اعمال مخصوص شب و روز نیمه شعبان

سیدبن‌طاووس در کتاب اقبال‌الاعمال خود درباره اعمال شب و روز نیمه شعبان چنین می‌گوید:

ما در این بخش، برخی از اعمال و عبادات ستوده این شب فرخنده را که از میان روایات برگزیدیم، در اینجا ذکر می‌کنیم؛ بنابراین برخی از این اعمال را که خداوند جل‌جلاله به‌واسطه آن نیک‌بختی را بر تو عرضه کرده است، برگزین و بدان عمل کن؛ زیرا زمانی خواهد آمد که بساط زندگانی به دست مرگ برچیده و نامه‌های اعمال بسته خواهد شد و تو توان اقبال و توجه بیشتر به خدا را نخواهی داشت.

فضیلت دعا در نیمه شعبان

از جمله‌ی شب‌های پر برکت و با فیض ماه شعبان، شب پر فضیلت نیمه شعبان است که دارای ارزش‌های معنوی زیادی است و از لحاظ برتری و با فضیلت بودن همانند شب‌های قدر دارای ارزش و منزلت فراوان می‌باشد همانطور که در مقام معنوی شب‌های قدر فرموده اند: «فإنّها لیلة آلی الله علی نفسه الا یردّ سائلاً له فی‌ها ما لم یسأل معصیة». (طوسی، الامالی، ص ۲۹۷.)

در سپیده دم پانزده شعبان سال ٢۵۵ هجری قمری نوزادی چشم به جهان گشود که با آمدنش دنیا را سراسر نور فرا گرفت و، چون آن کودک جحت الخلف بر روی زمین است و مایه‌ی خیر و برکت جهانیان، چرا که با ظهورش زمین را سراسر شادی و عدل پر خواهد کرد و ظلم و ستم برچیده خواهد شد برای همین نیمه شعبان، این شب مبارک ممکن است با شب قدر همسانی داشته باشد چرا که به بعضی اعمال شب قدر نیز در این شب توصیه شده است که انجام نیز آن‌ها مستحب می‌باشد.

دعاهای نیمه شعبان

رسول اکرم (ص) در برتری این شب پر خیر و برکت می‌فرمایند:

خداوند در شب نیمه شعبان به اندازه‌ی ریگ‌های زمین و موی گوسفندان بندگانش را می‌آمرزد. (مجلسی، بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۸۶.) این کلام پر گهر نشانگر عظمت و شکوه شبی است که حتی ریزترین گناهان نیز به واسطه‌ی این شب مورد مغفرت قرار می‌گیرد.

روایت امام صادق درباره نیمه شعبان

از حضرت صادق (ع) روایت است که می‌فرماید از حضرت باقرع از فضیلت و برتری شب نیمه شعبان سؤال شد فرمود:آن شب برترین شب‌ها بعد از لیلة القدر است و در آن شب است که خداوند فضل خود را به بندگان عطا می‌فرماید و آن‌ها را به کرم خود می‌آمرزد. پس در تقرّب جستن به سوی خدا در این شب تلاش کنید. همانا شبی است که خدا قسم یاد کرده به ذات مقدّس خود که سائلی را از درگاه خود دست خالی برنگرداند و نیمه شعبان شبی است که حقتعالی آنرا برای ما و امامان در مقابل شب قدر که برای پیامبرص است، قرار داده است. (مفاتیح الجنان، ص ۲۷۲.)

سخن ارزشمند امام صادق (ع) نیز بیانـگر این مطلب است که نیمه‌ی شعبان به اندازه خودش، یک شب قدر تلقی می‌گردد و یکی از مهمترین شب‌هایی است که سرنوشت امور را به دست می‌گیرد چرا که از لحاظ مقام و منزلت معنوی با شب قدر همسانی و حالت مساوات دارد: «انّها اللیلة التی جعل‌ها الله لنا أهل البیت بإزاء ما جعل لیلة القدر لنبیناصلی الله علیه و آله و سلم» خداوند کریم همانطور که شب قدر، این شب عزیز و پرفیض را به رسول اکرم لطف و مرحمت نمود نیمه‌ی شعبان را نیز از لطف و کرم خود به اهل بیت و مومنین بخشش نمود.

