اراک با نام «سلطان‌آباد» و کاربری قلعه‌ای نظامی در دوران قاجاریه ساخته شده و دارای معماری اصیل و خاص به صورت شهری شطرنجی است و بازدید از ابنیه و سازه‌های تاریخی آن به عنوان آخرین نمونه شهرسازی ایرانی و اسلامی برای هر گردشگری جذاب و حاوی مطالب آموزنده و ارزشمند است.
اراک با قدرمتی نزدیک به ۲ قرن از شهرهای جوان کشور محسوب می‌شود که به دست یوسف‌خان گرجی در زمان فتحعلی خان قاجار بنا شده اما گذر زمان نتوانسته بر شاهکاری که در ایجاد تأسیسات شهری از قبیل قنات، حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی یه یادگار مانده غبار کهنگی و فراموشی بگذارد و هنوز برخی از این آثار ارزشمند با داشته‌های معماری گرانسنگ چون نگینی می‌درخشد.
با رونق‌گیری اقتصاد شهری و عبور راه‌آهن سراسری از شهر، اراک ابعاد تازه از توسعه شهری خود را تا به امروز تجربه کرده و وجود گنجینه ابنیه تاریخی در کنار تالاب کویری میقان اراک به عنوان زیستگاه بین‌المللی پرندگان، دشت فراهان، همجواری با منطقه هفتاد قله و بهره‌مندی از زیرساخت‌های صنعتی هر گوشه از این شهر را با جذابیتی خاص همراه کرده و می‌تواند برای گردشگران با سلایق متنوع دیدنی باشد.
مهم‌ترین سوغات اراک که زادگاه و شهر امیرکبیر(هزاوه) نیز هست، زیراندازهای نفیس و دست بافت و قالی اراک است که شهرت طیفی از آن با برند ساروق و جیریا آوازه بین‌المللی دارد و و فقیر، باسلق و شیره، انگور، گیوه و سفالینه نیز از سوغات این دیار محسوب می‌شود.
بازار سرپوشیده اراک نمونه‌ای از نبوغ ایرانی و شاهکار معماری
مجموعه تاریخی بازار اراک به عنوان ستون فقرات سازه‌های اصلی سلطان‌آباد قدیم، با معماری ویژه از نبوغ ایرانی و اسلامی و شاهکاری ارزشمند است چرا که در ایجاد آن از خلاقیت‌های هنری بهره‌های فراوان وجود دارد و به عنوان قلب تجارت منطقه در سال ۱۲۲۸ هجری قمری توسط یوسف خان گرجی بنا گذاشته شده است.
این بازار دارای ۲ محور عمود بر هم است که محور شمالی - جنوبی آن به‌طول ۷۲۰ متر و ۲ ورودی، یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای هشت گذر و ورودی شرقی غربی است که عمود برهم قرار گرفته است.
مجموعه تاریخی بازار اراک تمامی نیازهای شهرنشینی از جمله حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها را در خود جای داده و در کنار کسب و کار و رسته‌های پررونق شغلی با سایر تاسیسات کاربریهای متعددی داشته است.
این بازار در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) به‌عنوان کانون تجارت فرش مرکز و غرب کشور مطرح بوده و یکی از دلایل ساخت آن، وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد، مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق (اراک) و نیز شهرت جهانی فرش ساروق عنوان شده است.
۲ محور شمالی و جنوبی و شرق به غرب بازار اراک در مرکزیت این مجموعه ارزشمند، نگین زیبایی‌های معماری و تزئینات بازار اراک را در خود دارد که به «چهارسوق» معروف است، این معبر که در تزئینات سقف و کف و حوض سنگی با فواره اب در میان آرامش را به بیننده منتقل می‌کند از چهار جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده و بنوعی استراتژیک‌ترین نقطه شهر در زمان‌های گذشته بوده است.
یکی از سراهای دیدنی بازار اراک «سرای کاشانی» است که بر اساس طرحی از پیش اندیشیده بنا شده و برخلاف بازارهای دیگر مسیر آن به‌صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی است.
راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می‌کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را تشکیل داده و کالبد و هسته اولیه شهر اراک محسوب می‌شده است و بر اساس مستندات موجود حدود ۲۰ سال طول کشیده تا در این میان بخشهای مختلف مجموعه بازار با ارکان آن مانند راسته‌ها و سراها و دالان‌ها و سایر مراکز جانبی ارتباط کامل برقرار شده است.
بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌ای در بازار نیز به نام وی می‌باشد در اوایل قرن ۱۳ هجری شمسی و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار گذاشته است.
شیوه‌های مبتکرانه معماری این بازار خاص است و طرز استقرار سازه‌های آن به‌گونه‌ای است که بخشهای داخلی این بنا در زمستان گرم و متبوع و در تابستان با وجود سر پوشیده بودن بسیار خنک است.
مساحت کل مجموعه بازار اراک بالغ بر ۱۴ هکتار است و در چهار بازوی خروجی آن به دروازه‌های اصلی شهر سلطان آباد با نام‌های «دروازه قبله»، «دروازه رازان»، «دروازه شهرجرد» و «دروازه حاج علی‌نقی» ختم می‌شده که هنوز کمابیش هویت خود را حفظ کرده است.
مصالح به کار رفته در ساخت این مجموعه بازار خشت و گل، آجر، ملات گچ و آهک و خاک رس است که برای استحکام آن از تیرچه‌های چوبی استفاده شده و در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق‌های منجمد مسی و سربی استفاده شده‌است.
سقف بازار بصورت گنبدی با دریچه‌های زیبا برای انتقال نور به داخل مجموعه ساخته شده و در نمای پشت بام گنبدها در ۲ محور شمالی جنوبی و شرقی غربی بصورت ممتد دیده می‌شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی ۲ محور بزرگ‌تر و متمایزتر از باقی گنبدها است.
در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه را نیز بر عهده دارد و یکی از ویژگی‌های خاص معماری مجموعه بازار اراک تعبیه راه‌های داخلی است که به‌گونه‌ای طراحی شده است که در هنگام حوادث نظیر آتش سوزی دور شدن سریع جمعیت را ممکن می‌کند.
تمامی سراها و تیمچه‌ها یک در خروجی به خارج از بازار داشته و با یکدیگر در ارتباط است و این مهم شریان حیاتی ارتباطی را در ساختار کالبدی بازار به شکل اصولی ایجاد کرده است.
۵۰۰ باب مغازه در بخشهای مختلف این بازار وجود دارد که همه در راسته اصلی بازار قرار گرفته و علاوه بر آن مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و باراندازها، انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه به عنوان بخشهای پشتیبان بازار عمل می‌کرده است.
طرفین بازار به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده که از آن جمله می‌توان به تیمچه کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و تیمچه مهر که به صنایع دستی اختصاص دارد و یا سراهایی دیگر مثل نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب فروشان ٬ نوذری، اکبری، فراهانی‌ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص دارد اشاره کرد.
در مسیرهای طولی و عرضی بازار قدیمی اراک سراها و تیمچه‌هایی وجود دارد که ساختمان آنها ۲ طبقه است و در گذشته برای استراحت تجار یا مسافرانی که از نقاط دور برای خرید به بازار می‌آمدند تعبیه شده بود اما امروز کمتر مورد استفاده قرار دارد.
این مجموعه تاریخی اقتصادی با گذشت بیش از ۲ قرن همچنان به عنوان قلب اقتصادی شهر اراک مطرح است، و اگرچه در گذر زمان دستخوش تغییراتی در شکل و ماهیت مشاغل و کاربریهای آن تغییر یافته اما همچنان زنده و پویاست و حرف‌های زیادی را از ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی و گردشگری دارد.
