گروه جامعه خبرگزاری فارس- مریم شریفی؛ «همیشه مظلوم بوده‌اند اما در وانفسای روزگار کرونا، عملاً فراموش شدند. از احوالات‌شان بپرسی، سال‌هاست به قرنطینه خو کرده‌اند. وقتی کرونا هم نبود، مهمانی و دورهمی‌های فامیلی برایشان آرزو بود. دلشان خوش بود گهگاه به دل پارک و طبیعت بزنند که آن ویروس منحوس همان دلخوشی را هم از آنها گرفت... در دل این زمین کرونازده اما، درهای یک دنیای متفاوت به رویشان باز شد؛ یک دنیای مجازی که به آنها فرصت می‌داد با وجود فرسنگ‌ها فاصله، به کمک امواج، خودشان را در دورهمی‌های آرامش‌بخش با دوستان‌شان ببینند، دلشان از شنیدن صدای همدیگر غنج برود و دور از نگاه متعجب و ناباور دیگران، کنار هم چیزهای جدید و دوست‌داشتنی یاد بگیرند...»
اگر جان کلام آقای دکتر در توصیف آنچه در یک سال گذشته بر او و بچه‌های طیف اختلال اوتیسم در آموزش‌های مجازی گذشت را بخواهید، می‌شود همین جملات. از روانشناس دغدغه‌مندی برایتان می‌گویم که نه‌فقط در روزهای به‌ظاهر عادی و خوش بلکه در روزهای ناخوش و خاکستری کرونایی هم به یاد بچه‌های اوتیسم و خانواده‌هایشان بود. دکتر «کاوه مقدم»، دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، هنردرمانگر و مدرس دانشگاه که حالا دیگر عمر دوستی‌اش با بچه‌های طیف اوتیسم به 16 سال می‌رسد، سال‌هاست به مدد ابزار هنر، به دل این بچه‌ها راه پیدا کرده و با معجزه نقاشی، سفال، موسیقی و نمایش، چشمه توانمندی‌هایشان را به جوشش درآورده‌است. کرونا که آمد و با لشکر تلخی‌هایش حریف طلبید، آقای دکتر باز هم دوستان خاصش را تنها نگذاشت. این بار به ضرورت ایام قرنطینه، کلینیکش را به فضای مجازی منتقل کرد و با هنردرمانی آنلاین، روزهای کش‌دار کرونایی را به فرصتی برای شکوفایی استعدادهای بچه‌های اوتیسم تبدیل و آنها را قدم‌به‌قدم به «حال خوب» نزدیک کرد...
13فروردین(2 آوریل)، روز جهانی «اوتیسم»، بهانه خوبی بود برای گفت‌وگو با دکتر مقدم درباره ویژگی‌های هنردرمانی و به‌طور خاص، بهکارگیری شیوه «نمایش‌درمانی آنلاین» برای آموزش بچه‌های اوتیسم در دوران کرونا.
*در درمان اختلال اوتیسم تا امروز شیوه‌های متنوعی ازجمله کاردرمانی، گفتاردرمانی، آب‌درمانی و... به کار گرفته شده و نمونه‌های متعددی برای نتایج مؤثر و مثبت هرکدام از این شیوه‌های درمانی وجود دارد. نکته قابل توجه در کار شما و گروهی از همکاران‌تان، استفاده از شیوه هنردرمانی در این زمینه است. برای شروع خوب است برای اطلاع ما و مخاطبان این گفت‌وگو از ویژگی‌های شیوه هنردرمانی و چرایی انتخاب این شیوه در مواجهه با افراد اختلال طیف اوتیسم بفرمایید.
- نکته مهمی که لازم است در ابتدا به آن اشاره کنم، این است که ما درباره اختلال طیف اوتیسم، با «بهبودی» سر و کار داریم و نه «درمان». یعنی اگر بخواهیم مقوله‌ای را برای کمک به این بچه‌ها در نظر بگیریم، باید بدانیم که درمان مطلقی در این زمینه وجود ندارد. تا امروز متاسفانه درمان قطعی برای اختلال اوتیسم پیدا نشده و درخصوص این اختلال فقط بهبودی وجود دارد. و در بهبودی، هدف ما کنترل، کاهش و مدیریت علائم و نشانگان اختلال طیف اوتیسم است.
