هر آنچه باید درباره پوکی استخوان بدانید

فرارو- یکی از عوارضی که با بالا رفتن سن سراغ بیشتر افراد می‌آید، عارضه پوکی استخوان است که اگرچه می‌تواند همه افراد را درگیر کند، بانوان بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی سیستماتیک و شایع‌ترین بیماری متابولیک استخوان در جهان است که با چگالی کم استخوان و تغییرات ساختاری در بافت استخوان همراه است. در پوکی استخوان تعداد، ضخامت و اتصالات لایه‌های استخوانی کاهش می‌یابد و با کاهش قدرت استخوان احتمال افتادن و شکستگی‌های گوناگون در افراد مبتلا و به‌ویژه سالمندان افزایش می‌یابد.

 

به گزارش فرارو، پوکی استخوان چه نوع بیماری است و به چه دلیل افراد به آن مبتلا می‌شوند؟ زمینه‌های بروز بیماری پوکی استخوان چیست و این بیماری چه علائمی دارد؟ این بیماری چه عوارضی به دنبال دارد و چگونه می‌توان آن را درمان و از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟ اگر شما نیز به دنبال پاسخ این سوالات هستید، با ما همراه شوید تا اطلاعات مفیدی را درباره عارضع پوکی استخوان در اختیار شما قرار بدهیم.

پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) یک اختلال اسکلتی است که بیشتر در دوران کهن‌سالی بروز می‌کند. ویژگی بارز این بیماری کاهش استحکام استخوان است و فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد. استخوان یک بافت زنده است و همین زنده بودن است که به آن امکان می‌دهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر یک انسان بافت استخوانی بدن مرتب با سلول‌های خورنده‌ای که در آن است، (به اسم استئوکلاست) جذب می‌شود و در همان حال استخوان جدید با سلول‌های استئوبلاست روی آن جایگزین می‌شود. به این ترتیب بافت همه استخوان‌های بدن مرتب در حال نو شدن است. در سنین کودکی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است؛ ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود، جذب می‌شود و حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان باز هم بدن از ساخت استخوان جدید دست نمی‌کشد و فقط مقدار آن کم می‌شود. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است.

بسیاری از استخوان‌های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده‌اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی می‌گویند و روی آن را لایه‌ای از استخوان سفت، سخت، بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان «کورتیکال» می‌گویند. استخوان در قسمت کورتیکال به صورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان‌های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال بیشتر است. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده است که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد. در پوکی استخوان یا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر می‌شود، به‌طوری که حفرات داخل آن بزرگ‌تر و فاصله بین میله‌های داربست بیشتر می‌شود و میله‌های داربست نازک‌تر خواهند شد؛ همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک‌تر می‌شود. به عبارت بهتر در پوکی استخوان با کاهش کمیت و تغییر در کیفیت ساختار استخوان‌ها استحکام آن‌ها کاهش پیدا می‌کند و خاصیت شکنندگی استخوان افزایش می‌یابد، از این‌رو شکستگی استخوان مهم‌ترین تظاهر بالینی استئوپروز است.

 

دانشمندان هنوز نمی‌دانند که علت بروز استئوپروز و یا پوکی استخوان چیست؛ اما آنچه مشخص است، آن است که در این حالت فرآیند نرمال بازساخت استخوان از بین می‌رود و یا کند می‌شود. در واقع احتمال بروز استئوپروز وابسته به این است که شما در دوره اوج تراکم استخوان (سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی) چه مقدار توده استخوانی به دست بیاورید و بعد از آن با چه سرعتی از دست بدهید. با این حال همیشه عواملی وجود دارد که زمینه‌ساز پوکی استخوان می‌شود. این عوامل را می‌توان به دو دسته عوامل قابل کنترل و پیشگیری و عوامل غیر قابل کنترل و پیشگیری تقسیم کرد:

همان‌گونه که از این نام برمی‌آید، این‌ها عواملی هستند که می‌توان از بروز آن‌ها پیشگیری یا حداقل آن‌ها را کنترل کرد. مهم‌ترین عوامل قابل کنترل و پیشگیری پوکی استخوان عبارت‌اند از:
ــ وزن: وزن بسیار کم (نسبت به وزن طبیعی براساس سن و قد) سبب کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود.
ــ تحرک: نداشتن تحرک و فعالیت روند کاهش توده استخوان‌ها را تسریع می‌کند.
ــ تغذیه: مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین D به‌تدریج سبب کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شود.
ــ دخانیات: مصرف سیگار ازجمله عواملی است که نقش آن در بروز پوکی استخوان ثابت شده است.
ــ برخی داروها: استفاده طولانی از برخی دارو‌ها مانند کورتون، کاربامازپین (داروی ضد تشنج) و هپارین (جهت رقیق کردن
خون و جلوگیری از تشکیل لخته) سبب کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شوند.

