به گزارش ایرنا، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با اینکه ائتلافی نظامی برای همکاری کشورهای دو سوی اقیانوس اطلس یعنی آمریکای شمالی و اروپاست، اما رصد تحولات درونی آن با توجه به عضویت ترکیه در آن و استقرار نیروهایش در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس، اهمیت ویژه برای منطقه دارد.
نیروهای ناتو پس از رخدادهای ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و حمله آمریکا و متحدانش به افغانستان و عراق، در همسایگی ایران، مستقر شده اند که از اهمیت برخوردار است.
ناتو در عراق و افغانستان
نشست دو روزه وزرای دفاع ناتو در ۳۰ بهمن ماه در حالی به پایان رسید که شرکت کنندگان درباره ادامه حضور نظامی در افغانستان موفق به تصمیم گیری نشدند. دبیرکل ناتو در کنفرانس خبری ادعا کرد که حضور ناتو در افغانستان و عراق نقش مهمی در مبارزه با تروریسم بین المللی دارد و وزرای دفاع کشورهای عضو با توجه به دوراهی های پیش رو و انتخاب‌های دشوار، درباره ادامه حضور نیروهای نظامی در افغانستان رایزنی کردند.
بر اساس توافق ۲۰۲۰میلادی دولت ترامپ با طالبان، همه نیروهای آمریکایی باید تا اول ماه می، افغانستان را ترک کنند. با این حال جو بایدن، رئیس جمهوری تازه آمریکا قصد دارد دوباره این توافق بررسی و ارزیابی کند. تارنمای ناتو نشان می دهد که هم اکنون ۹۶۰۰ نظامی آن در افغنستان حضور دارند که از این تعداد ۲۵۰۰ نفر آمریکایی هستند.
حدود ۱۰ هزار نظامی ناتو که ۲ هزار و ۵۰۰ نفر از آنها را سربازان آمریکایی تشکیل می دهند نیز در خاک افغانستان حضور دارند که به آموزش و مشاوره نیروهای امنیتی این کشور کمک می کنند. آلمان با داشتن نزدیک به هزار و ۱۰۰ نیرو پس از آمریکا، بیشترین نیرو را در میان نیروهای "آموزش، کمک، مشورت" دارد.
استولتنبرگ افزود: اعضای ناتو تصمیم گرفتند ماموریت آموزشی خود در عراق را گسترش دهند. شمار نیروهای آموزش دهنده در حال حاضر ۵۰۰ نفر است که به چهار هزار نفر افزایش یافته و تعداد بیشتری از نهادهای امنیتی عراق به ویژه خارج از بغداد را در بر خواهد گرفت.
همزمان، روزنامه «دیلی میل» انگلیس نیز روز جمعه به نقل از منابعی نظامی بدون ذکر نام نوشت: نیروهای ائتلاف موسوم به ضد داعش، قصد افزایش شمار نیروهای خود به پنج هزار نفر را دارند. صدها نظامی انگلیسی به عراق اعزام خواهند شد که بیشترین افزایش شمار نظامیان انگلیسی در آنجا از زمان جنگ سال ۲۰۰۳ علیه عراق به شمار می‌رود.
پیش بینی می شود که شمار نظامیان انگلیسی در قالب این ماموریت ناتو در امسال به ۲ یا سه برابر افزایش یابد. هم اکنون ۱۰۰ نظامی انگلیسی در عراق برای آموزش نیروهای امنیتی عراق درقالب ماموریت ائتلاف بین المللی موسوم به داعش - همراه با امکان ایفای نقش های امنیتی- حضور دارند.
با اینکه بایدن، تهدید اصلی آمریکا را چین معرفی کرده و به دنبال کمترین درگیری در سایر نقاط زمین مانند خاورمیانه است تا آسوده تر بتواند به حوزه شرق آسیا ورود کند، عراق کماکان شاهد حضور نظامی آمریکا خواهد بود تا دستاوردهای اشغال و تغییر حکومت آن کشور را برای آمریکا حفظ کند. حمله نظامی اخیر ارتش آمریکا به اهدافی در مرز عراق و سوریه نشان داد با وجود ادعای بازگشت واشنگتن به دیپلماسی، هرگز قدرت سخت خود را کنار نمی گذارد و در زمان لازم از آن بهره خواهد برد.
دبیرکل ناتو روز چهارشنبه ۲۰ اسفند ماه بر در نشست آنلاین با دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا به اهمیت جایگاه ترکیه در منطقه و همجواری ترکیه با عراق و سوریه و پیشرفت ادعایی در مبارزه با گروه تروریستی داعش اشاره کرد.