پشت بام این مجموعه تجاری نیز جذابیت‌های زیبایی را دارد که اکنون به دلیل برخی مسایل امکان حضور گردشگران به صورت عام در آن وجود ندارد اما با رفتن بر فراز برج دیده‌یانی مستقر در پشت بام می‌توان شهر اراک را که در ۲۰۰ سال حساتش فراز و فرود زیادی را برخود دیده مشاهده کرد.
حمام چهارفصل با ویترینی از داشته‌های تاریخی و فرهنگی
بنای تاریخی «حمام چهارفصل» یکی از جاذبه های مهم تاریخی این شهر است که در سال ۱۳۷۶ به موزه آثار تاریخی و مردم‌شناسی تبدیل شده و ضمن زیبایی‌های بصری و معماری سازه، گنجینه گرانسنگی از داشته‌های تاریخی و فرهنگی ادوار گذشته را در خود دارد در کنار چهار موزه دیگر اراک به عنوان اثر فرهنگی جذاب خودنمایی می‌کند.
این بنای ارزشمند از نظر معماری به گونه‌ای تعمیه شده که می‌توان در خصوص ویژگی‌های آن ساعت‌ها صحبت کرد و از هوش ایرانی در ایجاد سیستم گرمایشی، فاضلاب و تعبیه حمام عمومی، استفاده از مصالح مقاوم و تزئینات زیبا سخن گفت، ضمن آنکه گنجینه ذی قیمت اشیای تاریخی و باستانی و نمایه رسوم سنتی اراک قدیم نظیر حنابندان و نمایش انواع پوشش و فرهنگ مردم قدیم اراک در آن برای هر گردشگری جذاب و دیدنی است.
بنای این آثار باستانی در سال ۱۲۹۲ به دستور حاج محمد ابراهیم خوانساری از مراجع تقلید دوران قاجار ساخته شد و در سال ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۳۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این مکان از سال ۱۳۷۶ به عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفته و آثار و مکشوفات نقاط مختلف استان مرکزی در آن نگهداری می شود.
مدرسه سپهداری اراک مهد پرورش بزرگان دینی
«مدرسه سپهداری اراک» از دیگر ابنیه تاریخی و دیدنی به جای مانده از دوره قاجاریه است که همواره مهد پرورش مردان بزرگ بوده است و علما و مردان بزرگی مانند آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، آیت الله سید «احمدخوانساری»، آیت الله سید «محمدرضا گلپایگانی» و حضرت« امام خمینی» (ره ) بخشی از تدریس و تحصیل خود را در این مدرسه به سر برده‌اند و این مدرسه که در مجموعه بافت قدیم اراک واقع شده از معماری و سبک مدارس دوران صفویه پیروی کرده و بخش‌هایی از آن مانند آب انبار، مسجد و دیگر امکانات رفاهی در آن به چشم می خورد.
مدرسه سپهداری نخستین مرکز آموزشی بنا شده در اراک است که به مدرسه امام خمینی (ره) شهرت دارد و این بنای همزمان با تاسیس بازار اراک به دستور یوسف خان گرجی، سپهدار اعظم و بایی شهر اراک ساخته شده است.
معماری داخلی مدرسه از طرح چهار ایوانی است که ۲ ایوان شمالی و جنوبی بلندتر از ۲ ایوان دیگر است و حیاط مدرسه دارای ۲۵ حجره است که هر حجره یک ایوان کوچک در جلو و قسمت نشیمن در عقب است و سردر و لچکی حجره‌ها با کاشی‌های خشتی هفت رنگ تزئین شده است.
گنبد مدرسه سپهداری در نوع خود بزرگترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک محسوب می‌شود و از عناصر داخلی مدرسه می‌توان به آب‌انبار و حوضی سنگی در میان آن است.
امامزاده ۷۲ تن ساروق نمادی از اصالت
امامزاده ۷۲ تن ساروق از دیگر جاذبه های تاریخی و مذهبی شهرستان اراک است که بنای تاریخی این امامزاده در روستای کهن ساروق در شـمال غـربی اراک است و یکی از اماکن دیدنی و زیارتی منطقه است کـه مسافران نوروزی را به سوی خود می‌خواند.
