عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در واپسین ساعات مانده به تحویل سال نو و شروع « عید نوروز»، تکاپوی مردم و شور و شوق آنان تماشایی است و نشان می‌دهد نوروز هم چنان در پی هزاره‌ها زنده و پوینده است و هیچ نیرویی نمی‌تواند آن را از پا بیندازد.
در حالی که شمار قربانیان ویروس کووید-19 در ایران به 55 هزار نفر رسیده و محرومیت ایران از درآمدهای نفتی و تشدید تحریم‌های اقتصادی در دورۀ دونالد ترامپ، زندگی و تأمین نیازها را در سال 99 بر ایرانیان تنگ و دشوار ساخته، اما هیچ یک موجب نشده ایرانیان سنت نوروز را فراموش کنند و به استقبال عید نروند.
همچنان که چند دهه قبل‌تر حملات هوایی و موشکی صدام حسین، نوروز را تعطیل نکرد و سده‌ها پیش از آن هجوم مغول.
راز این ماندگاری در این است که نوروز برای ایرانیان تنها یک جشن نیست و جنبۀ هویتی و ملی آن می چربد. گردشگران خارجی از این درشگفتند که چرا ایرانیان جشنی چنین بزرگ و دراز دامن را نه در خیابان که جداجدا و در خانه برگزار می‌کنند و نمی دانند این فقط یک جشن نیست. آیین است و اگر به خانه ها رفته به خاطر سده هایی است که ایرانیان نمی توانستند در بیرون آشکارا عید بگیرند.
بیش از آن که جشن وشادمانی باشد تلاشی است پیوسته برای ایرانی ماندن و کوششی که تا کنون پیروز بوده است.
آشکار است که نوروز هیچ نسبتی با ادیان ابراهیمی ندارد و از این رو غالب نیروهای مذهبی اگرچه آن را نفی نمی کنند اما از به کارگیری لفظ «عید» هم پرهیز می کنند یا با اکراه از عید سخن می گویند و ترجیح می‌دهند سال نو یا بهار را تبریک بگویند تا نوروز و مشخصا عید نوروز را.
همه ما به یاد داریم که تا سال ها گفته می شد عید ما روزی است که گناه در آن نباشد یعنی این عید واقعی نیست و لفظ عید هم به کار نمی رفت و بیشتر می‌گفتند "سال نو" و از این رو وقتی اول بار در نوروز 1361 زبان آیت‌الله خامنه‌ای در جایگاه رییس جمهوری تعبیر «عید نوروز» را به کار برد قابل توجه و متفاوت بود.
در نماز جمعه تهران هم یک بار در تشبیه 22 بهمن به اعیاد مهم اسلامی (فطر و قربان) و اسلامی - شیعی (غدیر) عید نوروز را نیز در کنار آنها آوردند و خاطر همه آسوده شد که تابوها شکسته شده است.
با این حال هنوز هم غالب روحانیون تعبیر عید نوروز را به کار نمی‌برند و "سال نو" را ترجیح می‌دهند و همواره هم به خاطر احساس تقابل ناشی از نگاه زمینی نوروز با نگاه آسمانی نیست بلکه گاه از این روست که به مفهوم عید از منظر دینی و فلسفی می‌پردازند.
چنان‌که این روزها در صفحۀ اینستاگرام آقای جوادی آملی می‌بینیم: «معنی سال نو این نیست که چون زمین یک بار به دور شمس می گردد عید است. ما وقتی عید داریم که حرکت خودمان به مقصد برسد. وگرنه زمین به دور شمس بگردد به ما چه؟ ما اگر اهل سیر و حرکت بودیم و به مقصد رسیدیم برای ما عید است.»
در پی پیروزی انقلاب 1357 و استقرار جمهوری اسلامی مشخصا احساس می شد کسانی در پی کم رنگ کردن نوروز هستند.
باستان گرایی افراطی در دوران پهلوی اول و دوم این انگاره را دامن زده بود که ارزش های ایران باستان در تقابل با آموزه های اسلامی قرار دارد و بیم آن می رفت که با عید نوروز مقابله شود.
در نخستین عید پس از انقلاب اما مهندس مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت اعلام کرد که در ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی با مردم دیداری نوروزی خواهد داشت.
