وجود تولیدکنندگان رقیب، صادرات محصولات کشاورزی توجیه ندارد. به گفته «سید رضا نورانی» رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی هم‌اکنون در عرصه تولید پرتقال با رقیبی به نام پرتقال «مصری» روبرو هستیم که به دلیل طعم شیرین‌تر، اندازه استاندارد و قیمت پایین نسبت به پرتقال ایرانی، توانسته تا بخش زیادی از بازار کشورهای منطقه را در دست داشته باشد.
بنابراین گمانه‌زنی در خصوص صادرات و افزایش قیمت محصولات کشاورزی چندان درست به نظر نمی‌رسد. هرچند می‌توان افزایش قیمت‌ها در رابطه با اقلامی مثل سم، کود، ادوات کشاورزی و بذر و مساله واردات آن‌ها مورد بررسی قرار داد اما باید گفت تولید کافی محصولات کشاورزی در هر فصل وجود دارد، اما بدون صادرات و یا حتی مصرف رایج در بازارهای داخلی، اقلام کشاورزی همچنان قیمت زیادی دارند.
متاسفانه چند سالی است که اختلاف چندبرابری قیمت محصولات از تولید تا مصرف کننده یکی از معضلات بزرگ بازار میوه و تره بار است که به دلیل عدم شفافیت عملکرد نهادهای نظارتی ضررهای زیادی را به تولیدکننده و مصرف کننده وارد می‌کند که در این خصوص باید سر رشته این معضلات را علاوه بر تحریم در شیوه نظارت و به گفته رئیس جمهوری نبود شفافیت در زنجیره اتصال تولید به توزیع جستجو کرد.