قدمت این بقاع که در میان باغ بزرگ و زیبایی واقع شده به قرن ششم هجری می‌رسد، مدفن ۷۲ تن از نوادگان امام زین العابدین (ع)، امام باقر(ع) و امام موسی بن جعفر(ع) است که در زمان امام رضا (ع) هنگام عزیمت از کربلا به مشهد در چند شبیخون به وسیله دشمنان به شهادت رسیدند.
منزل حسن پور اراک کالبدی امن برای گذران اوقات فراغت
منزل حسن پور از معدود سراهای قدیمی در اراک است که برای سالیان متمادی پذیرای مجموعه کاملی از آثار تاریخی خاص به عنوان موزه در خود بود و به تازگی با تغییر کاربردی به سفرذه‌خانه سنتی و مکانی امن و توام با آزامش برای گذران اوقات فراغت خانواده‌ها تبدیل شده است.
بنای این خانه قدیمی در بافت تاریخی اراک و مجموعه بازار و گذر سپهداری به فاصله پنج متری از گذر اصلی مجموعه تاریخی بازار واقع شده است، به‌طوری که از این بنا می‌توان به قدیمی‌ترین مدرسه و مسجد شهر (مدرسه سپهداری) و نیز به قدیمی‌ترین حمام به نام حمام چهار سوق و سایر نقاط بازار دسترسی یافت.
اگرچه درباره بانی و سازنده اولیه این بنا اطلاع دقیقی در دست نیست اما، با توجه به تاریخ ۱۳۳۵ هجری قمری که در پیشانی نمای ضلع شمالی بنا نوشته شده، بنا در دوره احمد شاه قاجار ایجاد شده است.
با توجه به بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته ساخت خانه حسن پور را به حاج علی مشیری از تاجران و بازرگانان فرش در سلطان آباد(اراک امروزی) نسبت می دهند و این بنا در ابتدا به عنوان محل شرکت فرش و بعدها به‌عنوان مدرسه با نام مدرسه مجیدی به محل تعلیم و تربیت اختصاص یافت.
مرحوم جواد حسن پور آخرین مالک بنا بود که از آن به‌عنوان خانه مسکونی استفاده کرده است و این منزل در سال ۱۳۷۴ توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی از وراث آقای حسن پور تملک و پس از انجام عملیات مرمت و بازسازی شد و در سال ۱۳۸۲ با کاربری موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی آغاز به کار کرد و سال ۱۳۷۷ نیز نام این سرا در فهرست آثار ملی کشور درج شد.
خانه حسن پور همچون بناهای اولیه مسکونی شهر سلطان آباد (اراک امروزی) بنایی است درون گرا با یک حیاط مرکزی و در سه جهت شرق، غرب و شمال دارای اتاق‌هایی است که به سمت حیاط گشوده می‌شود.
این بنا در زمینی به مساحت ۶۰۰ متر مربع در ۲ طبقه ایجاد شده است و طبقه همکف اتاق‌های زمستانی نشین و طبقه اول اتاق های شاه نشین و تابستان نشین را شامل می‌شود.
سازه اصلی بنا از خشت تشکیل شده و پی‌ها را به وسیله سنگ‌های بزرگ و دوغاب گل و آهک ساخته اند و نماسازی بنا با استفاده از آجر انجام گرفته و بیشتر تزیینات کاشی کاری و آجرکاری است و این بنا از سه سوی غرب، شرق و شمال دارای قسمت شبستان و اعیان نشین است اما، از طرف جنوب بدون مستحدثات است.
در قسمت شبستان ها اتاق های مسکونی، آشپزخانه، انبار و نانواخانه واقع شده و در آشپزخانه و انبار جایگاه هایی مخصوص ذخیره انواع مواد غذایی موجود دارد.
