به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شیوع ویروس کرونا در جهان تأثیر غیر قابل انکاری بر صنعت نشر گذاشته است. برخی از شرکت‌های بزرگ نشر به دلیل خطر شیوع ویروس نتوانسته‌اند در بازه‌ای چند ماهه به تعهدات خود برای چاپ کتاب عمل کنند و از سوی دیگر، طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و تأکید دولت‌ها بر این امر، سبب شده تا کتابفروشی‌های کوچک تا مرز تعطیلی پیش روند. وقتی چرخ اقتصادی نچرخد، تعدیل نیروی کار هم حتمی است؛ امری که بنا بر گزارش رسانه‌هایی چون نیویورک تایمز، در برخی از کشورها مانند آمریکا در ماه‌های اولیه شیوع ویروس به صورت محسوس رخ داد.
اما شیوع این ویروس تأثیر دیگری نیز بر صنعت نشر گذاشته است. ترس از مبتلا شدن به این بیماری که به خرد و کلان رحم نمی‌کند و نفس‌ها را می‌گیرد، سبب شده است تا فروش کتابهای چاپی به کمترین میزان خود در کشورهای مختلف برسد. از سوی دیگر، استقبال از کتابهای الکترونیک و صوتی در چند ماه گذشته یا فروش آنلاین کتاب توسط ناشران با رشد قابل توجهی همراه بوده است.
در ایران نیز انتشار خبر ورود کرونا به کشور، میزان فروش کتابهای صوتی و دیجیتال را افزایش داده است؛ موضوعی که عموماً با عادت کتابخوانی ایرانی‌ها کمی فاصله دارد. از سوی دیگر، پلتفرم‌های عرضه‌کننده کتابهای الکترونیک نیز تلاش کردند تا با ارائه خدمات مختلف این استقبال را بی‌پاسخ نگذارند. در کنار اقبال مخاطبان، باید از اقبال ناشران نیز به سمت عرضه آثارشان در این فضا نیز یاد کرد؛ امری که پیش از این کمتر در فضای نشر سنتی ایران دیده می‌شد. به هر روی، رشد پنج برابری استفاده از نشر الکترونیک و اقبال به سمت کتابهای صوتی در یک سال گذشته، حکایت از این دارد که عادت کتابخوانی ایرانی‌ها در حال تغییر است. خبرگزاری تسنیم، در همین رابطه با محمد صدوقی، مدیر پلتفرم طاقچه، به گفت‌وگو پرداخت. صدوقی در این گفت‌وگو به تجربه خود در یک سال گذشته اشاره کرد و از تغییر ذائقه ناشران و توانایی نشر الکترونیک ایران برای حضور در منطقه گفت. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:
*تسنیم: آقای صدوقی یک سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، سالی عجیب برای نشر ایران محسوب می‌شود، آمار فروش کتاب‌ها به دلیل عدم برگزاری نمایشگاه کتاب، تعطیلات مقطعی کتابفروشی‌ها و ... کاهش محسوسی داشت. این موضوع برای نشر الکترونیک به چه صورت بود؟ از تجربه یک سال گذشته خود بگویید.
نشر الکترونیک کسب و کار رو به رشدی است و پیش از کرونا نیز روند رو به رشدی را تجربه می‌کرد. ما در سال‌های گذشته شاهد رشد 200 تا 300 درصدی بودیم اما شرایط کرونا سبب شد تا میزان استفاده از این بستر، پنج برابر افزایش داشته باشد. از این جهت کرونا برای فعالان حوزه نشر الکترونیک بیش از آنکه تهدید باشد، فرصت بود.
*تسنیم: این میزان رشدی که اشاره کردید، تنها مربوط به طاقچه بود یا در کل نشر الکترونیک رخ داد؟
تمام کسب و کارهای مربوط به نشر الکترونیک، این رشد را تجربه کرده‌اند؛ اما احساس می‌کنم برخی از نرم‌افزارها مانند طاقچه که در این ایام به روز شدند و امکانات جدیدتری را به مخاطب خود عرضه کردند، رشد بیشتری هم به لحاظ اقبال کاربران داشته‌اند.