مهم‌ترین عوامل غیرقابل کنترل و پیشگیری پوکی استخوان شامل موارد زیر می‌شوند.
ــ جنسیت: شیوع پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است. شکستگی ناشی از آن نیز در زنان تقریبا چهار برابر مردان است. روند کاهش تراکم استخوان در مردان از سرعت کمتری برخوردار است، البته پس از سنین ۶۵-۷۰ سالگی این روند در زنان و مردان برابر می‌شود.
ــ سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‌شود.
ــ یائسگی: در هنگام یائسگی تولید هورمون استروژن از تخمدان‌ها متوقف می‌شود. به این ترتیب پس از یائسگی سرعت کاهش توده استخوانی بالا می‌رود. زنانی که قبل از سن ۴۵ سالگی یائسه می‌شوند یا کسانی که تخمدان‌های‌شان با جراحی برداشته می‌شود، بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.
ــ سابقه خانوادگی: وراثت بر تراکم توده استخوانی و سرعت کاهش آن اثر دارد.
ــ نوع استخوان‌بندی: استخوان‌بندی ظریف و کوچک، داشتن قد کوتاه و یا لاغر بودن فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند.
ــ نژاد: برخی از نژاد‌ها مثل ساکنین اروپای شمالی یا آسیای جنوب شرقی بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند.
ــ ابتلا به برخی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی مانند بیماری غده تیروئید (پرکاری تیروئید)، بیماری غده پاراتیروئید (پرکاری یا کم کاری)، بیماری غدد جنسی (کم کاری) و بیماری غدد فوق کلیوی (کم کاری یا پرکاری) می‌توانند فرد را در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار بدهند.

 

پوکی استخوان شبیه بسیاری از بیماری‌ها نیست. معمولاً در اوایل پیشرفت این بیماری هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که شما را از حضور این بیماری آگاه کند. حتی اگر استخوان‌های‌تان در حال ضعیف‌تر شدن باشند، احتمالاً این ضعیف شدن را احساس نمی‌کنید، به همین دلیل گاه به پوکی استخوان «بیماری خاموش» می‌گویند. برای بسیاری از مردم اولین نشانه‌ای که برای پوکی استخوان وجود دارد، شکستگی است. ممکن است این شکستگی‌ها باعث از دست دادن قد استخوان شود و فرد در این حالت متوجه شروع قوز ستون فقرات شود. گردن درد و کمردرد ناشی از شکستگی یا آسیب دیدن مهره‌ها می‌تواند از دیگر علائم پوکی استخوان باشند؛ همچنین شکستن نقاط دیگری از بدن که از قبل هیچ ضربه‌ای ندیده، ممکن است نشان از پوکی استخوان باشد. عکس‌های دندان‌پزشکی که کمبود استخوان در فک را نشان می‌دهد؛ نیز می‌تواند نشانه پوکی استخوان باشد. مشکل این است که وقتی شکستگی استخوان اتفاق افتاد، پوکی استخوان در مرحله پیشرفت قرار دارد. علائم پوکی استخوان در مراحل پیشرفته‌تر عبارت‌اند از:

۱. کوتاه شدن قد: شکستگی‌های فشاری در اثر فشار وارده بر ستون فقرات باعث کوتاه شدن قد می‌شود. این یکی از علائم پوکی استخوان است.
۲. شکستگی در اثر زمین خوردن: شکستگی استخوان یکی از شایع‌ترین علائم استخوان‌های سست و شکننده است. شکستگی می‌تواند با افتادن بر زمین یا یک حرکت کوچک مثل عبور از لبه جدول یک خیابان اتفاق بیافتد. برخی شکستگی‌ها ناشی از استئوپروز به واسطه یک عطسه محکم یا سرفه شدید اتفاق می‌افتد.
۳. درد کمر یا گردن: پوکی استخوان می‌تواند باعث شکستگی فشاری ستون فقرات شود. این شکستگی‌ها می‌تواند بسیار دردناک باشد؛ زیرا مهره‌های ضعیف و شکننده ممکن است عصب‌هایی را تحت فشار قرار بدهند که از نخاع بیرون می‌زند. علائم درد می‌تواند از خفیف و جزئی تا شدید متغیر باشد.
۴. خمیده شدن یا شکستگی در اثر فشار: فشار مهره‌ها باعث ایجاد یک خمیدگی اندک در ناحیه فوقانی کمر می‌شود. به کمر خمیده شده کایفوسیس (kyphosis) گفته می‌شود. کایفوسیس باعث کمر درد یا گردن درد می‌شود؛ حتی می‌تواند به دلیل فشار زیاد روی مجرای تنفسی بر تنفس تاثیر بگذارد و انبساط ریه را محدود کند.

