عشایر با دارا بودن ۱.۵ درصد جمعیت ایران و نگهداری، پرورش و پرواربندی ۲۸ درصد دام سبک کشور ۲۵ درصد مواد پروتیینی به ویژه گوشت قرمز و محصولات لبنی و همچنین ۴۰ درصد صنایع دستی ایران را تولید می‌کنند.
هرچند جمعیت عشایر ایران طی حدود ۱۵ سال گذشته در عدد یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر ثابت مانده است اما تولید مواد پروتئینی توسط این جمعیت کوچ رو افزایش یافته است که این امر جایگاه باثبات و مهم عشایر در تولید مواد خوراکی اساسی کشور را نشان می‌دهد.
عشایر خراسان رضوی به عنوان نمونه موفق جامعه مولد در کشور به شمار می‌روند، عشایر این استان ۶.۹ میلیون نفری با هفت هزار و ۵۰۰ خانوار در قالب ۳۵ طایفه، دارا بودن ۹۹۰ هزار راس دام، تولید سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز، ۱۷ هزارتن فراورده‌های دامی شامل شیر، روغن، پشم، کرک و کود حیوانی و ۴۱ هزار و ۸۰۰ مترمربع صنایع دستی شامل گلیم، قالیچه، فرش و تابلو فرش نقش به سزایی در اقتصاد این استان و کشور دارند.
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی در تشریح نابسامانی های حوزه تولید گوشت قرمز به خبرنگار ایرنا گفت: ۷۰ درصد هزینه پروارکردن دام مربوط به تغذیه و ۳۰ درصد بقیه شامل هزینه‌های جاری مانند کارگر، بیمه، واکسن و سایر موارد است.
محمـد نبوی فرد افزود: در حال حاضر دامداران استان به دلیل افزایش بی‌رویه هزینه‌های دامپروری که مهمترین آن خوراک دام می‌باشد دچار تنشهای اقتصادی و مالی شده‌اند و طی سال جاری دامداران مستقر در روستاها به ناچار اقدام به فروش دام خود نموده‌اند.
وی ادامه داد: در حالی که بسیاری از دامداری های روستایی خالی از دام شده، عشایر استان، یک میلیون راس دام سبک را پروار کرده و با اصلاح مدیریت پرورش دام روی پای خود ایستاده اند و دام خود را نفروخته اند چرا که توانسته اند هزینه های زائد تولید را با برخی روشها حذف کنند.
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی گفت: ما با اصلاح مدیریت پرورش دام هزینه ۷۰ درصدی خوراک دام عشایری را در این استان به ۳۵ درصد کاهش دادیم.
وی افزود: "ضریب تبدیل" دام سبک عشایری ما قبلا ۱۲ کیلو گرم یونجه بود، یعنی به ازای یک کیلو گرم وزن دام ۱۲ کیلو یونجه مصرف می شد اما به لطف برنامه های اصلاح تغذیه دام، متوسط ضریب تبدیل در میان عشایر استان به ۶ کیلو و البته در مواردی نیز به چهار کیلوگرم کاهش یافته است.
نبوی فرد ادامه داد: بر اساس اصول علمی سن وزن گیری دام تا ۶ ماهگی است حال آنکه در روشهای قدیمی و متداول غیرعلمی، بره تا هفت ماهگی در چراگاه همراه گله می چرد و هنوز پرواربندی آن شروع نشده، این بره دیگر وزن نخواهد گرفت.
وی مصرف کنسانتره ویژه توسط دامهای عشایر و اجرای طرح پرواربندی برای دامداران عشایری را عامل این بهره وری عنوان کرد و گفت: تنها کارگاه تولید کنسانتره ویژه با فرمول اختصاصی با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و بکارگیری نیروهای خبره و متخصص این حوزه هم‌اینک در خراسان رضوی فعالیت دارد.
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی افزود: در راستای اصلاح روند پرواربندی‌ها، پارسال تغذیه و پرواربندی ۴۲۶ هزار و ۸۰۳ راس دام در این استان با استفاده از همین کنسانتره منحصر به فرد صورت گرفت.
وی ادامه داد: در سال جاری نیز ۳۴ هزار تن از این کنسانتره میان عشایر توزیع شد در حالی که باید مطابق برآوردها ۴۸ هزار تن از این اقلام با نرخ حمایتی بین عشایر استان توزیع می شد که خود به نوعی تنظیم بازار است.
کمک بلاعوض ۱۰۲ میلیارد تومانی به عشایر خراسان رضوی
نبوی فرد گفت: ارزش ریالی ۳۴ هزار تن کنسانتره ذکر شده ۱۰۲ میلیارد تومان شد یعنی در سال ۹۹ این مبلغ از جیب عشایر ما هزینه نشد، حال آنکه این اداره کل برای جذب اعتبار پنج میلیارد تومانی خشکسالی از نهادهای عشایری متولی نیازمند پیگیری های طاقت فرسا و فراوان است اما با صرفه جویی صورت گرفته در عمل ۱۰۲ میلیارد تومان به صورت بلاعوض برای هفت هزار خانوار عشایری استان پس انداز شد.