*تسنیم: نشر الکترونیک ظرفیت و آمادگی پاسخگویی به این میزان از اقبال را به یک‌باره داشت؟
بله، پلت‌فرم‌هایی که در این حوزه دارند کار می‌کنند، فعال و آماده بودند. از نظر فنی ما مشکلی برای ارائه خدمات به این میزان استقبال را نداشتیم، اما شاید عدم حضور همه ناشران در بحث کتاب الکترونیک مشکلی بود که اگر وجود نداشت، ما شرایط بهتری را تجربه می‌کردیم؛ یعنی اگر همه ناشران کتاب‌هایشان را در بستر نشر الکترونیک وارد کرده بودند، قطعاً فضای بهتری برای مخاطب مهیا می‌شد.
*تسنیم: نشر ایران معمولاً تا پیش از کرونا به فعالیت به صورت سنتی راغب‌تر بود. آیا شیوع این ویروس و تبعات آن، تأثیری بر میزان اقبال ناشران برای حضور در این فضا هم گذاشت؟
تقریباً اکثر ناشران به روز و فعال پیش از کرونا نیز در این عرصه حضور پیدا کرده بودند. اما باز این طور نبود که همه کتاب‌هایشان را در این بستر عرضه کنند. می‌توان گفت کرونا بر دو مقوله تأثیرگذار بود؛ نخست آنکه ناشرانی که حضور نداشتند، آمدند و از این فضا استفاده کردند و دیگر اینکه، ناشرانی که پیش‌تر در این فضا فعال بودند، کار خود را قوت بخشیدند و آثار بیشتری را عرضه کردند.
شاید در سال‌های گذشته ما باید بیشتر به سمت ناشران می‌رفتیم تا بیایند و همکاری کنند، اما در سال 99 ناشران خودشان این اقبال را نشان دادند و درخواست همکاری داشتند. به عبارت دیگر، ما هم در کاربران و هم از سوی ناشران شاهد این اقبال بودیم.
*تسنیم: نشر ایران طی سال‌های گذشته با مشکلات خرد و کلانی روبرو بود. در یکی دو سال گذشته افزایش قیمت کاغذ و ملزومات چاپ کار را برای بسیاری از فعالان این حوزه مشکل‌ساز کرد. چرا با وجود این موانع ریز و درشت، ناشران کمتر به سمت استفاده از فضای نشر الکترونیک داشته‌اند؛ با توجه به اینکه هزینه کمتری دارد و استقبال خوبی هم می‌شود.
این امر متأثر از چند امر است؛ یکی از دلایل این است که ناشران نسبت به این مسئله حس دقیق و درستی نداشتند و احساس می‌کردند که بازار پرمنفعتی برای آنها نیست. از سوی دیگر، شاید ما را گاه رقیب خود می‌دیدند که مثلاً اگر مجموعه‌هایی مثل ما در این فضا رشد کنند و بزرگ شوند، دیگر شاید ناشران نتوانند همانند گذشته کار کنند و این فعالان نشر الکترونیک هستند که در آینده خود مستقیم با نویسندگان و مترجمان کار می‌کنند. در واقع می‌توان عدم رغبت ناشران را ریشه در این دو امر دید: عدم آگاهی و احساس رقیب بودن.
از سوی دیگر، ناشرانی مانند نشر مرکز و کارنامه هم هستند که از ناشران بزرگ محسوب می‌شوند؛ ولی وارد فضای نشر الکترونیک نشده‌اند. این دست از ناشران، نگاه‌های خاصی به نشر دارند که لزوماً تأکید بر کسب و کار و بیزینس هم نیست و نسخه کاغذی را به رسمیت می‌شناسند. این دست از دلایل هم وجود دارد.
*تسنیم: شاید بخشی از این کم‌رغبتی به این بازگردد که ناشر نسبت به نشر غیرقانونی فایل آثارشان نگران هستند.
بله، این موضوع هم هست. فعالیت طولانی مدت این نرم‌افزارها که از سال 92 فعالیت خود را آغاز کردند، به گونه‌ای بوده که توانسته‌اند در این فضا اعتمادسازی کنند و این موارد در ذهن ناشر کمرنگ‌تر شده است. ناشران گاه شاهد این بوده‌اند که کتاب‌هایشان به صورت غیرقانونی در فضای مجازی توزیع شده است، اما حضور این نرم‌افزارها هم کمک کرده تا این نسخه‌های غیر قانونی جمع یا تکثیر آن کمرنگ شود؛ به همین خاطر این منفعت را دیده و حاضر شده‌اند تا آثارشان از این طریق در دست مخاطب قرار گیرد. این دست تردیدها و نگرانی‌ها در سال‌های اول پررنگ‌تر بود، اما الآن خیلی کمرنگ‌تر شده است.
