آگاهی از بارندگی های شدید، وقوع سیل و خشکسالی برای جوامع بسیار اهمیت دارد زیرا سبب می شود تا انسان بر پایه آن برای زندگی شخصی و اجتماعی خود برنامه ریزی های مهمی انجام دهد. فعالیت های منظم هواشناسی نخستین بار با اندازه گیری عناصر جوی در تهران و مناطق نفت خیز جنوب کشور شروع شد. درس هواشناسی در ۱۲۹۸ خورشیدی در برنامه درسی منظور شد. بتدریج در اثر نیاز شدید بخش های کشاورزی و آبیاری، تعدادی ایستگاه نیز بر حسب ضرورت در نقاط مختلف کشور تاسیس شد که مسوولیت آن با بنگاه مستقل آبیاری وابسته به وزارت کشاورزی وقت بود.
بعد از جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین برای سلامت پرواز هواپیماهای خود یک واحد کوچک هواشناسی دایر کردند که نیازهای هواشناسی هواپیمایی آنها را تامین می کرد. هواپیمایی کشوری نیز به علت نیاز به اطلاعات جوی در فرودگاه های اصلی کشور اقدام به تاسیس ایستگاه های هواشناسی کرد. در اثر نیاز شدید برنامه ریزان به آمار و اطلاعات اقلیمی از نواحی مختلف کشور و ناهماهنگی در تاسیس ایستگاه های هواشناسی که توسط بخش های مختلف انجام می شد، مسوولان وقت تاسیس یک واحد هواشناسی مستقل در کشور را ضروری دانستند و در ۱۳۳۴ خورشیدی اداره کل هواشناسی کشور وابسته به وزارت راه تاسیس شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی این سازمان به وزارت راه و ترابری پیوست. در هنگام تشکیل اداره کل هواشناسی در ۱۳۳۴ خورشیدی تمامی ایستگاه های هواشناسی که توسط بخش های مختلف تاسیس شده بودند، به این اداره کل واگذار شدند، ایستگاه های واگذار شده از نوع سینوپتیک، اقلیم شناسی و باران سنجی بود که هر یک دیدبانی های مربوط بخود را انجام می دادند. در ۱۳۳۸ هواشناسی ایران به عنوان یکصد و سومین عضو سازمان هواشناسی جهانی به عضویت این سازمان جهانی درآمد. سازمان هواشناسی کشور قبل از انقلاب بیشتر در خدمت حمل و نقل هوایی و صنعت هواپیمایی بود و به مسایل هواشناسی کاربردی کمتر توجه می شد اما پس از انقلاب اسلامی در کنار ماموریت اصلی خود یعنی ارتقای ایمنی حمل و نقل کشور و خدمات به بخش های دفاعی و امنیتی در دوران جنگ تحمیلی و مدیریت بحران و ریسک در کشور به دیگر عرصه های خدمت رسانی از جمله فعالیت های هواشناسی کشاورزی و آبشناسی نیز پرداخت. این سازمان در ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رای مجلس دهم و تایید شورای نگهبان با ادغام وزارت راه وترابری و وزارت مسکن وشهرسازی زیر نظر وزارت راه وشهرسازی در آمد.
اینک با پیشرفت هواشناسی، این علم با دانش های بسیاری در ارتباط است به گونه ای که به عنوان شاخه‌ای تخصصی از فیزیک پیشرفته برای بررسی دقیق تغییرات جوی از ابزارهای ریاضی پیچیده‌ای بهره می‌گیرد. هواشناسی بیش از همه با نظریه تابش الکترومغناطیسی، ترمودینامیک، مکانیک کلاسیک، فیزیک شاره ها، شیمی فیزیک و نظریه لایه مرزی در ارتباط است که در صورت در نظر گرفتن جو زیرین، فیزیک خورشید، طیف شناسی، فیزیک پلاسما، یونش، فیزیک ذرات بنیادی و ... را نیز در بر می گیرد.
ضرورت توجه به علم هواشناسی و رویدادهایی که به وسیله آن قابل پیش بینی است، باعث شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت فرارسیدن روز هواشناسی با «مهدی راستین» استادیار دانشگاه و عضو انجمن علمی هواشناسی ایران به گفت و گو بپردازد.