قرار بود آیت‌الله طالقانی هم حاضر شود اما به خاطر درگیری‌هایی که در منطقۀ گنبد صورت گرفته بود آقای طالقانی به سفر رفت و نتوانست به استادیوم بیاید ولی نخست وزیر بازرگان به استادیوم رفت و تأکید کرد جامۀ نو پوشیده چون عید است و بارها از نوروز گفت و حتی وقتی جمعیت برای او صلوات فرستاد به صراحت خواست برای او کف بزنند و اگر آقای طالقانی آمد صلوات بفرستند چون نوروز عیدی ملی است.
او که با نیروهای مذهبی و انقلابی غیر مذهبی از نزدیک آشنا بود آشکارا نگران بود که عید نوروز کم رنگ شود از این رو بر پاسداشت نوروز تأکید ورزید.
با این حال، در تلویزیون رسمی اکراه داشتند تعبیر «عید نوروز» را به کار ببرند و ترجیح می دادند فرا رسیدن سال نو و بهار طبیعت را تبریک بگویند.
چهارشنبه سوری به چهارشنبۀ آخر سال تبدیل شد و «سیزده به در» به روز طبیعت!
ایرانیان اما نوروز را با جان و دل زنده نگاه داشتند و چهارشنبه سوری هر سال جدی تر از قبل برگزار شد و به جای اکتفا از پریدن از روی آتش و «زردی تو از من و سرخی من از تو» کار به کشاکش جوانان و پلیس می کشید و تا همین چند سال پیش پر از برخورد و ممانعت بود.
نوروز هر سال با چهارشنبه سوری آغاز می شود و با سیزده به در به پایان می رسد. در حالی که نه شروع آن به رسمیت شناخته شد و نه پایان آن اما به خاطر تعطیل شدن روز 12 فروردین به مناسبت روزجمهوری اسلامی و اتصال آن به 13 و تعطیلی مطبوعات در هفتۀ دوم عید از دهۀ 70 به این سو تعطیلات نوروز در سال های پس از انقلاب عملا 13 روزه و گاه 18 روزه شد!
در آستانۀ نوروز 1359 محمد علی رجایی کفیل وقت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد تعطیلات رسمی و تقویمی نوروز 4 روز است و همان گونه که کارمندان از صبح 5 فروردین سر کار حاضر می شوند دانش آموزان نیز باید در مدرسه حاضر شوند.
نیمی از محصلان در مدرسه حاضر نشدند و نیم دیگر نیز با شعار علیه کاهش تعطیلات سر کلاس نرفتند و این طرح زودتر از آنچه تصور می‌شد شکست خورد تا جایی که سال بعد که همان کفیل به وزارت و سپس نخست وزیری رسیده بود در مقام نخست وزیر درصدد کاهش تعطیلات نوروزی دانش آموزان برنیامد چرا که حالا نه تنها 13 فروردین که 12 فروردین هم تعطیل بود و کافی بود یک مناسبت مذهبی بر اساس تقویم هجری قمری هم در آن هفته قرار بگیرد تا عملا ادارات هم تعطیل باشند چه رسد به مدارس!
طولانی‌ترین تعطیلات عید نوروز اما در آغاز سال 1382 خورشیدی رقم خورد به گونه‌ای که درست شب حملۀ آمریکا و بریتانیا به عراق به قصد ساقط کردن صدام حسین ایرانیان به تعطیلات رفتند و 18 روز بعد که به کار و درس بازگشتند صدام حسین سرنگون شده بود و در این 18 روز در همۀ دنیا در اعتراض به جنگ تظاهرات برپا شد الا در ایران!
البته به خاطر 8 سال جنگ با عراق از سقوط صدام خوش حال بودند اما بیشتر به این سبب بود که عید نوروز برای مردم ایران مهم‌تر است و همه در گشت و گذار بودند و روزنامه‌ها نیز غالبا تعطیل و از سایت خبری و فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هم خبری نبود و فقط هر شب تلویزیون کارشناسان گمنامی را می‌آورد و ذیل عنوان جنگ نفت تحلیل و تقبیح می‌کردند و آنچه پیش بینی نمی‌کردند سقوط سریع صدام بود و کاش عین همان برنامه ها را دوباره پخش کنند چون حالا بسیار مفرح است و اسباب انبساط خاطر!