*تسنیم: همواره دوگانه‌ای به نام نشر کاغذی و نشر الکترونیک در سال‌های اخیر وجود داشته است. به نظر شما تغییر عادت کتابخوانی ایرانی‌ها و اقبال مخاطب و ناشر به سمت نشر الکترونیک مقطعی است یا ادامه‌دار خواهد بود؟
فکر نمی‌کنم این اقبال مقطعی باشد. در فضای نشر سنتی معمولاً همه چیز به صورت چکی و مدت‌دار بوده است، اما در فرایند الکترونیک این پرداختی‌ها به صورت ماهانه، دقیق و شفاف است. ناشری را نداشتیم که وارد این فضا شود و از نظر پرداختی‌ها ناراضی باشد و به این دلیل بخواهد از این فضا خارج شود. یعنی وقتی ناشر این مزیت‌ها را می‌بیند، حضورش ماندگار می‌شود.
از سوی دیگر، نمی‌توان گفت کتاب الکترونیک می‌آید و جای کتاب کاغذی را می‌گیرد و کتاب کاغذی از رونق می‌افتد. در کشورهای دیگر هم اتفاقی که رخ داده این است که به کتاب الکترونیک و صوتی اقبالی شده و تا یک جا پیش رفته و بعد از آن، به یک رشد ثابتی رسیده است. دلیلش هم این است که کماکان بسیاری از مردم هستند که علاقه‌مند به کتاب کاغذی هستند و از سوی دیگر، ما هم خود را رقیب نشر کاغذی نمی‌دانیم.
نگاه ما به مسئله این است که بیاییم و با استفاده از این ظرفیت‌ها سرانه مطالعه را افزایش دهیم؛ یعنی دسترسی به کتاب را برای کسانی که به هر دلیلی برای تهیه اثر با مشکل مواجهند، تسهیل کنیم؛ افرادی که در شهرهایشان کتابفروشی نیست یا سبک زندگی‌شان به گونه‌ای نیست که کتاب کاغذی با خود همراه داشته باشند و ... . کتاب الکترونیک سعی دارد این مسائل را حل می‌کند.
خود ما بر این باوریم که کتاب کاغذی بر کتاب الکترونیک ارجح است؛ اگر قابلیت خواندنش وجود داشته باشد. ما بر این تأکید داریم که کتاب الکترونیک عرضه شود تا مردم در زمان‌هایی که نمی‌توانند برای کتابخوانی استفاده کنند، بیایند و از کتاب الکترونیک و صوتی استفاده کنند. آمارها هم اینطور نیست که اگر نسخه الکترونیک یک کتاب پرفروش شده، مردم دیگر نسخه کاغذی آن را نخوانند. معمولاً علاقه‌مندان به نسخه کاغذی، این نسخه‌ها را تهیه کرده‌اند و کسانی که نسخه الکترونیک را خریداری کرده‌اند، لزوماً کسانی نبوده‌اند که اگر نسخه چاپی وجود داشت، حتماً آن را می‌خریدند؛ نه این‌ها افرادی بودند که به دلیل مزیت‌های چاپ الکترونیک مانند قیمت بهتر، همیشه در دسترس بودن آثار و ... کتاب الکترونیک را انتخاب کرده‌اند. در واقع ما بازار را گسترش داده و سرانه مطالعه را زیاد کرده‌ایم، اینطور نبوده که بخواهیم از آن بازار سهمی ببریم؛ البته اشتراکاتی وجود دارد ولی غالب کسانی که الکترونیکی‌بخر هستند کسانی بوده‌اند که چندان کتاب کاغذی نمی‌خریده‌اند.