سراسر قسمت اعیان نشین از طریق درب ها و گذرگاه ها به یکدیگر راه دارند و کف حیاط حدود یک ونیم متر از کف خیابان پایین تر بوده و اتاق ها نور لازم را از حیاط می‌گیرند.
مصالح به کار رفته در این ساختمان از سنگ آهک، آجر، خشت، گل، چوب تشکیل شده و تمامی نمای بیروی ساختمان با آجر کاشی و اشکال اسلیمی آجری تزیین شده است.
حضور در فضای دنج حیاط این سرا و استفاده از خدمات پذیرایی آن فرصتی است تا نوروز به یادماندنی از سفر به اراک ایجاد شود.
تالاب کویری میقان زیستگاه بین المللی پرندگان
تالاب کویری میقان اراک یکی از حلقه‌های مهم زیستگاهی پرندگان مهاجر در ایران است که سالانه شمار زیادی از پرندگان مهاجرآبزی و کنارآبزی در آن اقامت موقت دارند و برخی از این گونه‌ها نظیر درناهای خاکستری نادر و ارزشمند بوده و از حمایت بین المللی برخوردارند.
تالاب کویری میقان اراک در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اراک و جنوب غربی روستای داودآباد واقع شده و یکی از ۱۰ تالاب مهم کشور است که جلوه‌های زیبایی از پرواز پرندگان مهاجر، تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری، دریاچه فصلی و طلوع و غروب‌های کم نظیر را در خود دارد.
این تالاب به وسعت ۲۵ هزار هکتار دارای دریاچه‌ای زیبا با سه جزیره است که یکی در وسط، دیگری در بخش کویری و جزیره سوم در ناحیه حاشیه‌ای آن قرار دارد و در فصل بهار فراز و فرود پرندگان بومی و مهاجر در آن ، صحنه‌های بکر و به یادماندنی را ایجاد می‌کند.
در سال‌هایی که میزان بارندگی مناسب است، دریاچه این تالاب دارای آب قابل توجهی می‌شود اما در سال‌های کم بارش دریاچه فصلی تالاب در فصول گرم سال خشک می‌شود اما معمولا در بهار سطح دریاچه آبگیری شده و جلوه‌های زیبایی را فرا روی بیننده می‌گذارد.
ارتفاع تالاب میقان از سطح دریاهای آزاد یکهزار و ۷۰۰ متر است و منابع تامین آب آن از بارش‌های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراک است.
تالاب میقان به عنوان استراحتگاه میان راهی پرندگان هر ساله در نیمه دوم سال و از اواسط مهرماه، با تغییر شرایط آب و هوایی، زیستگاه‌ها و تالاب‌های این استان صحنه حضور تدریجی دسته‌های کوچک و بزرگ پرنده‌های مهاجر در گونه‌های مختلف است.
سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار پرنده مهاجر وارد تالاب میقان اراک می‌شود که از این تعداد ۱۲ تا ۱۵ هزار پرنده از گونه درنای خاکستری است.
این پرندگان تا بارش نخستین برف سنگین در زیستگاه‌ها و تالاب‌های این استان می‌مانند و پس از آن به سمت مناطق جنوبی و گرمسیری و شمال آفریقا پر می‌گشایند.
پوشش گیاهی در این تالاب کویری میقان بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده و این منطقه را به یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم گیاهان شور کشور تبدیل کرده است.
علاوه بر پرندگان، گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبگ آب شور از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن است و به علت شوری آب، لایه‌های نمکی در منطقه دیده می‌شود که زیبایی خاصی به تالاب داده و در گوشه و کنار این منطقه به ویژه در حاشیه دریاچه تزئینات متعدد نمکی دیده می‌شود.
این تالاب جزو ۱۰۵ منطقه مهم برای پرندگان و یکی از مرتفع‌ترین شوره‌زارهای ایران است که هر ساله پذیرای طیف زیادی از گردشگران و علاقه‌مندان به طبعیت است.