با توجه به اینکه اوتیسم، یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین اختلال‌های روانشناختی کودک و نوجوان است، ما هر رویکردی را – در اینجا «هنر درمانی» - را که به کار می‌بریم، هدفمان کاهش علائم و مشکلاتی مثل نقص کیفی در تعاملات اجتماعی، رفتارها و حرکات و عادات کلیشه‌ای، و ارتباطات عجیب کلامی است. ما مداخلاتی داریم تخت عنوان مداخله‌های «حمایتی تسکینی» که در آن از مقوله‌ها و ابزار هنری برای کمک به کودکان و نوجوانان اوتیسم و خانواده‌های آنها به‌ویژه والدین‌شان بسیار استفاده می‌شود.
حضور هنرمندان(ازجمله علیرضا شجاع نوری) در کنسرت موسیقی کودکان و نوجوانان طیف اوتیسم/ دکتر «کاوه مقدم» در کنار بچه های اوتیسم(نفر دوم از سمت چپ)
مثلث هنری، عصای دست آقای روانشناس
*در هنردرمانی، برای بهبود عملکردهای رفتاری و ارتباطی کودکان اوتیسم از شکل خاصی از هنر یا رشته‌های مشخصی کمک گرفته می‌شود؟
- اگربخواهیم هنردرمانی را به‌عنوان یک مثلث تعریف کنیم، از هر سه ابزار هنری در آن استفاده می‌شود؛ هنرهای تجسمی مانند نقاشی و سفال، هنرهای نمایشی و موسیقی که شامل نوازندگی و اجراست. هر سه اینها به‌عنوان ابزار و رسانه کمک می‌کنند تا ما بتوانیم آشفتگی‌های هیجانی و مسائل عاطفی، رفتاری و ارتباطی را در این بچه‌ها کاهش دهیم یعنی کمک کنیم به انسجام لایه‌های شخصیتی آنها.
نمونه نقاشی های بچه های اوتیسم
درواقع ما در هنردرمانی (اعم از نمایش‌درمانی، موسیقی‌درمانی، نقاشی‌درمانی و سفال‌درمانی) از مجموعه‌ای از تکنیک‌ها استفاده می‌کنیم برای بهبود توجه، تمرکز، ادراک فضایی، ارتباط، گفتار و زبان و تعامل اجتماعی افرادی که مشکلات و نقایص حسی حرکتی ارتباطی دارند. اساساً علت استفاده از نقاشی، موسیقی و سفال در کودکان طیف اوتیسم این است که این بچه‌ها در ابتدا بیشتر از محرک‌های انسانی به محرک‌های حسی واکنش نشان می‌دهند.
اجرای موسیقی توسط نوجوانان طیف اوتیسم قبل از شیوع کرونا
هنرمندان برجسته، تماشاگر هنرنمایی بچه های اوتیسم
*انجام فعالیت‌های هنری – به‌عنوان فعالیت حرفه‌ای، سرگرمی، یا شیوه درمانی- به‌صورت حضوری برای اغلب افراد، آشنا و حتی تجربه‌شده است. اما آنچه بحث این گفت‌وگوست، یعنی انجام فعالیت‌های هنری به‌صورت آنلاین به‌عنوان هنردرمانی برای بچه‌های طیف اوتیسم، مقوله جدیدی است که مشتاقیم بیشتر درباره آن بدانیم.