آیت الله جوادی آملی در باره سرّ نهانی که در مورد همتایی شب تولد امام عصر با شب قدر وجود دارد فرموده اند:

امام باقر (ع) در یک جلسه‌ی پرسش و پاسخ در باره مقام و منزلت شامخ نیمه شعبان فرموده اند که باشکوه‌ترین شب بعد از شب قدر شب نیمه‌ی شعبان است که خداوند در این شب عزیز بخشش خود را بر امتش روا داشته است و با بزرگواری و سخاوت خود بندگانش را مورد رحمت و آمرزش قرار می‌دهد پس اگر می‌خواهید دراین شب پر خیر و برکت به تقرب خداوند دست یابید پس در این شب بسیار تلاش کنید و اعمالش را به جای بیاورید چرا که خدواند مهربان خودش گفته است هیچ نیازمندی را تا زمانی که به گناه آلوده نگردد از رحمت بی کران خود محروم نمی‌کند. (الامالی، طوسی، ص ۲۹۷ و مفاتیح الجنان – ص ۲۷۲)

فضیلت شب نیمه شعبان

از امام باقر علیه‌‌السلام درباره فضیلت شب نیمه شعبان پرسیده شد. فرمود: این شب، برترین شب بعد از شب قدر است. خداوند نعمت‌های افزون خود را در این شب به بندگانش ارزانی می‌دارد و به منت خود آنان را می‌آمرزد؛ بنابراین در این شب برای تقرب به خداوند متعال تلاش کنید که این شبی است که خداوند عزوجل به نفس خویش سوگند خورده است که در این شب هیچ درخواست‌کننده‌ای را تا زمانی‌که درخواست گناهی نکرده است، از درگاه خویش رد نکند. و این شب، شبی است که خداوند آن را برای ما اهل‌بیت قرار داده است، به ازای شب قدر که آن را برای پیامبر ما صلی‌الله‌علیه‌وآله قرار داده. پس در این شب تلاش کنید در دعا کردن و ستایش خداوند متعال. هر که در این شب ١٠٠ مرتبه سبحان‌الله، ١٠٠ مرتبه الحمدلله، ١٠٠ الله‌اکبر و ١٠٠ مرتبه لااله‌الا‌الله بگوید، خداوند گناهان گذشته او بیامرزد و حوایج دنیا و آخرت او را برآورده سازد، حتی اگر تقاضا نکرده باشد، ولی خداوند نیاز او را بدان امر بداند، باز هم خداوند نیاز او را برطرف سازد، از فضلی که بر بندگان خویش دارد.

زیارت امام حسین (ع) در شب نیمه شعبان

امام زین‌العابدین علیه‌السلام: هر کس دوست دارد که صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند، در شب نیمه شعبان به زیارت امام حسین علیه‌السلام برود؛ زیرا در آن شب فرشتگان و ارواح پیامبران برای زیارت آن حضرت از خدا اجازه می‌گیرند و خداوند به آنها اجازه می‌دهد. خوشا به حال کسی که با آنها مصافحه نماید و آنها با او مصافحه کنند. که پنج رسول اولوالعزم؛ یعنی نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد صلی‌الله‌علیهم‌اجمعین نیز جزو آنان هستند.

[اگر کسی موفق به حضور در کربلا نشده باشد، می‌تواند آن حضرت را از راه دور زیارت کند. از مختصرترین زیارات سیدالشهداء علیه‌السلام زیارتی است که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که فرمود: به بالای بام منزلت برو [در زیر آسمان] سپس به راست و چپ نگاه کن و سپس سرت را به سمت آسمان بالا ببر و به سمت قبر آن حضرت اشاره کن و بگو: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ». با این عمل برای تو یک زَوْره است و زَوره یک حج و یک عمره است].

برترین دعا در شب نیمه شعبان

ابویحیی می‌گوید: به سرورمان امام صادق علیه‌السلام عرض کردم، کدام دعا از همه دعاها برتر است؟ فرمود: «بعد از آنکه نماز عشا را خواندی، ٢ رکعت نماز، در رکعت اول سوره حمد و سوره جحد (قل یا ایها الکافرون) و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره توحید (قل هو الله احد) بخوان. و بعد از سلام نماز ٣٣ بار سبحان‌الله و ٣٣ بار الحمدلله و ٣۴ بار الله‌اکبر بگو. سپس این دعا را بخوان:

یا مَنْ إِلَیْهِ یَلْجَأُ الْعِبادُ فِی الْمُهِمَّاتِ، وَ إِلَیْهِ یَفْزَعُ الْخَلْقُ فِی الْمُلِمَّاتِ، یا عالِمَ الْجَهْرِ وَ الْخَفِیَّاتِ، یا مَنْ لا یَخْفَى عَلَیْهِ خَواطِرُ الْأَوْهامِ، وَ تَصَرُّفُ الْخَطَراتِ، یا رَبَّ الْخَلائِقِ وَ الْبَرِیَّاتِ، یا مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ الْأَرَضِینَ وَ السَّماواتِ.

أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ أَمُتُّ إلَیْکَ بِلا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ، فَیا لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ اجْعَلْنِی فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ مِمَّنْ نَظَرْتَ إِلَیْهِ فَرَحِمْتَهُ، وَ سَمِعْتَ دُعاءَهُ فَأَجَبْتَهُ، وَ عَلِمْتَ اسْتِقالَتَهُ فَأَقَلْتَهُ، وَ تَجاوَزْتَ عَنْ سالِفِ خَطِیئَتِهِ وَ عَظِیمِ جَرِیرَتِهِ، فَقَد اسْتَجَرْتَ بِکَ مِنْ ذُنُوبِی، وَ لَجَأْتُ إِلَیْکَ فِی سَتْرِ عُیُوبِی.

اللَّهُمَّ فَجُدْ عَلَیَّ بِکَرَمِکَ وَ فَضْلِکَ، وَ احْطُطْ خَطایایَ بِحِلْمِکَ وَ عَفْوِکَ، وَ تَغَمَّدْنِی فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ بِسابِغِ کَرامَتِکَ، وَ اجْعَلْنِی فِیها مِنْ أَوْلِیائِکَ الَّذِینَ اجْتَبَیْتَهُمْ لِطاعَتِکَ، وَ اخْتَرْتَهُمْ لِعِبادَتِکَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خالِصَتَکَ وَ صَفْوَتَکَ.

اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ سَعِدَ جَدُّهُ وَ تَوَفَّرَ مِنَ الْخَیْراتِ حَظُّهُ، وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ سَلِمَ فَنَعِمَ، وَ فَازَ فَغَنِمَ، وَ اکْفِنِی شَرَّ ما أَسْلَفْتُ، وَ اعْصِمْنِی مِنَ الازْدِیادِ فِی مَعْصِیَتِکَ، وَ حَبِّبْ إِلَیَّ طاعَتَکَ وَ ما یُقَرِّبُنِی مِنْکَ وَ یُزْلِقُنِی عِنْدَکَ.

سَیِّدِی إِلَیْکَ یَلْجَأُ الْهارِبُ، وَ مِنْکَ یَلْتَمِسُ الطَّالِبُ، وَ عَلى‌ کَرَمِکَ یُعَوِّلُ الْمُسْتَقِیلُ التَّائِبُ، أَدَّبْتَ عِبادَکَ بِالتَّکَرُّمِ وَ أَنْتَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ، وَ أَمَرْتَ بِالْعَفْوِ عِبادَکَ وَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

اللَّهُمَّ فَلا تَحْرِمْنِی ما رَجَوْتُ مِنْ کَرَمِکَ، وَ لا تُؤْیِسْنِی مِنْ سابِغِ نِعَمِکَ، وَ لا تُخَیِّبْنِی مِنْ جَزِیلِ قِسَمِکَ فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ لِأَهْلِ طاعَتِکَ، وَ اجْعَلْنِی فِی جُنَّةٍ مِنْ شِرارِ خَلْقِکَ رَبِّ إِنْ لَمْ أَکُنْ مِنْ أَهْلِ ذلِکَ فَأَنْتَ أَهْلُ الْکَرَمِ وَ الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ، جُدْ عَلَیَّ بِما أَنْتَ أَهْلُهُ لا بِما أَسْتَحِقُّهُ، فَقَدْ حَسُنَ ظَنِّی بِکَ، وَ تَحَقَّقَ رَجائِی لَکَ، وَ عَلِقَتْ نَفْسِی بِکَرَمِکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ، وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ.

اللَّهُمَّ وَ اخْصُصْنِی مِنْ کَرَمِکَ بِجَزِیلِ قِسَمِکَ، وَ أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ اغْفِرْ لِی الذَّنْبَ الَّذِی یَحْبِسُ عَنِّی الْخَلْقَ وَ یَضِیقُ عَلَیَّ الرِّزْقَ حَتّى‌ أَقُومَ بِصالِحِ رِضاکَ، وَ أَنْعَمَ بِجَزِیلِ عَطائِکَ وَ أَسْعَدَ بِسابِغِ نَعْمائِکَ.

فَقَدْ لُذْتُ بِحَرَمِکَ، وَ تَعَرَّضْتُ لِکَرَمِکَ، وَ اسْتَعَذْتُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ‌ وَ بِحِلْمِکَ مِنْ غَضَبِکَ، فَجُدْ بِما سَأَلْتُکَ وَ أَنِلْ مَا الْتَمَسْتُ مِنْکَ، أَسْأَلُکَ بِکَ لا بِشَیْ‌ءٍ هُوَ أَعْظَمُ مِنْکَ.

سپس سجده کن. و در حال سجده ٢٠ بار «یا ربِّ» و ٧ بار «یا الله» و ٧ بار «لا حولَ و لا قوةَ الا بالله» و ٧ بار «ما شاءَ اللهُ لا قوةَ الا بالله» و ١٠ بار «لا قوةَ الا بالله» بگو. بعد بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله صلوات بفرست و حاجتت را از خدا بخواه. به خدا سوگند، اگر حاجتت به شماره قطره‌های باران باشد، خداوند عزوجل به بزرگواری و فضل خود، حاجتت را برآورده می‌سازد.