بعد از 18 روز و برای خالی نبودن عریضه البته شورای هماهنگی سازمان تبلیغات اسلامی که متولی راه پیمایی‌های رسمی است از مردم خواست پس از نماز جمعۀ تهران در میدان فلسطین اجتماع و به جنگ علیه عراق و اشغال این کشور اعتراض کنند.
با مزه این که حاضران در تأیید مواد قطعنامه تکبیر می‌گفتند و در پایان هر تکبیر «مرگ بر صدام یزید کافر» هم بود. همان «صدام یزید کافر»ی که آمریکایی ها دو روز قبل او را سرنگون کرده بودند.
نه موشک های صدام و نه جنگ در همسایگی ایران برای ساقط کردن همان صدام نوروز را تعطیل نکرد و امسال هم کرونا و مشکلات شدید اقتصادی ناشی از تحریم و انزوا و کاهش فاحش درآمدهای نفتی نوروز را تعطیل نکرده است.
این سخن اما هرگز به معنی آن نیست که مردم خوش و سرمست در حال جشن و پای کوبی اند و سوگوار 55 هزار قربانی کرونا نیستند.
جدای سوگ عمومی که کثیری از جمله همین نویسنده سیاه‌پوش عزیزی شدیم، مردمان اتفاقا در همین روزهای پایانی به جای ایستادن در صف خرید گل وشیرینی در صف مرغ می‌ایستند تا مرغ هم مانند گوشت قرمز از سفره شان پر نکشد.
نوروز اما چنان به هویت ایرانی گره خورده که نمی توان لب طاقچه گذاشت و به تاریخ سپرد و حالا تلویزون هم ویژه برنامه دارد و تنها بهار بهار و سال نو نمی‌کند و گذشت، روزگاری که مجری به طعنه می‌گفت در سفرۀ هفت سین سوسک بگذاریم چون سین دارد و همه سفرۀ هفت‌سین گسترده‌اند.
بدین ترتیب نوروز هم پر رونق تر شده و هم تعطیلات آن طولانی تر تا جایی که گاه احساس رخوت و کسالت و بطالت به آدمی دست می‌دهد خاصه این که شیوع کرونا سبب شد خیلی ها در سال 99 خانه نشین باشند.
با این توضیحات روشن است که آرزوی امام محمد غزالی برآورده نشده که در «کیمیای سعادت» نوشت: « نوروز و سده باید که مندرس شوند».
در روزگار ما اما کوشیده شد به بهانۀ بها دان به عیدی دیگر نوروز را کم رنگ و محو کنند. چندان که شیخ ابوالقاسم خزعلی عید شیعی غدیر را در مقابل نوروز قرار می‌داد و با همین هدف، بنیادی راهم راه انداخت غافل از این که عید غدیر نیز به همت ایرانیان برپاست و ایرانیان بیش از دیگر مسلمانان دوستدار مولا علی‌اند و حتی این باور در برخی وجود دارد که عید غدیر روز اول سال یا نوروز بوده است.
غفلت دیگر این که نوروز، چرخۀ اقتصادی دارد و تقریبا هیچ شغلی نیست که با نوروز جان نگیرد.
در این میان به هوش کسی که دعای تحویل سال را ابداع کرد نیز باید آفرین گفت که رنگی مذهبی داد تا این آیین آسیب نبیند وگرنه مرحوم مهندس بازرگان در مقاله ای به مناسبت نوروز نوشته بود هر چه بررسی کرده درنیافته دعای تحویل سال را چه کسی گفته است و قطعا سخن هیچ امامی نیست.
گفته می شود هفت شین هم به هفت سین بدل شده و قرآن بر سر سفره قرار دادند تا تصور نشود نوروز با اسلام تقابل دارد و حتی به حذف یکی از دو نماد (آتش افروز) تن دادند و تنها حاجی فیروز باقی ماند تا خود نوروز بماند و نمانده است مگر؟ آن هم چنین باشکوه در سالی چنین سخت: «سالی که غرور گدایی می‌کرد»...