- تا قبل از دوران کرونا، ما با برگزاری کلاس‌های حضوری در زمینه هنردرمانی فعالیت داشتیم. درواقع از نقاشی، موسیقی و نمایش استفاده می‌کردیم برای بهبود عملکردهای ارتباطی اجتماعی، گفتاری و زبانی و حرکتی بچه‌های اوتیسم. در این میان، من و همکارانم از نمایش‌درمانی برای بهبود کودکان و نوجوانان طیف اوتیسم بسیار کمک گرفتیم. خوب است بدانید در سال‌های گذشته بچه‌ها اجراهایی هم در سالن‌ها و فرهنگسراهای مختلف داشتند که در مواردی، هنرمندان و ورزشکاران شناخته‌شده کشور هم برای تماشای هنرنمایی بچه‌ها به سالن آمدند و آنها را تشویق کردند.
حضور هنرمندان(ازجمله خانم «کتایون ریاحی») در برنامه هنرنمایی کودکان و نوجوانان اوتیسم/ دکتر مقدم(سمت راست) در کنار بچه های اوتیسم
اما شیوع ویروس کرونا، این فعالیت‌ها را هم مثل اغلب فعالیت‌های گروهی به تعطیلی کشاند. ما و خانواده‌های بچه‌های اوتیسم تصور می‌کردیم در اردیبهشت و خرداد سال قبل (1399) شرایط کرونایی فروکش می‌کند و از سرگیری فعالیت‌های عادی امکان‌پذیر می‌شود اما به‌دلیل برخی سهل‌انگاری‌ها، این اتفاق نیفتاد. به دلیل سوء مدیریت بحران که واقعیتی در جامعه ماست، وضعیت کرونا کم‌کم فاجعه‌بار شد و وضعیت خانواده‌های دارای فرزند اوتیسم هم سخت‌تر شد. ما می‌دیدیم وضعیت این خانواده‌ها دارد بغرنج می‌شود و سلامت روان آنها به خطر افتاده است.
نکته مهم این است که ما با خانواده‌هایی روبه‌رو بوده و هستیم که شرایط طبیعی در منزل ندارند. فرقی ندارد؛ مثل خانواده‌ای که یک بیمار مبتلا به سرطان یا یک فرزند معلول جسمی در خانه دارد، خانواده دارای فرزند اوتیسم هم در شرایط خاص قرار دارد. اما چون این خانواده‌ها در اقلیت هستند، متاسفانه من به عنوان متخصص روانشناسی این بچه‌ها و خانواده‌هایشان، احساس می‌کنم در این وانفسا و در دورانی که واقعاً همه نگران و بهت‌زده هستند، این خانواده‌ها فراموش شده‌اند.
*اجرای موسیقی و آواز توسط بچه های با نیازهای ویژه و طیف اوتیسم(قبل از شیوع کرونا)
وقتی کلاس هنردرمانی در فضای مجازی برپا می شود
*اما بررسی یک سال گذشته نشان می‌دهد شما بچه‌های اوتیسم و خانواده‌هایشان را فراموش نکردید و حتی در شرایط خاص دوران کرونا هم به فکر آنها بوده‌اید...
- کاری که بنده شخصاً انجام دادم، این بود که با اکثر بچه‌هایی که قبل از دوران کرونا در زمینه هنردرمانی با آنها کار کرده‌بودم، کلاس‌ها و فعالیت‌هایم را از سر گرفتم؛ اما این بار در فضای مجازی. کلاس‌ها را ابتدا در اواسط اردیبهشت ماه و ماه مبارک رمضان به‌صورت انفرادی شروع کردم و مدتی بعد موفق به برگزاری کلاس‌های آنلاین گروهی شدم. در این کلاس‌ها باز هم محور فعالیت‌هایمان، هنر بود و برای آموزش بچه‌ها از نقاشی، ترکیب نقاشی و موسیقی، و نمایش بداهه و صوتی استفاده کردیم. مثل روزهای قبل از کرونا که بچه‌ها را در پارک‌ها و فرهنگسراها دور هم جمع می‌کردیم، گروه‌های 4 نفری واتس‌اپی تشکیل دادم و بچه‌ها را به‌صورت آنلاین دور هم جمع کردم.