هزاوه زادگاه امیرکبیر و باغی از طراوت و زیبایی‌ها
روستای تاریخی هزاوه با ۳۰ هکتار وسعت در ۲۰ کیلومتری شمال غربی اراک واقع شده و علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و مذهبی، میزبان منزل تاریخی امیرکبیر سردار سازندگی ایران است.
روستای هزاوه اراک از شمال شرقی به تپه هزارش، از جنوب به دره مون و دره گهور محدود است و با چشمه سارهای متعدد، اقلیم سرسبز و حاصلخیز و باغات انگور و میوه، یکی از روستاهای دیدنی و پرجاذبه استان مرکزی است.
قدمت روستای هزاوه اراک به دوران‌های اشکانی و ایلخانی بر می‌گردد و مردم این روستا به زبان فارسی سخن می گویند و مذهب آنان شیعه جعفری است.
پرورش انگور و تولید محصولات غذایی حاصل از آن یکی از محورهای اصلی اقتصاد این روستا را تشکیل می‌دهد و وجود سرو کهنسال در بافت این روستا جاذبه‌ای زیبا در کنار سایر دیدنی‌های این روستای باطراوت است.
بافت مسکونی روستا از پیچیدگی جالبی برخوردار است، بیشتر خانه‌های این روستا سنگی و گلی و به صورت پلکانی بر دامنه شیب کوه‌ها قرار گرفته است.
امامزاده «سلطان احمد»، جد رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در این روستا واقع شده است که بنای این آرامگاه مربوط به سده هشت و ۹ هجری قمری است و بیانگر پیشینه تاریخی هزاوه است.
این آرامگاه بر روی بلندترین ناحیه روستای هزاوه بنا شده و محل معنوی بسیار زیبایی برای زیارت گردشگران نوروزی است.
خانه پدری امیرکبیر یکی دیگر از جاذبه‌های مهم گردشگری روستای هزاوه است و بنای این خانه در ۲ طبقه با ۶۲۵ مترمربع وسعت و ۸۱۵ مترمربع زیربنا ایجاد شده است.
این بنای زیبا دارای سقف‌های هلالی با تیرهای چوبی و دیوارهای ضخیم خشتی و گلی است.
مسجد شبستان دار، حمام قدیمی و تپه های تاریخی از دیگر آثار موجود در روستای هزاوه اراک است.
مفاخر اراک و داشته‌های خانه تاریخی خاکباز
موزه مفاخر اراک واقع در منزل تاریخی خاکباز یکی از مجموعه‌های با ارزش فرهنگی استان مرکزی به شمار می‌آید که سردیس‌ها و آثاری از مفاخر، سیاسیون و علمای تاثیر گذار ایران در آن نگهداری می‌شود.
سرای خاکباز اراک در دوران قاجاریه در زمینی به مساحت ۲ هزار و ۸۰۰ متر مربع و با زیر بنای یک هزار متر مربع ایجاد شد که با درختان سربه فلک کشیده و معماری زیبا برای هر گردشگر جذاب است.
ساخت این بنا در اواخر دوره قاجاریه آغاز و پس از چهار سال عملیات اجرایی در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به پایان رسیده است ، نقشه این ساختمان توسط یک مهندس روسی تهیه و اجرای کار توسط استاد مراد چمنی اراکی انجام شده است.
بنای موزه مفاخر استان مرکزی از نوع کوشکی با تزئینات آجری خاص دوره قاجاریه ساخته شده و دارای ۲ ایوان شرقی و غربی است.
این ساختمان دارای یازده اتاق، حمام خزینه‌ای قدیمی که در گوشه حیاط ساخته شده، ۲ قنات که یکی در محوطه به نام قنات ده و دیگری در زیر آب انبار به نام قنات خان حاکم، است.
قنات موقوفه مرحوم «حاج آقا محسن اراکی» و قنات خان حاکم توسط «میرزا علی اکبر خان تفرشی» موسوم به دوام الدوله که حاکم عراق عجم (اراک فعلی و توابع ) در زمان ناصرالدین شاه بوده، ایجاد شده است.
