به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا ، در یک تصمیم عجیب از سوی مدیریت شهری و آن هم در روزهای آغازین تعطیلات نوروزی ۱۴۰۰، تصمیم بر حذف شخصیت حاجی فیروز از کارناوال‌ها و برنامه‌های شادی‌آور شهرداری تهران در سطح پایتخت گرفته شده است.
معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران طی بخشنامه‌ای به معاونان شهردار تهران و همچنین شهرداران مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران، دلیل این تصمیم‌گیری را برداشت‌های نژادپرستانه از چهره سیاه حاجی فیروز مطرح کرده است.
محمدرضا جوادی یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در این بخشنامه اعلام کرد: «کارناوال‌های نوروزی با استقبال مردم رو به رو و توسط آنها در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده پخش شد. اما درباره سیاهی چهره حاجی فیروز، نقدهایی مطرح شده و برخی، سیاه بودن چهره او را نژادپرستانه می‌دانند در مقابل، درباره ریشه‌ای اساطیری سیاهی صورت شخصیت حاجی فیروز و نسبت آن با سربلند بیرون آمدن سیاوش از آزمایش ورگرم یا برآمدن او از دنیای مردگان و همچنین با سیاهی صورت ناشی از دود زغال و آتش، در پژوهش‌های هنری و ادبی بحث‌های مفصلی شده است. صرف نظر از بحث‌ها در این باره، لازم است به منظور پیشگیری از سوءبرداشت‌های احتمالی، در کلیه برنامه‌های نوروزی شهرداری تهران، از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال‌های نوروزی اجتناب شود. در عین حال از پژوهشگران ادبی و هنری هنرمندان نمایشی به ویژه از هنرمندانی که سالهاست نقش حاجی فیروز را ایفا می‌کنند تقاضا می‌کنم تا با گشایش بحث در این باره، در رسیدن به فهم دقیق‌تر از این موضوع کمک کنند.»
علی نصیریان چهره مطرح و شناخته شده بازیگری سینما، تئاتر و تلویزیون ایران که سابقه‌ای طولانی ایفای نقش و کارگردانی نمایش‌های سنتی ایرانی را در کارنامه کاری خود دارد، در واکنش به تصمیم اتخاد شده از سوی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و مطرح کردن برداشت‌های نژادپرستانه از رنگ سیاه حاجی فیروز گفت: برایم قابل باور نیست که از چهره سیاه حاجی فیروز برداشت‌های نژادپرستانه بشود و این موضوع یک سوءتفاهم است.
وی تأکید کرد: چهره سیاه حاجی فیروز ارتباطی به نژاد ندارد و برگرفته از نمایش‌های سنتی ایرانی است. حاجی فیروز و عمو نوروز مژده بهار، عوض شدن فصل و سال جدید را می‌دهند. شخصیت مبارک و سیاه در خیمه شب بازی و تخته حوضی سنتی ما نیز از شخصیت‌های اصلی هستند و ربطی به نژاد ندارند.
این هنرمند باسابقه عرصه هنرهای نمایشی ایران یادآور شد: عمو نوروز، مبارک و سیاه دلقک‌های معروف نمایش‌های سنتی ایران هستند همانطور که در هنرهای نمایشی کشورهای دیگر هم دلقک وجود دارد. کار این دلقک‌ها ایجاد لحظه‌های طنز است.
نصیریان در بخش پایانی سخنان خود تصریح کرد: شخصیت‌های نمایش‌های سنتی ما نگاه نژادپرستی ندارند و ما در این نمایش‌ها کاری به نژاد سیاه و سفید نداریم. اساس کار حاجی فیروز و عمو نوروز به سنت‌های نمایشی ایران برمی‌گردد و بشارت دهنده فصل نو و بهار هستند.
محمد جواد حق شناس رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران در واکنش به این دستور و ابلاغ گفت: وقتی قصد؛ گفتن از نوروز است و آئین های سنتی ایرانی، اینکه بخواهیم یک توئیت را مستمسک یک رویکرد حذفی قرار بدهیم و فلسفه حاجی فیروز و به طول کل آئین های نوروزی را نادیده بگیریم یک حرکت انفعالی و غیر قابل پذیرش است.اگر نگاهی به گذشته داشته باشیم حاجی فیروز پیام آور شادی و نوروز است. حاجی فیروز براساس ویژگی ها، پوشش و اینکه صورت خود را سیاه می کند یکی از قالب های نمایشی ایرانی درفضای هنر نمایش است.