جایگاه جهانی ایران در اقلیم شناسی
مهدی راستین در پاسخ به این پرسش که ایران از نظر پیشرفت های نوین در زمینه هواشناسی از چه جایگاهی برخوردار است، گفت: نقش اساسی اقلیم در حیات جانداران به طور عام و در زندگی و بقای انسان به طور خاص امری بدیهی است. چنانچه آب و هوای یک کشور هر از چندگاهی با نوسانات و افت و خیزهای دوره ای و فصلی، شرایط حیات را تا آستانه خطر در معرض تهدید قرار می دهد. امروزه علم هواشناسی از جمله علوم کاربردی در زمینه های مختلف می تواند در مسیر رسیدن به توسعه پایدار در زمینه هایی همچون توسعه کشاورزی و امنیت غذایی، شناسایی منابع آب و بهره برداری بهینه از آن، فعالیت در زمینه دریانوردی و اقیانوس شناسی، توسعه هوا نوردی، کاهش آلودگی هوا، گرمایش جهانی، تغییر اقلیم و تاثیر آن در برنامه ریزی، مطالعه و بارورسازی ابرها، جمع آوری و تبدیل داده ها به اطلاعات با استفاده از فناوری های نوین، توسعه سیستم های ماهواره ای در پیش بینی و هشدار جوی، استفاده بهینه از شاهراه‌های اطلاعاتی و بانک نرم افزاری و سخت افزاری پیشرفته از جمله ایستگاه های سینوپتیک و سایر موضوعات مرتبط با آب وهوا و کاهش اثرات بلایای طبیعی نقش آفرینی کند.
سازمان هواشناسی کشور نیز همتراز با کشورهای عضو سازمان هواشناسی جهانی فعالیت خود را در زمینه تولید و ارایه محصولات و خدمات هواشناسی گسترش داده است. این سازمان در مسایل دفاع ملی، حفاظت از جان مردم درمقابل بلایای طبیعی و کاهش خسارات ناشی از آن، کمک به محیط زیست و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی نقش بسزایی دارد که همگی حاکی از تاثیر و اهمیت نقش علم هواشناسی در امنیت و سلامتی انسان است. توسعه زیرساخت های کشور، داده، اطلاعات و محصولات جوی و اقلیمی پایه کار بسیاری از فعالیت های عمرانی از جمله شهرسازی، سدسازی، فعالیت های کشاورزی و... است که بخشی از خدمات سازمان هواشناسی به شمار می رود.
کاربرد سازمان هواشناسی و اقلیم شناسی در جامعه
وی با اشاره به این موضوع که سازمان هواشناسی کشور به عنوان یک سازمان متحصص در کنار پایش مستمر جو، در مورد حالت و رفتارها، بر هم کنش با اقیانوس، تغییرات اقیمی و موارد مرتبط مطالعه و تحقیق را انجام می دهد، بیان داشت: این سازمان در فرایند تدوین طرح راهبردی، افزایش کارآیی و اثر بخشی سازمان با رعایت مقررات بالادستی نقش خود را در مدیریت کشور و جامعه اثبات می کند. تولید داده های هواشناسی به کمک نیروی انسانی توانمند و شبکه ایستگاه های پیشرفته هواشناسی، پیش بینی و هشدارهای آب و هوایی و اقلیمی و بهبود سامانه های توزیع داده ها از جمله اهداف این سازمان هستند.
راهبردهای سازمان هواشناسی کشور
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان برنامه ها و راهبردهای سازمان هواشناسی کشور، اظهار داشت: سازمان هواشناسی کشور در مسیر رفع نیازهای اجتماعی چندین هدف دارد. افزایش دانش هواشناسی در سطح عمومی و تخصصی برای عامه مردم و متخصصان از مهمترین اصول این سازمان به شمار می رود. بدین معنی که سازمان همواره در راه ارتقای دانش خود برای پاسخ گویی به نیاز کاربر باید اقدام کند و از طرفی با آموزش، کاربران را با داده های این سازمان آشنا کند. در چندین سال اخیر همگام با توسعه فنی و فن آوری در سطح جهان خدمات هواشناسی نیز به شکل بسیار گسترده ای توسعه پیدا کرده است. به کارگیری سامانه های نوین دیده بانی، مخابراتی و پردازشی از جمله این موارد است که پیشرفت در آنها در گرو تحقیق علمی است. همچنین به کارگیری سامانه های نوین مخابراتی با سرعت و توان بالا در توزیع خدمات هواشناسی امری الزامی است.
کارایی بیشتر خدمات هواشناسی و اقلیم شناسی در کاهش خسارات جانی و مالی
مهدی راستین در پایان با ارایه راهکارهایی مناسب برای کارایی بیشتر خدمات هواشناسی و اقلیم شناسی در کاهش خسارات جانی و مالی، گفت: از جمله اقدام های مناسب در این زمینه می توان به انجام دادن طرح های پژوهشی مشترک میان دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و سازمان هواشناسی کشور با رویکرد کاهش خسارات حاصل از مخاطرات جوی و اقلیمی، فرهنگ سازی در جامعه و تدوین کتاب های آموزشی مناسب در مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش، برگزاری کارگاه و دوره های آموزشی کوتاه مدت برای مدیران ارشد و تصمیم‌سازان کشور، تدوین و تصویب قانون های الزام آور به منظور مشارکت بیشتر هواشناسان و اقلیم شناسان در طرح های کلان آمایش سرزمین اشاره کرد.
