به گزارش ایرنا سیستان و بلوچستان سرزمین عجایب هفتگانه ای است که در شمال خود از کویری داغ و کشتزارهای سیستان آغاز و پس از گذر از کوهستان‌های بدیع از جمله قله آتشفشان نیمه فعال تفتان در مرکز این استان و نظاره کردن باغات میوه های گرمسیری به دریای نیلگون عمان در جنوب می رسد که تنها بندر اقیانوسی ایران اسلامی محسوب می شود.
سیستان و بلوچستان با ۱۱.۵ درصد وسعت ایران اسلامی در کرانه جنوب شرق و همجوار با دو کشور افغانستان و پاکستان قرار گرفته و جمعیت ۲ میلیون و ۸۰۰ هزاری نفری آن در ۱۹ شهرستان با مرکزیت زاهدان قرار گرفته اند.
نوروز گستره عظیمی دارد و در هر منطقه ای سال نو با یک پیش درآمد طبیعی آغاز می‌شود، یعنی طبیعت به گونه‌ای به انسان‌ها آمدن سال نو را بشارت می‌دهد، این پیش درآمدها گاهی همراه با وزش باد ملایمی است که آمدن بهار را مژده می‌دهد و گاهی حضور بلبل یا مرغان زیبایی است و در گوشه ای دیگر نیز گرم شدن زمین، ذوب شدن برف‌ها و آغاز شکوفه درخت‌ها اما در سیستان حضور پرستوها و وزش باد همراه با رقص شمشیرآمدن نوروز را بشارت می دهند.
باد پلپلاسی (پرستو) و باد پنجکه
حضور پرستوها پس از سرمای زمستان در اوایل اسفند ماه نشانگر اعتدال هوا در سیستان است.
پرستوها در اوایل زمستان سیستان را ترک و به نقاط گرمسیر کوچ می کنند و در اسفند هر سال به سیستان باز می گردند اما باد پنجکه در فاصله ۲۴ تا ۲۸ اسفند می وزد و اصولاً یک روز بیشتر طول نمی کشد.
با آمدن پرستوها که در اصطلاح محلی به آن «پلپلاسی» گفته می شود، مردم این سامان آماده استقبال از سال نو و خانه تکانی می شوند.
احترام به درگذشتگان
مـردم سیستـان در روزهـای آخـر اسفند هر سال برای خواندن فاتحه و یاد در گذشتگان به گورستان‌ها می روند و این رسم از سال‌های دور در این منطقه مرسوم بوده و این احترامی برای درگذشتگان است.
این رسم در میان تمامی سیستانیهای ساکن در سراسر کشور رواج دارد چنانچه نزدیکان شان در سیستان و یا یکی دیگر از شهرهای سیستان و بلوچستان و یا کشور دفن شده باشد در روزهای پایانی سال از هر گوشه ایران خودشان را به محل دفن والدین و یا سایر عزیزان شان می رسانند تا با ذکر فاتحه یاد و خاطره درگذشتگان را گرامی بدارند و پایبندی به رسوم شان را نشان دهند.
چنانچه یکی از اعضای خانواده تا یک ماه قبل از عیدنوروز یا در طول همان سال فوت کرده باشد با برگزاری مراسم ویژه ای که در اصطلاح محلی به آن «زدن سال» گفته می شود یاد او را در آخر سال گرامی داشته و خانواده متوفی پس از برگزاری این مراسم تمامی اقوام و آشنایان را برای در آوردن لباس مشکی و برگزاری هر جشنی آزاد می گذارند که این از سنت‌های بسیار دور ایرانیان و به ویژه سیستانی‌هاست.
مردم سیستان رسم دارند که قبل از عید نوروز برای گرامی داشت یادو خاطره درگذشتگان خود نان روغنی پخته و به عنوان نذری بین همسایگان و آشنایان توزیع کرده و بر مزار درگذشتگان شان نیز فانوسی روشن می کردند، این رسم در گذشته رونق داشت و اکنون کمرنگ شده است.