به گفته استولتنبرگ، اوضاع در مدیترانه شرقی، مهاجرت و تصمیم آنکارا برای به دست آوردن سیستم دفاع هوایی اس ۴۰۰ روسیه از جمله موارد نگران کننده میان ترکیه و متحدان آن در ناتو است.
تنش میان واشنگتن و آنکارا
همچنین در دوره زمامداری دونالد ترامپ رئیس جمهوری پیشین آمریکا، تنش های واشنگتن با آنکارا بر سر خرید سامانه های دفاع ضدهوایی و موشکی از روسیه بالاگرفت که منجر به واکنش شدید واشنگتن و اعمال تحریم هایی بر ترکیه مانند جلوگیری از فروش و تحویل هواپیماهای پیشرفته کنده پیشرفته اف -۳۵ ساخت آمریکا به ترکیه شد.
یکی از تنش های درونی آشکار ناتو، اختلاف های سرزمینی میان ترکیه و یونان، اعضای این نهاد است که تا آستانه درگیری نظامی نیز کشانده شده است.
تنش میان یونان و ترکیه از اعضای ناتو در سال گذشته در شرق دریای مدیترانه در پی رویارویی سخت چند هفته ای این دو کشور، به سطح بی سابقه ای رسید. قرار است ۲ کشور پس از چهار ساله وقفه از ۲۵ ژانویه (۶ بهمن ماه) مذاکرات در باره علامت گذاری مناطق اکتشافی دریانوردی را از سربگیرند.
ناتو و آمریکا
ترامپ حتی پیش از دوره زمامداری خود، با طرح مسئله قرار داشتن بیشترین بار مالی و ماموریت های ناتو بر دوش ایالات متحده، خواستار افزایش سهم و حق عضویت اعضا با اقتصادهای نیرومند به ویژه متحدان اروپایی مانند آلمان در ناتو شده بود و حتی تهدید به کاهش تعهدات واشنگتن و حتی تبیرون رفتن واشنگتن از این پیمان کرده بود
اما جو بایدن جانشین دموکرات او بر اصلاح و بهبود روابط با هم پیمانان اروپایی آمریکا و تقویت ناتو تاکید کرده است.
استولتنبرگ در میانه فوریه (اوایل بهمن) به عنوان بخشی از طرح اصلاحات «ناتو ۲۰۳۰» پیشنهاد کرد که هزینه عملیات در این پیمان باید به میزان بسیار بیشتری ابلاغ شود. طبق این پیشنهاد اگر مثلا نیروهای ناتو در کشورهای بالتیک، در رزمایش یا مأموریت‌های نظارت هوایی شرکت کنند، اعضای ناتو دیگر وادار به تحمل همه هزینه‌ها نخواهند بود. به گفته مخالفان، این پیشنهاد یادآور بحث «پول بیشتر برای نیروها» در دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری سابق ایالات متحده است که در آن آمریکا هزینه‌های سنگینی را برای استقرار نیروهای خود در کشورهای متحد طلب می‌کرد.
ایالات متحده به تنهایی در سال ۲۰۲۰ حدود ۷۸۵ میلیارد دلار آمریکا (۶۵۹ میلیارد یورو) برای برنامه‌های دفاعی ناتو هزینه کرده است، در حالی که بودجه نظامی مشترک ناتو در آن سال ۱.۵ میلیارد یورو تخمین زده شد.
پیشنهادهای دیگر استولتنبرگ که تردید همپیمانان ناتو را به دنبال دارد، ایجاد اتحادی جدید برای اجرای وظایف آموزشی و الزامات جدید استانداردهای مقاوم سازی زیرساخت‌های حیاتی است. دیگر ابتکارات دبیرکل با هدف مقابله شدیدتر با عواقب سیاست‌های امنیتی تغییرات آب و هوایی و تقویت همکاری‌های بین اقیانوس اطلس در ایجاد فناوری‌های جدید و انقلابی، است. وزیران دفاع کشورهای عضو ناتو ۲۹ بهمن ماه در نشست ویدئو کنفرانسی، پس از پشت سر گذاشتن دوره روابط سرد دوره ترامپ، درباره اهمیت گشودن فصل جدیدی در روابط دو سوی آتلانتیک، بحث و گفت‌وگو کردند.
استولتنبرگ با اشاره به تردیدهایی که در سال‌های قبل نسبت به همکاری های بین این سازمان و آمریکا به وجود آمده بود از لزوم روابط قوی و نهادینه بین دو سوی آنتلانتیک و تقویت همکاری ها سخن گفت و افزود: در حالی که در سال های گذشته و در مدت ریاست جمهوری ترامپ، روابط آمریکا با ناتو به سردی گراییده بود، این نهاد اکنون و با فاصله بسیار کوتاهی از آغاز دوره بایدن، با شتاب این نشست را تشکیل داده است.