*تسنیم: با توجه به استقبالی که صورت گرفته، بررسی و مطالعه آماری هم انجام شده است که اقبال بیشتر به سمت کدام آثار بوده، چه گروه‌هایی در این زمینه حضور پررنگ‌تری داشته‌اند یا بین کتاب الکترونیک و صوتی، اقبال به کدام سمت بیشتر بوده است؟
هر دو انواع نشر الکترونیک و صوتی رشد داشته‌اند، اما شیب کتاب صوتی بیشتر بوده است؛ زیرا استفاده از کتاب صوتی راحت‌تر است. گاه حمل کتاب کاغذی دشوار است و از سوی دیگر، در فضاهایی مانند مترو و ... نیز استفاده از کتاب الکترونیک دردسرهای خاص خود را دارد؛ به همین دلیل کتاب صوتی بهترین گزینه است. فرد با یک هدفون به متن مورد علاقه خود دسترسی دارد و نیازی نیست که چشم خود را اذیت کند. مثلاً خانم‌های خانه‌دار بخش قابل توجهی از کاربران کتاب صوتی هستند؛ در حالی که در خانه مشغول انجام کار هستند، به کتاب مورد علاقه خود نیز گوش می‌دهند؛ از این جهت رشد کتابهای صوتی بیشتر بوده و در حال حاضر نیز پادکست‌ها دارند این رشد را تجربه می‌کنند.
در بحث موضوعات نیز معمولاً نشر الکترونیک با حوزه نشر کاغذی متفاوت نیست. حوزه‌هایی مانند ادبیات(رمان و داستان)، روانشناسی عمومی (مباحثی مانند موفقیت و خودیاری)، سرگذشت‌نامه‌ها و ... از جمله موضوعات پرطرفدار در نشر الکترونیک محسوب می‌شوند.
*تسنیم: با توجه به موفقیت‌هایی که در جذب ناشر و مخاطب اشاره کردید، فعالان این حوزه برای دهه آینده چه برنامه و چشم‌اندازی دارند؟
ما مستقل از بحث کرونا، برنامه‌مان این بوده که این بخش را توسعه دهیم. این توسعه در سه بخش صورت می‌گیرد؛ نخست بخش محتوا است که باید در آن محتوای بیشتری به مخاطب عرضه شود. بخش دوم، حوزه فنی و نرم‌افزاری است. ایده‌های متعددی در این زمینه وجود دارد که بتوانیم گروه‌های مطالعه درست کنیم، شبکه‌های اجتماعی کتابخوانی و ... تشکیل دهیم؛ در واقع امکاناتی که لذت کتاب خواندن را افزایش دهد. این‌ها مزیت‌های اصلی نشر الکترونیک است. بخش سوم هم که همیشه در حال توسعه آن هستیم، بخش مارکتینگ و برندسازی در این زمینه است.
اما آنچه نشر الکترونیک را نسبت به کتابهای کاغذی جذاب می‌کند، امکانات نرم‌افزاری است. مثلاً در نسخه جدید نرم‌افزار طاقچه اگر در حین مطالعه به کلمه‌ای برسید که آن معنی آن را ندانید، با انتخاب آن به اطلاعات مورد نظر دسترسی پیدا می‌کنید. این‌ها مزیت‌هایی است که فعالان این حوزه در فکر گسترش و ارتقای آن هستند.
*تسنیم: آیا برنامه‌ای میان فعالان این حوزه هست که در حوزه منطقه‌ای نیز وارد شوند و فعالیت کنند؟
توسعه نرم‌افزاری ما می‌تواند در چند بخش انجام شوند، یک بخشی از آن محتوا است و بخش دیگری این است که آن را عمیق کنیم و کتابهای چاپی را اضافه کنیم و همه فیلدها را پوشش دهیم. با توجه به اینکه شرکت‌های خارجی منابع فارسی یا عربی‌زبان را خوب پوشش نمی‌دهند، توسعه منطقه‌ای هم جوابگو است. مثلاً آمازون نوشتار راست به چپ را پشتیبانی نمی‌کند، اما مشکل ما در این حوزه، بحث پرداخت است. مثلاً نشر افغانستان یکی از گزینه‌های خوب برای فعالیت است، اما نحوه پرداخت از جمله مشکلات اصلی فعالان این حوزه است. از دلایلی که نشده کار را در منطقه گسترش دهیم همین مسائل بوده است که اگر برطرف شود، نشر الکترونیک ایران ظرفیت این حضور را دارد.
انتهای پیام/