شیرینی عید در سیستان
در سیستان بیشتر کارها به صورت گروهی انجام می شود و روحیه تعاون و همکاری در روح مردم سیستان عجین شده است، این منطقه به دلیل داشتن غله زیاد و تنوع غلات در یک دوره انبار غله ایران نام گرفته بود که اکنون به دلیل خشکسالی های ۲ دهه گذشته تولید گندم کاهش چشمگیری پیدا کرده است.
زیادی گندم باعث شده بود تا بانوان سیستانی بهترین نانها و شیرینی‌های محلی را بپزند و کمتر کسی پیدا می شد که از نانوایی های عمومی نان خرید کند و در واقع در بسیاری از روستاهای بزرگ نانوایی عمومی وجود نداشت.
نان سال و کلوچه از واجبات سفره سیستانی‌ها بود، مردم این منطقه با هر وضعیت مالی نان و کلوچه را هنگام تحویل سال داخل سفره‌های خود می گذاشتند زیرا اعتقـاد مـردم در صبح روز عید این بود که بی بی نوروز به تمام خانه‌ها سر زده و سفره را بازدید می کند.
نان سال، نماد برکت و روزی صاحب خانه بود و کسی که نان سال را بزرگ تر و بهتر در سفره داشت به اعتقاد مردم سیستان به همان نسبت در طول سال برکت به خانه اش می آمد.
تجگی و قتلمه
نان دیگری که پخت آن در شب عید مرسوم است و مردم سیستان در همه اوقات نیز از آن استفاده می‌کنند قتلمه و تجگی نام دارد، سیستانی ها در گذشته انواع قتلمه و تجگی (سمنو) را در روزهای عید با خود به زیارتگاه‌ها می‌بردند و از آن به جای ناهار ظهر استفاده می کردند.
سفره عید در منطقه سیستان شکل مخصوص به خود را دارد، به طوری که در شهر تقریبا همان هفت سین است اما در روستا شامل قرآن، نان سال، قتلمه، تجگی (سمنو)، یک آینه که روی آن یک تخم مرغ خام می‌گذارند و کلوچه است.
تخم مرغ و آینه
مردم سیستان قدیم اعتقاد داشتند که کره زمین بر روی شاخ گاو قرار دارد و گاو هم برروی نهنگ ایستاده است، موقع تحویل سال نو گاو کره زمین را از روی یک شاخ به شاخ دیگرش منتقل می کند بنابراین زمین تکان می‌خورد و این حرکت باعث چرخش تخم مرغ بر روی آینه می شود.
مردم سیستان و بلوچستان، آداب و رسوم خاصی برای استقبال از آیین بزرگ نوروز داشته اند که هنوز هم برخی از آنها را به خوبی حفظ کرده‌اند به طوری که زنان منطقه شب های قبل از عید کارهای ناتمام چون دوخت و دوز را انجام می‌دادند و مردان منتظر فصل درو بودند.
روز قبل از عید (علفه)
در منطقه سیستان، روز قبل از عید را علفه می گویند شاید این علفه همان عرفه باشد یا اینکه به دلیل چسبانیدن دسته‌ای جُوی تازه، سبز و خوشه نزده بر سر در اتاق‌هاست.
شب قبل از عید مردان و زنان حنابندان داشتند و صبح روز علفه حنا را از دست و پاهایشان می شویند، روز علفه کمتر خانه‌ای است که بوی کلوچه محلی ندهد در این روز همه چیز بوی تازگی می‌دهد و زمان جوان می‌شود.
روز علفه در سیستان روز گرامی داشتن بی بی نوروز است در این روز بی بی به همه خانه‌ها سرک می‌کشد تا ببیند برای استقبال از او چه کرده‌اند، خانه تمیز و پاکیزه است، لباس نو دارند، نان سال را پخته‌اند، جلوی اتاق‌ها علف چسبانده‌اند، دخترکان دست‌هایشان را حنا بسته‌اند، یا از خانه بوی کلوچه می‌آید.