وی حملات سایبری، پراکندن اطلاعات نادرست و پیامدهای امنیتی ناشی از تغییرات اقلیمی را از جمله تهدیدهای که نیازمند همکاری در سطح ناتو هستند برشمرد. و از روسیه به عنوان تهدید سنتی (قدیمی) و همچنین تروریسم به عنوان سایر تهدید های پیش رو نام برد که نیازمند همکاری اروپا و آمریکاست.
استولتنبرگ دستاورد این نشست را باز کردن فصل جدیدی در روابط بین اعضای اروپایی ناتو و آمریکا دانست و افزود: اعضای اروپایی و کانادا در ۲۰۲۱ برای هفتمین سال پیاپی، سهم خود را از بودجه دفاعی افزایش داده اند. طبق مقررات ناتو، اعضا باید حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص ملی خود را به حوزه دفاعی اختصاص دهند.
استولتنبرگ در ادامه عنوان کرد که ۹ عضو اروپایی اکنون آماده هزینه کردن ۲ درصد از تولید ناخالص ملی خود هستند در حالی که در سال ۲۰۱۴ فقط سه کشور در این وضعیت بودند. اعضای اروپایی در کنار کانادا از سال ۲۰۱۴ تا کنون ۱۹۰ میلیارد دلار در این زمینه پرداخت کرده اند.
ناتو در سال‌های گذشته روزگار سختی را با ترامپ سپری کرده که این سازمان را بی فایده و منسوخ دانسته و از افتادن بخش اعظم بودجه آن به دوش واشنگتن، به اندازه ای ناراضی بود که حتی تهدید به بیرون رفتن از این سازمان کرده بود. با توجه به اقدام وی در خروج از سایر پیمان های بین المللی مانند توافق پاریس، اعضای ناتو نگران عملی شدن تهدید او بودند.
این نشست که در فاصله بسیار اندکی از بر سر کار آمدن دولت جدید آمریکا برپا می شود، در واقع مراسم بزرگداشت رفتن ترامپ و بر سر کار آمدن دولت جدید در آمریکاست که با دیدگاه های انتقادآمیز ترامپ در باره ناتو موافق نیست و اعضای اروپایی امیدوارند بتوانند در دوره وی همکاری های دفاعی و امنیتی را تقویت کنند.
استولتنبرگ در کنفرانس امنیتی مونیخ و پس از اظهارات جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا و هم زمان و همسو با وزیر دفاع دولت تازه کشورش، با تاکید بر تلاش مسکو و پکن برای تغییر نقشه های (جغرافیایی سیاسی) بین المللی به سود خود هستند، گفت: صعود چین پیامدهایی برای امنیت (اعضای) ناتو دارد.
از آنجا که انتقادهای مختلفی به رویکردهای سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ وجود داشت، انتظار تغییر رویکردها در دوره جدید طبیعی می نماید، به ویژه که کاخ سفید دوره ترامپ، آسیب های جدی به روابط واشینگتن و متحدان اروپایی زده بود.
ترامپ با اعتقاد به اینکه اتحادها، نهادهای بین المللی و حقوق بین الملل باید ذیل منافع آمریکا قرار گیرند، از همان ابتدای ریاست جمهوری اش اتحادیه اروپا را سبب تضعیف اقتصاد آمریکا می دانست. به نظر ترامپ متحدین آمریکا و منجمله اروپایی ها با اصل سواری مجانی در حال کاستن فاصله خود با آمریکا بودند و آمریکا هزینه های زیادی را برای منافع آنها پرداخت می کرد. بنابراین با توجه به اصل "نخست آمریکا" ترامپ عنوان کرد که این پرداخت ها باید قطع شود و هر متحدی باید خود هزینه تامین امنیت خود را بپردازد.
با وصف فوق اختلافات ترامپ و اروپا تنش و شکاف های مهمی بر مناسبات فراآتلانتیکی چند دهه گذشته وارد ساخت. ترامپ به ناتو تاخت و آن را ناکارآمد دانست و خواستار افزایش سهم اروپایی ها در بودجه ناتو شد. اختلافات اقتصادی و جنگ تعرفه ها، اختلاف نظر در باب روسیه، چین، ایران و برجام، روابط با کشورهای شرق اروپا از جمله لهستان و مجارستان، خروج نیروها از اروپا و سایر نقاط جهان، انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس، اعلام به رسمیت شناختن بلندی های جولان به عنوان بخشی از اسراییل، طرح معامله قرن، انتقاد از آلمان و اروپا به خاطر خط لوله انتقال گاز نورد استریم ۲ و اقدامات مختلف دیگر همگی به مناسبات دو سوی آتلانتیک ضربات جدی وارد ساخت و سرانجام با مواضع آمریکا در خصوص برگزیت اینگونه عنوان شد که ترامپ به دنبال تضعیف و نهایتا فروپاشی اتحادیه اروپاست. موارد فوق باعث شد که این تفکر در اروپا شکل بگیرد که اروپا برای حل و فصل مسایل خود دیگر نباید منتظر آمریکا بماند و نیازمند ایستادن بر روی پای خود است.