پوکی استخوان به طور معمول و در یک طبقه‌بندی کلی به دو دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
۱. پوکی استخوان نوع ۱ (پوکی استخوان بعد از یائسگی): نوع اول بیشتر در میان زنان شایع است و با کاهش استروژن که ۵ تا ۱۰ سال بعد از یائسگی اتفاق می‌افتد، مرتبط است. مهره‌های ستون فقرات، انتهای استخوان ساعد و مفصل ران شایع‌ترین محل‌های خطر برای شکستگی در این نوع پوکی استخوان هستند.

۲. پوکی استخوان نوع ۲ (پوکی استخوان سال‌خوردگی): نوع دوم پوکی استخوان هم بر مردان و هم بر زنان تأثیر می‌گذارد که ناشی از کمبود کلسیم است و با افزایش سن ارتباط دارد. پوکی استخوان نوع ۲ شامل نازک شدن استخوان ترابکولار (استخوان اسفنجی شکل داخل استخوان سخت کوریتکال) می‌شود. استخوان ران، استخوان بزرگ ساق پا، استخوان بازو، لگن و مهره‌ها در خطر بالاتری برای شکستگی در این نوع پوکی استخوان هستند.

 

در حدود نیمی از زنان و تقریباً ۲۰ درصد از مردان بالای ۵۰ سال در دوره‌ای از زندگی خود دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان شده‌اند. شکستگی مهره و لگن از شایع‌ترین شکستگی‌ها هستند که برای افراد رخ می­‌دهد. با این‌ حال اگرچه با افزایش سن احتمال شکستگی لگن افزایش می‌یابد، تنها در حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد از زنان بالای ۷۵ سال از شکستگی لگن رنج می‌برند. این احتمال در زنان بالای ۸۵ سال به حدود ۱٪ افزایش می‌یابد. شکستگی استخوان‌ها به‌ویژه در ستون فقرات یا لگن جدی‌ترین عارضه پوکی استخوان است. شکستگی‌های لگن معمولا در اثر افتادن ایجاد می‌شود و می‌تواند به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب منجر شود. در بعضی موارد شکستگی ستون فقرات ممکن است حتی بدون افتادن رخ بدهد. استخوان‌هایی که ستون فقرات (مهره‌ها) را تشکیل می‌دهند، می‌توانند تا حد خرد شدن ضعیف شوند و این می‌تواند منجر به کمردرد، کاهش قد و حالت خمیده به سمت جلو شود.

پوکی استخوان را یک بیماری خاموش تعبیر می‌کنند، به این معنی که احساس و تشخیص آن از طرف فرد مبتلا به‌سختی صورت می‌گیرد. با این حال برای پزشکان و متخصصان این امر چندان دشوار نیست. پزشک می‌تواند با استفاده از روش‌های زیر به تشخیص پوکی استخوان اقدام کند:

۱. معاینه جسمانی: معاینه و سابقۀ پزشکی کمک می‌کند تا مشخص شود آیا در معرض پوکی استخوان هستید یا نه؟ پزشکتان می‌تواند به شما کمک کند تا برنامۀ پیشگیری برای خود تعیین کنید.

۲. پرتو‌های X و عکس‌های رادیولوژی: معمولاً برای تشخیص پوکی استخوان از رادیولوژی استفاده نمی‌شود؛ ولی وقتی به دلایل دیگری عکس رادیولوژی گرفته می‌شود، معمولا پوکی استخوان را - که نسبتاً زیاد باشد - هم در فرد مشخص می‌کند. اسکن قسمت‌های مختلف بدن مانند لگن و ستون مهره‌ها با استفاده از نوع خاصی از دستگاه اشعه ایکس می‌تواند افزایش خطر شکستگی را تائید کند.

۳. آزمایش‌های سنجش تراکم استخوان: انجام این آزمایش‌ها فعلاً برای تشخیص و پیگیری درمان پوکی استخوان دقیق‌ترین روش است. اطلاعات لازم را از پزشکتان بپرسید این آزمایش معمولا ۱ تا ۲ سال یک بار تکرار می‌شود تا روند پوکی استخوان و احتمالاً درمان آن مشخص شود. همراه این آزمایش برای بار اول معمولاً سری آزمایش‌های عمومی هم از فرد گرفته می‌شود تا از سلامتش اطمینان یابند. به هر حال به یاد داشته باشید که تشخیص پوکی استخوان خیلی ساده نیست و در بیشتر موارد وقتی تشخیص داده می‌شود که فرد دچار شکستگی شده است؛ بنابراین بهترین راه درمان، پیشگیری از بیماری پوکی استخوان است.