حق شناس با تاکید بر اینکه سیاهان( حاجی فیروزها) در فضای نمایشی ایران جایگاه جدی دارند افزود: حاجی فیروزها و کاکاسیاه ها در واقع در نقش منتقدان مسائل اجتماعی در نقش های نمایشی حاضر هستند. در نمایش های رو حوضی که از نمایش های اصیل ایرانی است ؛ یکی از نقش های اصلی و جدی آن برعهده کاکا سیاه یا همان حاجی فیروز است و همیشه نقش منتقدی را دارد که زبان تیز و برنده انتقادی دارد و بی تعارف درد مردم را می گوید و استبداد و قدرت حاکم را زیر سوال می برد . وقتی هم که در تقابل با عنصر مرفه و سرمایه دار قرار می گیرد ،استمرار و ظلمی که به مردم روا می رفته را زیر سوال می برد. نقش کاکا سیاه و حاجی فیروز در نمایش های اصیل ایرانی بسیار جدیو مهم بوده است و هست.
رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران با گفتن از اینکه حضور حاجی فیروزها در روزهای آخر سال در خیابان ها بشارت نوروز است ادامه داد: پیام آوران شادی هستند. پایان زمستان و سرما و آغاز بهار و سرسبزی را خبر می دهند. حاجی فیروزها وقتی در شهرها ظاهر می شوند به نوعی پیام پایان غم و غصه دارند و نوید رویش و بهار و تحول در سال را می دهند.
حق شناس تاکید داشت : ایرانیان هیچ گاه سابقه نژادپرستی نداشتند و کسی که شناخت صحیح از حضور سیاهان در نمایش های ایرانی ندارد و آنها نماد نژادپرستی بداند به نظر بنده نه جامعه ایرانی را شناخته و نه فهم دقیقی از هنر ایرانی دارد. برده داری تجارت گذشته غربی بود نه ایرانی و ریشه در کشور ما ندارد. حاجی فیروزها نماد شادی هستند. اینجا و در قالب حاجی فیروز به سیاه توهین نمی شود و برداشتی به عنوان نژاد پست در این مبحث و در وادی قصه حاجی فیروز جای ندارد. اینجا سیاه جایگاه روشن دارد.
رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در پایان گفت: نگاه معاون شهردار برداشت از یک سو تعبیر است و بنده از مسئولان شهرداری که با چنین رویکردی دارند به مباحث نگاه می کنند می خواهم که نسبت به این دستور عمل تجدید نظر کنند و تاکید دارم که تاریخ هنرهای نمایشی و تاریخ آئین های نوروزی را مطالعه کنند وبا مطالعه هم سخن بگویند و هم تصمیم کاری بگیرند.
قادر آشنا- مدیر کل هنرهای نمایشی نیز در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی رکنا نسبت به ابلاغیه و منتسب کردن حاجی فیروز به مباحث نژادپرستی گفت: از چند منظر می توان به بخشنامه ای که شهرداری و معاون شهردار صادر کرده است نگاه کرد. جناب جوادی یگانه فردی دانشگاهی و مسلط به امور جامعه شناسی است ، همین طور که خود ایشان نیز گفتند باید کارشناسان و خبرگان مباحث نمایشی و تاریخی در این خصوص صحبت کنند. ای کاش قبل از تصمیم و ابلاغیه دقت می کردند که چگونه است که یک نمایش و آئین، سالیان سال که نه قرن ها در ایران اسلامی در حال انجام است. سوابق تاریخی و اسطوره ای این آئین را بررسی می کردند . اگر این تحقیقات صورت می گرفت به این بخشنامه نمی رسیدیم. بنابر این قبل از اینکه این دستورداده می شد و جامعه را درگیر این تصمیم می کردند و تاکید بر حاجی فیروز سفید و برفی داشتند بهتر بود که تحقیقات از کارشناسان صورت می گرفت. بعضی مباحث ریشه کهن تاریخی دارند. ایشان به سیاهی حاجی فیروز تاکید دارند و ما بر پسوند مبارکی که همراه آن می آید تاکید داریم. کلمه مبارک کلمه خوش یمنی است ،بنابر این اساس ها و پیشینه ها به نظر جناب جوادی یگانه بسیار تعجیل کردند و این سرعت در تصمیم گیری به نظر بنده اشتباه بوده است. اگر تصمیم بر کار کارشناسی بود باید اول کار تحقیقات انجام می گرفت. یک آئین سالیان سال است در ایران اجرا می شود و هیچگونه ریشه نژادپرستی ندارد.