نکته مهم آن است که تغییر سیاست راهبردی آمریکا مبنی بر واگذاری مسئولیت ها به ویژه در حوزه امنیتی و دفاعی تنها در دوره ترامپ رخ نداده و از قبل به تدریج شکل گرفته است. به همین خاطر است که برخی از سران اروپایی از جمله آلمان و فرانسه بر این نکته تاکید کرده اند که اروپا باید به خود متکی باشد و خود سرنوشت خودش را در دست بگیرد. در واقع اروپا با حضور بایدن در کاخ سفید در انتظار ۱- بهبود مناسبات با واشینگتن، ۲- احیای روابط فراآتلانتیک و ۳- بازگشت آمریکا به چندجانبه گرایی در جامعه جهانی، به منظورکاهش تنش های سیاسی، جنگ های تعرفه ای و همکاری بیشتر در موضوعات مختلف با آمریکاست.
در طول دو ماهی که از استقرار دولت جدید آمریکا سپری شده به تدریج رویکردهای آمریکا در قبال اروپا در حال رونمایی هستند و به نظر می رسد پیش بینی و انتظار اروپایی ها در خصوص احیای مناسبات دو سوی آتلانتیک در حال تحقق می باشد. بایدن در سخنانی با تاکید بر بازگشت آمریکا، ائتلاف دو سوی آتلانتیک و اتحاد آمریکا و اروپا؛ تعهد واشنتگتن به ائتلاف ناتو را یادآور شد، از توقف خروج نیروهای آمریکا از آلمان سخن گفت و تاکید کرد که آمریکا مصمم به تعامل با متحدان اروپایی است.
ناتو در برابر روسیه
یکی دیگر از مسائل مهم و قابل توجه ناتو، تنش اعضای اصلی این سازمان مانند آمریکا و اروپا با روسیه است. این سازمان از روز نخست نیز در دوره جنگ سرد برای رویارویی با اتحاد شوروی و متحدانش بلوک شرق و پیمان ورشو پایه گذاری شد.
یک عامل تشدید اختلافات بین روسیه و اتحادیه اروپا، وجود تنش های نظامی و نگرانی متقابل روسیه و ناتو به عنوان بازوی نظامی اروپا و آمریکا است.
مقام های روسیه و ناتو همواره از اقدامات یکدیگر انتقاد می کنند و آن را نگران کننده می خوانند و روس ها بارها اعلام کرده اند که پیمان ناتو بدون توجه به نگرانی های روسیه زیرساخت ها و تاسیسات نظامی جدید در نزدیکی مرزهای روسیه ایجاد می کند. ناتو و روسیه هر سال چند رزمایش در دریای سیاه و بالتیک و دریای بارنتز برگزار می کنند که سوی دیگر با نگرانی رصد می شود و مسائلی که در این عرصه بوجود می آید، بروضع روابط روسیه و اتحادیه اروپا تاثیر منفی می گذارد.
رئیس مرکز مطالعات ژئوپلیتیک روسیه معتقد است، آمریکا نمی خواهد روابط روسیه و اتحادیه اروپا گسترش بیابد و از طریق نیروهای سیاسی طرفدار خود در اروپا برای این منظور تلاش می کند.
ناتو و پناهجویان
هجوم پناهجویان آفریقایی و آسیایی به اروپا نیز یکی از نگرانی های ناتو به ویژه اعضای اروپایی آن است. در حال حاضر، بیش از ۱۱۰ هزار نفر در اردوگاه‌های پناهجویان در یونان به سر می‌برند که ۴۰ هزار نفرشان در اردوگاه‌های پرازدحام برپا شده در جزایر یونانی مستقر هستند.
از زمانی که ترکیه توافق خود با اتحادیه اروپا را مورد بی توجهی قرار داد و مرزهایش با این اتحادیه را به روی پناهجویان گشود، هزاران آواره و پناهجو راهی مرز این کشور با یونان شده‌اند. ترکیه در حال حاضر میزبان بیش از سه میلیون و ۶۰۰ هزار پناهجو از سوریه پذیرفته است. طبق توافق ۲۰۱۶ ترکیه و اتحادیه اروپا، آنکارا متعهد شد از ادامه سفر پناهجویان از خاک این کشور به اتحادیه اروپا جلوگیری کند.