بی‌بی نوروز با خاموش شدن آخرین تنور به خانه‌اش می رود او هم فردا وقتی می‌آید باید شسته و تمیز باشد.
بی بی نوروز به ابر دستور باریدن می‌دهد و وقتی در شب‌های عید و روزهای قبل از آن باران ببارد حتی نم نم، می‌گویند بی‌بی نوروز سرش را می‌شوید همچنین این باران نشانه ای است از وضعیت سال و مال خوب، کمیِ اندوه و گرفتاری برای مردم چون بی بی مردمش را بسیار دوست می دارد.
مراسم جشن بهارچرانی و عید نوروز در منطقه سرحد بلوچستان
در منطقه سرحد بلوچستان (شهرها و روستاهای مرکزی سیستان و بلوچستان) مراسم نوروز و بهار که دراصطلاح محلی به آن بهارگاه و نوکین روچ یعنی نوروز گفته می شود آیین های خاصی دارد.
یکی از مراسم ویژه و مخصوص عید نوروز و جشن بهار در منطقه بلوچستان چیدن پشم گوسفندان و آراستن و رنگ کردن پشم و شاخ گوسفندان است.
درایام قدیم هر طایفه منطقه جغرافیایی خاص خود را داشته وچراگاه دام هریک از طوایف مشخص بوده برای اینکه در ایام نوروز و بهار نیز دام های هر طایفه از یکدیگر تمایز داشته باشند رنگ خاصی به آنها می زدند.
صدای زنگوله و نوع گل رنگ شده روی پشم گوسفندان مربوط به هر طایفه با طایفه دیگر تفاوت داشته است و چنانچه رهگذری ازنزدیک آن چراگاه عبورمی کرد با شنیدن صدای دسته جمعی زنگوله های همه گوسفندان متوجه آمدن فصل بهار و روز اول آن و جشن عید نوروز می شد که امروز نیز جشن بهار چرانی و تحویل سال و نوکین روچ عید یا عید نوروزاست.
مراسم جشن بهار و نوروز در منطقه مکران بلوچستان
مراسم ویژه بهار و جشن های بهارگاه و عید نوروز در منطقه مکران بلوچستان (شهرها و روستاهای جنوب سیستان و بلوچستان) بیشتر مرتبط با نخل خرما و نخلستان است.
در این ایام به نشانی شروع فصل بهار از اول بهار و قبل از تحویل سال همه منازل روستایی که اغلب از خشت و گل بنا شده اند و درب منازل در قدیم جای مخصوص در بالای درب تعبیه شده که با شاخه های دارای برگ سبز درخت خرما مزین می شود.
یکی دیگر از مراسم ایام نوروز در مکران بلوچستان نهال کاری در نخستین روز بهار و عید نوروز است به این ترتیب که پاجوش ها و نهال های درخت خرما که قبلا در مراسم خاصی با اجرای آوای های مخصوص کار و با استفاده از ابزارهای سنتی از بدنه اصلی درخت خرما جدا شده و زیر ریشه آنها را با گونی پوشانده ودر کنار جوی آب گذاشته اند تا سرسبز وآماده برای کاشتن باشند.
در روز اول بهار و هنگام تحویل سال از طرف بزرگترها به کوچکترها عیدی نوروز هدیه می شود و کوچکترها را راهنمایی کرده تا در زمین کشاورزی خانواده خود نهال خرما را بکارند.
به این نهال خرما که با دست خود شخص کاشته می شود دست نهال می گویند و ازهمان لحظه کاشتن متعلق به فردی می شود که کاشته است و هنگام تقسییم ارث پدر به فرزندان دیگر خانواده تعلق نمی گیرد.
از دیگرمراسم خاص ایام بهارو نوروز که در هر ۲ منطقه سرحد و مکران بلوچستان به صورت مشترک اجرامی شود مراسم سرمه سایی است.