وی به امکان تسری این روش در سایر نقاط کشور اشاره کرد و افزود: می توان با اصلاح روند تغذیه دام عشایری تا ۳۰ درصد هزینه های تولید گوشت قرمز را کاهش داد.
رییس سازمان امور عشایری ایران نیز در سفری به خراسان رضوی، ضمن اشاره به توفیق این استان در اصلاح تغذیه دام و بهره‌گیری از روشهای جدید گفت: در چارچوب برنامه پنجساله توسعه از سال ۹۴ تا ۹۹ برای افزایش تولید دام عشایری طرح ملی زنجیره ملی گوشت قرمز به اجرا در آمد و از سال ۹۴ تاکنون بالغ بر ۲۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات کم بهره به عشایر اختصاص یافت.
شاهپور علایی مقدم افزود: علاوه بر این با اجرای طرح های اصلاح تغذیه، تولید گوشت قرمز در کشور ۳۸ هزار تن افزایش یافته است و تولید این اقلام از ۱۶۳ هزار تن به ۲۰۰ هزار تن در سال رسیده که سهم عشایر از تولید گوشت قرمز کشور ۲۵ درصد شده است.
وی ادامه داد: با استفاده از تسهیلات یاد شده، انتقال یافته های تحقیقاتی و تکنولوژیکی به دامداران، اصلاح تغذیه با کاهش طول دوره پروار و همچنین بهبود تغدیه و اصلاح نژاد، افزایش تولید دام عشایر محقق شده و خراسان رضوی نمونه موفق این برنامه است.
افزایش تولید ۱۰۰ هزار تنی گوشت قرمز با اصلاح ضریب تبدیل
رییس سازمان امور عشایری ایران به کاهش "ضریب تبدیل" دام در خراسان رضوی اشاره و بیان کرد: در این راستا عشایر این استان به جای علوفه خام از علوفه فراوری شده استفاده نمودند و طول دوره پروار را به ۱۰۰ روز کاهش دادند.
وی گفت: فقط با همین روشی که در جامعه عشایری خراسان رضوی تجربه شده می توان ظرفیت تولید گوشت قرمز کشور را تا ۱۰۰ هزار تن در سال افزایش داد و هم از خروج ارز از کشور بابت تامین نهاده‌ها و واردات گوشت جلوگیری نمود و همچنین روند قاچاق دام زنده را نیز کند کرد.
علایی مقدم افزود: با رعایت اصول علمی یاد شده و اصلاح جیره غذایی دام، یک محاسبه سرانگشتی نشان می دهد هزینه پرواربندی بره در یک دوره ۱۰۰ روزه صرفه جویی ۳۰۰ هزار تومانی به همراه خواهد داشت.
کاهش ۳۰ درصد هزینه تولید دام در کشور
وی ادامه داد: وقتی غذای غنی شده به دام داده شود دام به شکل علمی رشد کرده و وزن می گیرد، البته بر اساس نوع دام میش زایمانی، بره پرواری یا شیری یا قوچ، فرمولهای تغذیه متفاوت است اما در نهایت با بکارگیری این اصول علمی می‌توان ۳۰ درصد هزینه های تولید دام را در کشور کاهش داد و به تبع آن تولید دام برای عشایر را سودآورتر کرد.
رییس سازمان امور عشایری ایران همچنین از روند تخصیص نهاده با ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی انتقاد کرد و گفت: سالانه بیش از ۱۵ میلیون تن نهاده دامی وارد کشور می شود که مقادیری از آن شامل جو و سویا به عنوان نهاده‌های مورد نیاز دام است اما به دلیل فقدان شبکه نظارتی وسیع در بندر، بارگیری و جابه‌جایی تریلی، شاهد انحراف توزیع این اقلام اساسی هستیم که با ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی تامین شده است و در حقیقت با عدم نظارت، حمایتهای ارزی به تولید محصول نهایی یعنی گوشت قرمز ختم نمی شود.
وی افزود: اکنون دامدار عشایر ما با نامه نگاری و پیگیری فراوان اداری در نهایت ۱۰ تن جو با ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی می گیرد اما اگر این جو را آزاد بفروشد یک ماهه ۲۰ میلیون تومان عایدش می شود بدون اینکه برای بیمه، حقوق کارگر، واکسن و تولید دام دغدغه ای داشته باشد لذا تولید کننده ما مسیر انحراف از تولید را بر می‌گزیند.