از آذرماه که گروه‌های واتس‌اپی را تشکیل دادیم، اجرای نمایش‌های صوتی را هم شروع کردیم. یعنی بچه‌هایی را که قبلاً به‌صورت حضوری در آمفی‌تئاتر، پارک و فرهنگسرا تمرین و اجرا داشتند، از این مقطع در قالب کلاس‌های مجازی و آنلاین دور هم جمع کردیم. درحالی‌که بچه‌ها در خانه خود بودند، در روز و ساعت مشخص از طریق گروه‌هایی که در واتس‌اپ تشکیل داده‌بودم، در کلاس مجازی حاضر می‌شدند و از طریق تمرین نمایش، با هم ارتباط برقرار می‌کردند. ما در این مدت، نمایش‌های «آپارتمان» و «خورشید عمارت» را به‌صورت آنلاین با بچه‌ها کار کرده‌ایم که نویسنده هر دو نمایش که به‌نوعی کارکرد نمایش‌درمانی دارند، خودم هستم. البته موسیقی درمانی را هم به شکل موسیقی فعال یعنی نوازندگی و اجرا داشتیم. به این صورت که بچه‌های علاقه‌مند به موسیقی به‌صورت آنلاین در زمینه نواختن پیانو آموزش می‌بینند و تمرین می‌کنند. جالب است بدانید که خیلی راحت هم در این زمینه همکاری می‌کنند.
اجرای نمایش توسط کودکان و نوجوانان قبل از شیوع کرونا
خانواده ها، یار کمکی بچه ها در آموزش آنلاین
*اینجا یک سئوال مطرح می‌شود. مدتی قبل در گفت‌وگویی که با یکی از مددکاران اوتیسم داشتم، ایشان به دشواری آموزش آنلاین به بچه‌های دارای این اختلال اشاره می‌کرد و می‌گفت ازآنجاکه بچه‌های اوتیسم تمرکز پایینی دارند، آموزش آنلاین نمی‌تواند درباره آنها با موفقیت زیادی همراه باشد مگر اینکه آموزش‌های مجازی به والدین این بچه‌ها ارائه شود و آنها نکات را به فرزند اوتیسم خود انتقال دهند. شما هم به همین شیوه عمل می‌کنید؟
- این موضوع، بستگی به سطح طیف اوتیسم دارد. اگر بچه‌ای در سطح یک باشد و عملکردهای شناختی ادراکی و اجرایی‌اش بالا باشد، می‌توانیم آموزش آنلاین را مستقیماً برای خودش داشته‌باشیم. چون بچه‌های این سطح می‌توانند خودشان را با این تغییرات سازگار کنند. اما اگر بچه‌هایی در سطح‌های پایین‌تر باشند یعنی اختلال طیف اوتیسم در آنها در حد متوسط یا شدید باشد، ما از طریق فضای مجازی آموزش را به والدین آنها ارائه می‌دهیم و آنها با فرزندانشان کار می‌کنند.
*بنابراین خانواده‌های علاقه‌مند و پای کار، نقش مهمی در موفقیت آموزش آنلاین فرزندان اوتیسم‌شان دارند.
- 100 درصد همین‌طور است. نکته مهمی در اینجا وجود دارد. طبق صحبتی که با بسیاری از این خانواده‌ها داشته‌ام، این عزیزان به‌نوعی به قرنطینه عادت دارند. این خانواده‌ها قبل از کرونا هم هر جایی نمی‌توانستند بروند بیشتر در جلساتی که خانواده‌های اوتیسم حضور داشتند، یعنی خانواده‌هایی که شرایطی مثل خودشان داشتند، احساس آرامش می‌کردند چون خیلی اوقات، حتی اقوام نزدیک هم درک چندانی نسبت به شرایط این بچه‌ها ندارند. اما کرونا که آمد، شرایط برای این خانواده‌ها بدتر شد. یعنی همان پارک رفتن که تا حدی می‌توانست جای خالی مهمانی‌های فامیلی را برای این بچه‌ها و خانواده‌هایشان پر کند هم، از آنها گرفته شد.