۴. اولتراسوند پاشنه: اولتراسوند پاشنه نیز ممکن است برای تست تراکم استخوان و برآورد خطر شکستگی برای زنان بالای ۶۵ سال استفاده شود.

 

توصیه‌های درمانی معمولا براساس تخمین خطر احتمال شکستن استخوان در ۱۰ سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود. اگر خطر شما زیاد نیست، ممکن است درمان شامل دارو نباشد، در عوض ممکن است بر اصلاح عوامل خطر متمرکز شود. اگر خطر پوکی استخوان زیاد باشد، ممکن است از روش‌های درمانی مختلف استفاده شود. درمان پوکی استخوان معمولا با یکی از روش‌های زیر صورت می‌گیرد:

۱. درمان‌های دارویی: دارو‌های متنوعی وجود دارند که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین دارو‌های ضد پوکی استخوان اشاره شده است:
ــ بیس فسفونات یکی از گروه‌های اصلی دارو‌هایی است که می‌تواند برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان استفاده شود.
ــ تعدیل‌ کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن نیز ممکن است برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان استفاده شود.
ــ دنوزوماب پادتنی است که به پروتئین درگیر در فرآیند جذب استخوان در بدن متصل می‌شود. این پادتن در کاهش جذب استخوان و حفظ تراکم استخوان تأثیر اثبات شده‌ای دارد.
ــ درمان جایگزینی هورمون به حفظ استخوان و کنترل علائم یائسگی کمک می‌کند.
ــ هورمون پاراتیروئید آنالوگ استخوان جدید را سریع‌تر از آنکه استخوان‌های قبلی تجزیه شود، ایجاد می‌کند.

برای درمان برخی از موارد بیماری پوکی استخوان ممکن است دو یا چند دارو هم‌زمان و به‌ صورت ترکیبی استفاده شوند.

۲. فیزیوتراپی: فیزیوتراپی می‌تواند به فرد کمک کند تا استخوان؛ همچنین ماهیچه‌های خود را تقویت کند. فیزیوتراپی از سایش استخوان جلوگیری می‌کند، احتمال سقوط را کم و به کنترل درد کمک می‌کند. استخوان یک بافت زنده است که می‌تواند با برخی از انواع ورزش‌ها بهبود یابد. فیزیوتراپیست می‌تواند به شما برای پیدا کردن فعالیت‌ها و تمرینات متناسب با نیازهای‌تان کمک و استخوان‌های شما را تقویت کند.

۳. الکترو مگنت تراپی: استخوان به درخواست مکانیکی خواسته شده از آن واکنش می‌دهد. وقتی فشار مثلاً در طول استراحت در بستر، بی‌حرکتی و بی‌وزنی کاهش می‌یابد، توده استخوانی از بین می‌رود. از سوی دیگر هنگامی‌ که بارگذاری به‌درستی انجام شود، باعث افزایش تراکم استخوان می‌شود. الکترومگنت تراپی نه‌تنها از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند، تراکم استخوان از دست رفته را دوباره بازیابی می‌کند. الکترومگنت تراپی در فواصل مشخص بر استخوانی اولنا تأثیر می‌گذارد. علاوه‌بر این سیگنال‌های با دامنه کم تحلیل استخوان در نازک‌نی را کاهش می‌دهد.

۴. تغییر در سبک زندگی: دریافت مقدار کافی کلسیم و ویتامین D در رژیم می‌تواند به کاهش از دست دادن استخوان کمک کند. غذا‌های غنی از کلسیم شامل محصولات لبنی، سبزیجات با رنگ سبز تیره، غلات غنی‌ شده، نان‌ها و محصولات سویاست. در حال حاضر بسیاری از حبوبات و آب پرتقال‌های موجود غنی‌ شده از کلسیم هستند. بر مصرف ویتامین D بدن خود نظارت کنید. بدن شما برای جذب کلسیم به ویتامین D نیاز دارد.

۵. فعالیت فیزیکی: ورزش برای استخوان‌های شما مقاومت لازم را فراهم می‌آورد تا قوی بمانند. تمرین‌های تقویتی برای استخوان‌های بازو و استخوان‌های بالای ستون فقرات بسیار مفید است. این ورزش‌ها می‌تواند شامل وزنه زدن، کار با ماشین‌های ورزشی کششی و باند‌های مقاومتی باشد.