نماز ۴ رکعتی مخصوص نیمه شعبان

این روایت از دعوت‌کننده به اطاعت خداوند جل‌جلاله، محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله روایت شده است:

در شب پانزدهم شعبان، بین نماز مغرب و عشا چهار رکعت نماز بخواند به این صورت که در هر رکعت، حمد یک مرتبه، سوره «قل هو الله احد» ١٠ مرتبه (در روایت دیگر ١١ مرتبه وارد شده).

پس از پایان نماز بخواند:

«یا ربِّ اغْفِرْ لَنا» ١٠ مرتبه؛

«یا ربِّ ارْحَمْنا» ١٠ مرتبه؛

«یا ربِّ تُبْ عَلَینا» ١٠ مرتبه؛

«قل هو الله احد» ٢١ مرتبه؛

«سُبْحانَ الَّذِی یُحْیِی الْمَوْتى‌ وَ یُمِیتُ الْأَحْیاءَ وَ هُوَ عَلى‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیر» ١٠ مرتبه.

هر کس این نماز را بخواند، خداوند متعال او را اجابت فرماید و حاجات دنیا و آخرتش را برآورده سازد و خداوند نامه عملش را به دست راستش دهد و تا سال آینده در حفظ خدا بود.

دعای دیگر در شب نیمه شعبان

در این بخش دعایی را که طی آن خداوند جل‌جلاله به مولود عظیم‌الشأن در شب نیمه‌ شعبان (حضرت مهدی سلام‌‌الله‌علیه) سوگند داده می‌شود، یادآور می‌شویم که عبارت است از:

اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا هذِهِ وَ مَوْلُودِها، وَ حُجَّتِکَ وَ مَوْعُودِهَا، الَّتِی قَرَنْتَ الى‌ فَضْلِها فَضْلًا، فَتَمَّتْ کَلِمَتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا، لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِکَ وَ لا مُعَقِّبَ لآیاتِکَ، نُورُکَ الْمُتَأَلِّقُ وَ ضِیاؤُکَ الْمُشْرِقُ، وَ الْعَلَمُ النُّورُ فِی طَخْیاءِ الدَّیْجُورِ، الْغائِبُ الْمَسْتُورُ، جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ کَرُمَ مَحْتَدُهُ وَ الْمَلائِکَةُ شُهَّدُهُ وَ اللَّهُ ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ إِذا آنَ مِیعادُهُ وَ الْمَلائِکَةُ أَمْدادُهُ.

سَیْفُ اللَّهِ الَّذِی لا یَنْبُو وَ نُورُهُ الَّذِی لا یَخْبُو وَ ذُو الْحِلْمِ الَّذِی لا یَصْبُو مَدارُ الدَّهْرِ وَ نَوامِیسُ الْعَصْرِ وَ وُلاةُ الامْرِ وَ الْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَنْزِلُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ أَصْحابُ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ، تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ امْرِهِ وَ نَهْیِهِ.

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى‌ خاتَمِهِمْ وَ قائِمِهِمْ، الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ وَ ادْرِکْ بِنا أَیَّامَهُ وَ ظُهُورَهُ وَ قِیامَهُ، وَ اجْعَلْنا مِنْ أَنْصارِهِ، وَ اقْرِنْ ثارَنا بِثأرِهِ، وَ اکْتُبْنا فِی‌أَعْوانِهِ وَ خُلَصائِهِ، وَ أَحْیِنا فِی دَوْلَتِهِ ناعِمِینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمِینَ، وَ بِحَقِّهِ قائِمِینَ، وَ مِنَ السُّوءِ سالِمِینَ یا ارْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى‌ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلى‌ اهْلِ بَیْتِهِ الصَّادِقِینَ وَ عِتْرَتِهِ النَّاطِقِینَ، وَ الْعَنْ جَمِیعَ الظَّالِمِینَ، وَ احْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا احْکَمَ الْحاکِمِینَ.

دعای کمیل در شب نیمه شعبان

روایت شده است که «کمیل‌بن‌زیاد نخعی» دید امیرمؤمنان علیه‌السلام این دعا را در شب نیمه شعبان در حال سجده قرائت می‌نماید. ...

امیرالمؤمنین علیه‌السلام به کمیل فرمود: ای کمیل، بنشین، هرگاه این دعا را حفظ کردی، در هر شب جمعه، یا در هر ماه یک بار، یا در هر سال یک بار، یا در طول عمرت یک بار آن را بخوان که خدا تو را کفایت و یاری می‌کند و به تو روزی عطا می‌کند وهرگز آمرزش را از دست نمی‌دهی.