حمایت از تولید با آزادسازی قیمتها
علایی مقدم ادامه داد: پیشنهاد می شود دولت ارز نهاده‌ها را حذف کرده و به دامدار اجازه دهد با خوراک به نرخ آزاد دام خود را تولید کند و سپس به نرخ بازار آن را بفروش برساند.
وی گفت: اکنون اگر تولید کننده گوشت را کیلویی ۲۰۰ هزار تومان می فروشد دولت به ازای هرکیلو ۸۰ هزار تومان یارانه می دهد و در نهایت باز هم گوشت قرمز با قیمت حدود ۱۱۰ هزار تومان به دست مصرف کننده می‌رسد.
رییس سازمان امور عشایری ایران افزود: با این اقدام دغدغه ای برای تهیه نهاده توسط دولت وجود ندارد و تولید کننده نیز می داند محصول نهایی را با قیمت مناسب و به قیمت تمام شده دام از او می خرند که باز هم برای تولید کننده سودآور است.
وی ادامه داد: وقتی یارانه به محصول نهایی و تولید شده تخصیص یابد در عمل حمایتهای دولتی از تولید در مسیر صحیح و در راستای تولید هزینه شده و به معنای واقعی دولت از عشایر مولد حمایت کرده است، علاوه بر این کنترل قیمت دام و گشت و تضمین و نظارت بهتری بر فرآورده های پروتئینی انجام می‌شود.
علایی مقدم گفت: بواسطه افزایش هزینه ها و گرانی و همچنین شیوع کرونا، کسادی رستورانها، گردشگری و تعطیلی مراسم عزا و عروسی، مصرف گوشت قرمز در کشور ۴۰ درصد کاهش یافته است.
وی افزود: با بهبود روند علمی تولید گوشت قرمز در مناطق عشایری و البته تامین بازار داخل به دنبال فراهم کردن زمینه صادرات گوشت عشایر هستیم.
رییس سازمان امور عشایری ایران ادامه داد: تمام وسایل زندگی و ارزاق عمومی از سال ۹۸ افزایش قیمت داشته است اما گوشت قرمز و دام زنده تابع این روند نبوده، معتقدیم قیمتهای با ثبات که با فشار ما به تولید کنندگان و اقشار نجیب عشایر تحمیل شده موجب متضرر شدن این قشر مولدجامعه شده است.
زمینه صادرات دام عشایر فراهم شود
وی گفت:عشایر اصرار برای صادرات گوشت و دام خود دارند و با توجه به کاهش مصرف داخلی می توان برای صادرات ۱۰ درصد تولید گوشت قرمز یا دام زنده عشایر در سال به کشورهای همسایه برنامه ریزی کرد.
علایی مقدم به تولید سالانه حدود ۹.۵ میلیون راس دام در کشور اشاره کرد و افزود: می‌توان سالانه ۲۰۰ هزار تن گوشت یا یک میلیون راس دام زنده به صورت مدیریت شده از مناطق مرزی صادر نمود اقدامی که هم از قاچاق در استانهای مرزی جلوگیری می کند، هم درآمد قابل توجهی برای عشایر دارد و هم از محل ارزآوری آن می توان نهاده های مورد نیاز این صنعت را تامین کرد.
حمایت مجلس از آزادسازی نهاده‌ها و گوشت قرمز
رییس فراکسیون امور عشایری مجلس شورای اسلامی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: حذف ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی نیاز به سازوکار مناسب دولتی دارد که باید در ستاد تنظیم بازار انجام شود اما مجلس شورای اسلامی قاطعانه از این طرح دولت حمایت می‌کند.
علی کریمی فیروزجایی افزود: مجلس مصرانه به دنبال حذف تخصیص ارز یاد شده بود که البته در لایحه بودجه به جمع بندی نرسید و بنا شد در نهاده های دامی و کالای اساسی ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی باقی بماند اما در درازمدت راهی به جز حذف این ارز و مدل تامین نهاده با نرخ آزاد و خرید گوشت با قیمت واقعی از عشایر نداریم.
وی ادامه داد: بخشی از سوء استفاده ها و رانت خواری که بخشی از آن در حوزه نهاده های دامی با ارز دولتی بوده آشکار شده و اگر قرار است دست زیاده خواهان و دلالان قطع شود راهی جز این نداریم که نهاده ها و گوشت و محصولات دامی با نرخ آزاد عرضه شود.
نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی گفت: مجلس از ظرفیت قانونی خود در لایحه سالانه و بودجه بلند مدت یعنی در قالب برنامه های پنج ساله توسعه به نفع جامعه عشایری استفاده خواهد کرد و در برنامه هفتم توسعه نیز مانند برنامه ششم روند حمایتی تداوم خواهد داشت.
وی افزود: حوزه راه عشایری، تداوم تسهیلات حمایتی و برنامه های آموزشی عشایر نیازمند عزم و توجه ملی و محلی است.