در قدیم زنان بلوچ سنگ سرمه را با دست روی سنگی که وسط آن گود بود می سائیدند و برای استفاده در طول سال آماده و در ظرفی به نام سرمه دان نگهداری می کردند و روزاول بهار و لحظه تحویل سال به دختران خود به عنوان عیدی نوروزی هدیه می دادند.
حنابندان و شستن گوسفندان
یکی دیگر از آیین هایی که همچنان در بلوچستان به خصوص در میان عشایر و دامداران برگزار می شود این است که گوسفندان خود را به رودخانه ها و محلی که آب روان باشد برده و به شستن و تمیز کردن احشام خود می پردازند.
اعتقاد آنان بر این است که در این ایام زمین طراوت ویژه‌ای به خود گرفته، شکوفه‌ها سر از خاک بیرون زده، مردم نیز خانه و کاشانه خود را تمیز کرده اند و گوسفندان نیز باید از این تغییر و تحول بهره‌مند شوند.
پس از شستن احشام زنان حناهایی را که از قبل آماده کرده‌اند به گوسفندان می بندند و آنها را با نقشهایی از اشکال مختلف بر پشم گوسفندان رسم می کنند.
دامداران با نقشهایی متفاوت که بر پشت سر و دمبه گوسفندان خلق می کنند سعی دارند گوسفندانشان در مقابل سایر احشام بیشتر جلب توجه کنند.
**پختن غذا
در قدیم روستاییان به خصوص عشایر منطقه بر سر چهار راهها و جایی که رفت و آمد زیاد بوده می رفتند و به پختن غذا برای رهگذران می پرداختند و پس از آن ستایش خداوند را انجام می‌دادند.
گاو جنگی یا گاوبازی
در میان مردم بلوچ از دوران گذشته مراسم گاوجنگی یا همان گاوبازی مرسوم بوده و این مراسم در نیکشهر و بخش قصرقند بیشتر رواج دارد.
این مراسم که بیشتر کشاورزان به آن می پرداختند به منظور جلب توجه مردم استانهای همسایه انجام می شده است.
آتش در بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است چرا که مردم هنگام عید بعد از شام در حاشیه شهرها و روستاها با جمع شدن دور آن به نقل روایات و اشعار می‌پرداختند.
عده‌ای از جوانان نیز با رد شدن از روی آن به این مراسم رونق خاصی می بخشیدند.
قلعه تاریخی چهل دختران که در شهرستان نیکشهر وجود دارد در زمانهای قدیم عبادتگاه مردم بوده و در هنگام عید با روشن کردن آتش به نماز و نیایش می پرداختند.
محققان عقاید آتش پرستی در میان قوم بلوچ را به دلیل همجواری بلوچستان قدیم با فارس و زرتشتیان می دانند.
رژه اسب‌ها و شترها
این مراسم توسط پادشاهان در زمانهای قدیم برگزار می شد و با دعوت از مردم و اهالی روستاهای اطراف حکمرانان در ایام عید به جشن و پایکوبی می پرداختند.
سیستان و بلوچستان پهناورترین استان کشور است که از شمال به خراسان جنوبی، از شرق با مرزی حدود هزار و ۲۰۰ کیلومتر با کشورهای افغانستان (نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر) و پاکستان (۹۳۰ کیلومتر)، از غرب به استان های کرمان و هرمزگان و از جنوب با بیش از ۳۱۰ کیلومتر نوار ساحلی به دریای عمان محدود می شود.
مساحت این استان افزون بر ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ کیلومتر مربع و مرکز آن نیز شهر زاهدان است، این استان به عنوان پهناورترین استان کشور جمعیتی افزون بر ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر را در خود گنجانده که بیش از ۵۶ درصد آنان در مناطق شهری و بقیه در مناطق روستایی ساکنند.
براساس آخرین تقسیم بندی ها این استان ۱۹ شهرستان با نام های زاهدان، میرجاوه، خاش، سراوان، سیب و سوران، مهرستان ، ایرانشهر، سرباز، دلگان، نیک شهر، قصرقند، چابهار، کنارک، فنوج، زابل، زهک، نیمروز، هامون و هیرمند دارد.
