کوه ها سرچشمه اصلی منابع آب شیرین جهان هستند و بدون آب رودهایی که از کوه ها سرچشمه می گیرند، کشاورزی در دشت ها امکان پذیر نیست.
بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری کمیاب در کوهستان ها جای دارند و حیات دشت ها وابسته به کوه هاست. تعدیل آب و هوا و وجود منابع معدنی و غذایی و چشم اندازهای زیبا و بدیع از دیگر نعمت هایی است که انسان به واسطه کوه از آنها برخوردار می شود.
با توجه به قرار داشتن فلات ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک آسیا و بارش بخش عمده نزولات جوی سالانه در نواحی کوهستانی، اهمیت کوهستان ها در تامین مایه حیات بشر، یعنی آب آشامیدنی بیش از پیش نمایان می شود.
دکتر نیما فرید مجتهدی در گفت وگو با ایسنا، کوهستان را یک واحد جغرافیایی بسیار مهم در کره زمین دانست و اظهار کرد: اهمیت و تاثیر اکوسیستم کوهستان در حیات بشر و زندگی گیاهان و جانوران موجب شد که ۱۱ دسامبر ۲۰۰۳ از سوی سازمان ملل متحد به عنوان روز بین المللی کوهستان نامگذاری شود و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) مسئولیت هماهنگی امور مرتبط به کوهستان و این روز را در سطح جهان بر عهده بگیرد.
وی نخستین دلیل اهمیت کوهستان برای حیات بشر را موضوع تامین آب شیرین دانست و افزود: در حال حاضر ۸۰ درصد آب مصرفی جهان در مناطق کوهستانی تامین می شود لذا باید بگوییم که حیات ما وابسته به کوهستان هاست.
این دکترای آب و هواشناسی، با بیان اینکه سازمان ملل متحد از کوهستان ها به عنوان برج های آب یاد می کند، گفت: کوهستان ها ۲۷ درصد کره زمین را تشکیل می دهند و ۱.۱ میلیارد از جمعیت جهان در مناطق کوهستانی زندگی می کنند.
مجتهدی، ۷۰ درصد این جمعیت را روستانشین دانست که معمولا زندگی آنان تحت تاثیر شرایط سخت تری به ویژه از لحاظ تامین معیشت و امنیت غذایی قرار دارد و عنوان کرد: کوهستان منشا منابع غذایی مهم همچون ذرت، سیب زمینی، گوجه فرنگی، گندم و جو است.
وی با اشاره به استقرار ۲۵ درصد تنوع زیستی خشکی های کره زمین در کوهستان ها، اضافه کرد: ۲۳ درصد از جنگل های جهان نیز در کوهستان ها قرار دارند لذا شعار امسال روز بین المللی کوهستان «تنوع زیستی اهمیت دارد؛ از آینده مان محافظت کنیم» انتخاب شده است.
کوهستان تنوع آب و هوایی را موجب می شود
این اقلیم شناس، در پاسخ به این سوال که «چرا تنوع زیستی در کوهستان زیاد است؟»، خاطرنشان کرد: کوهستان از لحاظ طبیعی شرایطی را ایجاد می کند که موجب تنوع زیستی می شود. در واقع کوهستان در بعد ارتفاعی و عمومی رشد داشته و شیب های متنوع را ایجاد می کند لذا محیط یکسان و یکنواخت ندارد و تنوع آب و هوایی را موجب می شود. به عنوان مثال در جلگه گیلان با آب و هوای مرطوب و معتدل مواجه هستیم، اما وجود کوهستان موجب شکل گیری طبقات آب و هوایی شامل مدیترانه‌ای، نیمه مرطوب، نیمه خشک و خشک و سرد شده است.
مجتهدی، اختلاف شیب و اختلاف ارتفاع را موجب ایجاد تنوع در اکوسیستم کوهستان دانست و تصریح کرد: در کوهستان گیلان انواع اشکوب های زیست-آب‌وهوایی را می بینیم و درختچه های استپی، پوشش‌های علف‌های بلند و چتریان و نواحی آلپی وجود دارد.
وی ادامه داد: این تنوع زیستی ارزشمند مختص کوهستان است، در حالی که تنوع زیستی در شرایط کم ارتفاع به عرض های جغرافیایی بستگی دارد.
نویسنده کتاب «اطلس کوه های گیلان»، با بیان اینکه ایران بدون رشته کوه های البرز و زاگرس فرقی با عربستان نداشت، عنوان کرد: تمام شهرهای مهم کشور در پای کوه هستند و هیچ شهری در داخل فلات ایران وجود ندارد که حیاتش وابسته به کوه نباشد.