بنای موزه مفاخر استان مرکزی در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی به شماره ۳۳۳۸ ثبت آثار ملی شد و این بنا در سال ۸۴ با همکاری استانداری مرکزی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ورثه مرحوم خاکباز خریداری و با هدف ایجاد موزه مرمت و در بهمن ۸۸ به عنوان موزه مفاخر استان مرکزی افتتاح شد.
انجدان روستایی زیبا با قابلیت‌های خاص
روستای انجدان اراک با دارا بودن قدمت تاریخی، شرایط آب و هوایی مناسب و جاذبه های طبیعی، یکی از جاذبه های مهم گردشگری استان مرکزی است.
انجدان از روستاهای دهستان مشک آباد بخش مرکزی شهرستان اراک در استان مرکزی است که در ۶۴ کیلومتری شمال خمین، ۳۷ کیلومتری شرق اراک قرار گرفته است.
این روستا در منطقه‌ای کوهستانی قرار داشته و کوه چشمه و کوه برف شاه در اطراف آن است و غارهای کوچک و بزرگ فراوانی در نزدیکی آن وجود دارد.
انجدان معرب واژه انگدان و نام گیاهی است که ماده انگرود و یا آنقوره را از آن می گیرند این گیاه در اطراف روستای انجدان به فروانی می روید و بدین سبب این روستا را بدین نام خوانده اند.
نام انجدان در منابع قدیمی به صورت‌های انکوان و انکدان نیز آمده است و چنان که از منابع برمی‌آید، استفاده از واژه انجدان پس از اقامت برخی اسماعیلیان در این محل رواج یافت.
مردم روستای انجدان به زبان فارسی و با گویش خلج صحبت می کنند و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
شغل اصلی ساکنان این روستا، کشاورزی و دامپروری است و محصولاتی از جمله انگور، گردو، بادام و صنایع دستی چون منبت کاری، قالی بافی و گلیم بافی وجود دارد.
آیین سنتی و کهن جغجغه زنی از جمله آیین هایی است که به عنوان میراث معنوی روستای انجدان به ثبت رسیده و هرساله در ایام محرم توسط ساکنان روستا انجام می شود.
از جاذبه های گردشگری روستا می توان به غارهای این روستا چون غار آسیلی، غار کبوتر، غار میلانون، غار طاق رجه و غار گیوه کش اشاره کرد.
وجود چشمه های متعدد داخل و اطراف روستا که جلوه بسیار زیبایی به کوچه و باغات داده است و بقعه شاه قلندر و بقعه شاه غریب از پیشوایان فرقه اسماعیلیه، در این روستا به چشم می خورد.
این بناها به لحاظ معماری بسیار جالب توجه و از آثار ارزشمند دوره صفویه محسوب می شوند و بقعه چهل اختران نیز از آثار تاریخی روستای انجدان است.
موزه مردم شناسی انجدان از جمله مکان های دیدی این روستا است که در محله بالای این روستا بنا شده و حاوی اشیای تاریخی فرهنگی مرتبط با فرهنگ عامه مردم و سبک زندگی بومیان منطقه است.
پس از استقرار پایگاه امامان اسماعیلی در انجدان بر اهمیت این محل افزوده شد و پیروان این مذهب از نقاط دور و نزدیک برای دیدار امامان و اعطای نذوراتشان به انجدان می‌آمدند.
بنا به قول‌های گوناگون روستای انجدان در حمله مغول‌ها به ایران به شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغول‌ها در زیر روستا نقب حفر کردند.
سنگ قبری نیز در یکی از قبرستان‌های این روستا به دست آمده که متعلق به نوه سلمان فارسی است و در این سنگ اشاره به انجدان اصفهان شده است.
اراک مرکز استان مرکزی است و در این منطقه ۶۸۰ هزار نفر جمعیت زندگی می‌کند.