قادر آشنا با بیان اینکه اول باید با بزرگان این رشته صحبت می شد و بعد تصمیم در مورد یک آئین گرفته می شد ادامه داد: مشکلی که در کشور با آن مواجه هستیم این است که همه آدم ها فکر می کنندکه در همه حوزه ها صاحبنظر هستند. به شخصه در حوزه فرهنگ می توانم صحبت کنم آنهم در همه حوزه ها فرهنگی قادر به اظهارنظر تخصصی نیستم. به طور مثال در حوزه چاپ و نشر ، صاحبنظران دیگری باید صحبت کنند. بزرگان رشته نمایش و تاریخ چه آنهایی که در این سو و در داخل کشور هستند و چه آنهایی که در خارج از کشور زندگی می کنند همگی تاکید دارند که حاجی فیروز ریشه نژادپرستانه ندارد. مقالات و کتاب های زیادی در این خصوص وجود دارد که امکان مطالعه آنها سهل بود. از دیدگاه بنده اشتباهی در تصمیم گیری رخ داده است.
مدیر کل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد با اشاره به واکنش های هنرمندان بعد از این ابلاغیه و واکنش های اعضای شورای شهر تهران در برابر این تصمیم و همه نظرات بر نادرست بودن استنباط نژادپرستی گفت: امید که این اشتباه ادامه پیدا نکند. باید حواسمان باشد که ما آئینی را حذف می کنیم بلافاصله دیگری از بیرون از ایران آن را صاحب می شوند و نباید بگذاریم آئین های ما غصب شود. در کشور ما بارها این اشتباه رخ داده و دیگران سواستفاده کرده و آئین های ما را به نام خود ثبت کرده اند.
مدیرکل هنرهای نمایش در خصوص اینکه این تصمیم در برابر ادعاهای نژادپرستی که از خارج از ایران بر روی این آئین گذاشته شده است تعیین شده و به نظر باید با افراد بیرونی مبارزه می شد نه حذف سیاه ها صورت می گرفت گفت: نباید در برابر موضوعات کنش و واکنشی رفتار کنیم. اینگونه نمایش قدمت چند صد ساله در ایران دارد. یک نمایش کاملا ایرانی است. به طو مثال در خصوص خلیج فارس هم دیگرانی ادعاهایی داشتند و خلیج فارس را به نام دیگری می خواندند پس ما هم باید عقب نشینی می کردیم و حرف آنها را قبول می کردیم؟ جالب است بگویم در یک کشور عربی در حال گفت و گو بر سر اختلاف نظر نام خلیج فارس و عربی بودیم ، در بین افراد حاضر در جلسه اعراب هم بودند، جالب اینکه روی اسنادی که در دست داشتند نام خلیج فارس نوشته شده بود. آنها می دانند چه می گویند و قصد دارند چه چیزی را غصب کنند ما باید هوشمندانه رفتار کنیم. موج سازی های بیرونی نباید ما را از داشته هایمان دور کند. هیچ ریشه نژادپرستی در مبحث حاجی فیروز وجود ندارد.به عنوان مدیر اداره کل هنرهای نمایشی تاکید داریم که اثری از نژادپرستی دراین آئین وجود ندارد ، یک هنر اصیل ایرانی است که مبارک است و ما نیز به آن می گوییم مبارک به دلیل خوش یمن بودن حاجی فیروز و روز هفتم فروردین ، روز ملی هنرهای نمایشی ایران حتما اجرای سیاه بازی خواهیم داشت.
با تمام تاکید ها و وجود کتب تاریخی و آئینی و کتاب هایی که از تاریخچه کارآکترهای نمایشی می گوید شهرداری تهران اصرار بر حذف حاجی فیروزها با صورت سیاه از شهر دارد. این درحالی است که این ادعا نژادپرستانه بودن حاجی فیروز نشات گرفته از چند توئیت نوشته افرادی ساکن کشورهای عربی است که به قول قادر آشنا- مدیر کل هنرهای نمایشی کشور باید مراقب باشیم تا آئین های ما غصب نشود.
و اما در حالی شهرداری تهران حاجی فیروز را نماد نژادپرستی می داند که تاریخ اینگونه حاجی فیروز را توصیف می کند. حاجی فیروز اصلی ترین نشانه شهری ، نزدیک شدن به سال نو و نوید آور رویش و زندگی است. صورت سیاه آن نشانه گذر از روزهای سرد و تاریک است و لباس قرمز آن نشانه زندگی و رویش است. فعالان اجتماعی و بزرگان تاریخ و هنر نباید در برابر این حذف بی تفاوت باشند و البته مردم هم نباید بی تفاوت بمانند.
