به گزارش خبرنگار ایرنا، چهارشنبه‌سوری یکی از پرشورترین رسوم در استقبال از نوروز است که ریشه در آیینهای کهن پایان سال دارد و بازمانده از جشن فروردگان است. این آیین که مهم‌ترین عنصر آن آتش است در دوره اسلامی با تغییر تقویم در آخرین چهارشنبه سال قرار گرفته است.
شب آخرین چهارشنبه سال یا همان "چهارشنبه سوری" از قدیم به عنوان یک جشن و نماد روشنی، سرخی و سلامتی گرامی داشته شده است و مردم در این آیین برای یکدیگر طلب سلامتی، دوری از بیماری، شادابی و بخت خوش می کنند.
برخی آیینهای منحصر به چهارشنبه‌سوری که در شهرستان سبزوار همچنان پا بر جا مانده شامل کوزه شکستن، پریدن از روی آتش، گوی در آتش انداختن، شال اندازی، مراسم علفه، پخت غذاهای مخصوص، ملاقه زنی و طلب عیدی کردن است.
ریشه تاریخی آیین چهارشنبه‌سوری
یک پژوهشگر تاریخ و آداب و رسوم درباره ریشه تاریخی آیین چهارشنبه‌سوری گفت: قدیمی‌ترین کتابی که درباره چهارشنبه‌سوری نوشته شده کتاب "تاریخ بخارا" ابوبکر نرشخی مربوط به قرن سوم هجری و در عهد سامانیان بوده که در کتابش از "شب سوری" یاد می کند که ایرانیان پیش از اسلام چگونه آتش به پا می‌کردند.
ابوالفضل بروغنی افزود: همچنین در شاهنامه فردوسی به آیین چهارشنبه‌سوری در داستان "بهرام چوبینه و پرموده" اشاره شده است.
وی اضافه کرد: اما منبع موثق‌تری که پریدن از آتش یادگار آن روز است در شاهنامه فردوسی موضوع گذر سیاوش از آتش است که این گذر به سلامت از آتش نشان دهنده پاکی و بی گناهی وی بود.
این پژوهشگر تاریخ و آداب و رسوم گفت: ما نیز امروز به یاد سیاوش که از آتش گذشت از روی آتش می‌پریم که هم یاد و نام سیاوش زنده ماند و هم دلیلی بر بی گناهی و پاکی ایرانیان باشد.
کوزه‌شکستن، علفه و ملاقه زنی رسوم ماندگار چهارشنبه آخر سال سبزوار
یک پژوهشگر تاریخ ایران باستان نیز درباره آداب و رسوم شب چهارشنبه سوری در سبزوار گفت: با فرا رسیدن شب، مردم همچون گذشته آتشی را در کوچه یا صحن حیاط روشن می کنند و پیر و جوان برای تحقق آرزوهای خود، دفع بلا و رفع زشتیها از روی آتش می پرند و این شعر را می خواندند "زردی ما از تو؛ سرخی تو از ما" و بدین ترتیب سختی‌ها وبلاها را از خود، خانواده و محل دور می کنند.
محمد عبدالله زاده ثانی همچنین درباره استمرار آیین کوزه شکستن در منطقه سبزوار افزود: گذشتگان معتقد بودند کوزه شکستن برای دفع بلاست لذا درون کوزه سفالین مقداری زغال، نمک و سکه به عنوان نمادهای سیاه بختی، شورچشمی و تنگدستی انداخته و پس از چرخاندن کوزه دور سر خود، آن را به بالای پشت بام برده و با گفتن عبارت "درد و بلای خونه را ریختم به توی کوچه" آن را می انداختند.
وی در باره مراسم علفه نیز گفت: در زمان قدیم برخی معتقد بودند در این شب و روز، روح درگذشتگان آزاد است و به سراغ خانه های دنیوی خود می آید لذا غذایی به نام علفه می پختند و همراه با کاسه آبی پشت بام خانه‌ها قرار می دادند تا روح مردگان از آن استفاده کنند برخی نیز نان را به صورت قلفی(قلفتی) پخته و از سمت بالا به پایین روستا بین مردم پخش می‌کردند و مردم فاتحه ای برای شادی ارواح می‌خواندند.
این پژوهشگر تاریخ ایران باستان گفت: رسم ملاقه زنی نیز چنین است که کوچکترها به صورت گروهی کاسه به دست گرفته و با کوبیدن ملاقه به پشت آن در خانه همسایه‌ها می رفتند و از آنان طلب عیدی می کردند برخی به آنها از آجیل و تنقلاتی که برای شب عید مهیا کرده بودند می‌دادند و برخی با ریختن کاسه ای آب از بچه ها پذیرایی می کردند.
عبدالله زاده همچنین شال اندازی را نیز یکی دیگر از رسوم قدیمی این منطقه دانست و افزود: در این مراسم فردی از روزنه سقف نورگیرخانه در حالی که برای شناخته نشدن صورت خود را می پوشاند شال خود را پایین می انداخت و صاحب خانه در حد وسع خود تنقلات و یا قند و پول برای او می بست.
وی همچنین از رسومی همچون چاولی چغل، عروس قنات و چشم آبرو به عنوان آیینهایی نام برد که گاه همزمان با چهارشنبه‌سوری انجام می شود چنانکه آیین چاولی چغل برای طلب باران و آیین عروس قنات هم با کم شدن نزولات آسمانی اجرا می شد.
این پژوهشگر تاریخ ایران باستان افزود: در آیین چشم ابرو نیز کوزه را طراحی کرده نذر و نذورات خود را داخل آن می ریختند و شب هنگام آن را در پشت بام از بالای سر رها کرده و می شکستند و به این ترتیب نیازمندان دمدمه‌های صبح صورت خود را بسته و از آن پولها بر می داشتند.
عبدالله زاده به پختن غذاهایی چون آش، شوربا و آش جوشبره اشاره کرد و افزود: در آش جوشبره خمیرهایی را به شکل مربع و مستطیل می بریدند و درون آن را با سبزی‌های معطر پرمی کردند و پس از خشک شدن در آب جوش ریخته و پس از پخت و سردشدن به آن ماست می زدند.
وی ادامه داد: همچنین در شب چهارشنبه سوری اهل خانه دور هم جمع می شدند و شادی می کردند و انواع پلو، شیرینی و آجیل شامل انجیر، کشمش، خرما، توت خشک، فندق، پسته و بادام می خورند.
این پژوهشگر تاریخ باستان ایجاد برخی مزاحمتها طی سال‌های اخیر در شب چهارشنبه‌سوری را ناشی از ناآگاهی جوانان و نوجوانان نسبت به فلسفه و چرایی این آیین کهن دانست و افزود: آیین چهارشنبه‌سوری نیاز به بازسازی و زنده سازی دارد تا آن طور که شایسته فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی است برگزار شود.
سبزوار در ۲۳۰ کیلومتری غرب مشهد واقع است.