وی کوه های ایران را به مثابه آب انبار دانست که حیات آبی مردم را تامین می کنند و گفت: فلات ایران گرم و خشک است، اما وجود کوهستان باعث تعدیل آب و هوایی کشور شده است. در واقع با همین اعتدال آب و هوایی مناطق مختلف قابل زندگی می شوند.
این کارشناس جغرافیای طبیعی اضافه کرد: کوهستان اکوسیستم بسیار خاصی است لذا در زمینه مخاطرات طبیعی نیز شرایط خاصی دارد، زیرا بسیاری از مخاطرات طبیعی مختص کوهستان است و شیب مناطق کوه ها مسبب مخاطراتی همچون بهمن و لغزش و خزش و ریزش و... است؛ علاوه بر اینکه مناطق کوهستانی عمدتا با زلزله خیزی مواجه هستند.
مجتهدی، کوهستان را محل سوگیری و سرعت گیری سیلاب ها دانست و خاطرنشان کرد: درگیری مناطق کوهستانی مانند ایران با مخاطرات طبیعی بیشتر است. ۷۰ درصد استان گیلان نیز کوهستانی است و لذا دچار لغزش، ریزش، بهمن، سیل، برف های سنگین و کولاک در این شرایط جغرافیایی هستیم.
وابستگی ایران به بارش برف صد دردصدی است
وی با اشاره به نقش کوهستان ها در توسعه اقتصادی مناطق، یادآور شد: بخش قابل توجهی از مردم روستایی گیلان وابسته به کوهستان هستند و گیلان بزرگترین تولیدکننده فندق کشور محسوب می شود. همچنین تولید چای، گردو و گیاهان دارویی به ویژه گل گاوزبان در اراضی شیبدار استان از رونق خاصی برخوردار است.
این اقلیم شناس، به نقش تولیدت دامی در امنیت غذایی ایران و گیلان اشاره و عنوان کرد: دامداری به ویژه در گیلان وابسته به کوهستان است لذا باید با دقت و ظرافت بیشتری به تاثیر کوهستان بر تولیدات اقتصادی بپردازیم.
مجتهدی، با بیان اینکه بعد از انقلاب صنعتی شاهد تغییر اقلیم ناشی از زمین گرمایی هستیم، خاطرنشان کرد: بشر به صورت مستقیم و غیر مستقیم در تولید گازهای گلخانه ای نقش داشته و پیامد این گرمایش جهانی، تغییر اقلیم است.
وی با اشاره به اثرگذاری زیاد تغییر اقلیم در اکوسیستم کوهستان، اظهار کرد: اکوسیستم کوهستان بسیار شکننده است.
این دکترای آب و هواشناسی، با بیان اینکه ۲۰ درصد جمعیت کشور در تهران و البرز مستقر هستند، گفت: آب مصرفی این جمعیت از البرز مرکزی و رشته کوه توچال تامین می شود لذا اثرات تغییر اقلیم، کاهش بارش برف در کوهستان را موجب می شود و کاهش بارش برف، منابع آبی را ضعیف و رودخانه ها را خشک می کند و در نهایت کاهش حجم آب پشت سدها اتفاق می افتد.
وی برف موجود در کوهستان را منبع آب انبارهای ایران دانست و تصریح کرد: وابستگی ایران به بارش برف صد دردصدی است، اما افزایش دما و کاهش بارش برف می تواند رژیم رودخانه های کشور را تحت تاثیر قرار دهند و پیک آبدهی رودخانه ها را از اواخر بهار و تابستان به اوایل و میانه بهار برساند لذا نظام بهره برداری کشاورزی به هم خورده و کشاورز باید خود را با شرایط جدید رژیم آب‌شناختی انطباق دهد؛ اگر دیگر شرایط محیطی و انسانی این امکان را به او بدهد.
مجتهدی، فراوانی آتش سوزی جنگل ها را یکی دیگر از پیامدهای تغییر اقلیم دانست و متذکر شد: تغییرات اکوسیستم کوهستان بر اقلیم و تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم کوهستان اثرگذاری دوطرفه دارد و لذا تغییرات اقلیمی منطقه ای و جهانی به از بین رفتن پوشش جنگلی و مرتعی کمک کرده و به هم خوردن کاربری اراضی، شرایط آب و هوایی را دگرگون کرده است.
انتهای پیام