در این شرایط، تنها چاره‌ای که باقی ماند، این بود که فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ای را به‌صورت آنلاین به این خانواده‌ها ارائه و کمک‌شان کنیم در ایام تعطیلی مدرسه و فعالیت‌های کاردرمانی و هنردرمانی، بتوانند فرزندانشان را در امور هدفمندی مثل کارهای هنری مشارکت فعال بدهند و اوقات آنها را به شکل مفید پر کنند.
قرنطینه به توان کرونا!
*به‌این‌ترتیب، کرونا وضعیت قرنطینه این خانواده‌ها را تشدید کرد و باعث افزایش محدودیت‌های قبلی‌شان شد. فرصت خوبی است برای گفتن از سختی‌های این خانواده‌ها در دوران کرونا...
- خانواده‌های بچه‌های اوتیسم در کشور ما بسیار مظلوم واقع شده‌اند و در دوران کرونا این مظلومیت مضاعف شد. ما که روانشناس و کارشناس توانبخشی هستیم و شب و روزمان با این خانواده‌ها سپری می‌شود، می‌دانیم آنها در دوره یک‌ساله کرونا چه شرایط سخت و وحشتناکی را تجربه کرده‌اند.
ببینید، زندگی بسیاری از افراد عادی در اثر کرونا زیر و رو شد اما زندگی خانواده‌های دارای فرزند استثنایی، با شدت بیشتری زیر و رو شد. چرا؟ چون خانواده همیشه یک مسئله‌ای را با خود داشت؛ واقعیتی مبنی بر وجود یک فرزند با شرایط خاص. وقتی که شرایط به هم می‌ریزد، این خانواده‌ها حتماً آسیب بیشتری می‌بینند. برای مثال، یکی از مراجعین من که یک جوان طیف اوتیسم است، در سال 99 سه بار در بیمارستان بستری شد درحالی‌که در سال‌های قبل و در شرایط عادی شاید یک‌بار در سال به شرایط بستری در بیمارستان می‌رسید. تصور کنید 3 بار بستری شدن در طی یک سال چقدر وحشتناک است و چقدر می‌تواند به این جوان و خانواده‌اش آسیب بزند.
دکتر «کاوه مقدم»، دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، هنردرمانگر و مدرس دانشگاه
وقتی باید بین بد و بدتر انتخاب کنیم
*و شما برای کاهش همین رنج‌ها به فکر برگزاری کلاس‌های آنلاین افتادید و تصمیم گرفتید در این شرایط حداقل به‌صورت مجازی، فعالیت‌های هنری را برای بچه‌های اوتیسم از سر بگیرید؟
- در درجه اول هدف من این بود حالا که در شرایط کرونایی بچه‌های اوتیسم و خانواده‌هایشان امکان شرکت در جلسات حضوری را ندارند، از طریق کلاس‌های گروهی مجازی رایگان، ترتیبی دهم که بچه‌ها و خانواده‌هایشان در این شرایط حداقل دورهمی‌های آنلاین را تجربه کنند. این خیلی می‌تواند به حفظ ارتباطات آنها و حفظ روحیه‌شان کمک کند. مسلماً اگر کلاس‌ها حضوری بود، تأثیر بهتری داشت و با توجه به اینکه ارتباطات تصویری در بچه‌های اوتیسم قوی‌تر است، خیلی بیشتر می‌توانستیم به آنها کمک کنیم. اما خب، بین بد و بدتر، ما به بد رضایت دادیم.
واقعیت این است که هیچ‌کدام از خانواده‌های اوتیسم حاضر نبودند به‌صوت حضوری دور هم جمع شوند و فرزندانشان در کلاس‌های حضوری شرکت کنند چون نگران خطر بزرگتر بودند. با توجه به اینکه معمولاً سیستم ایمنی بچه‌های اوتیسم ضعیف است و آنها در کنار اختلال اوتیسم با مشکلات دیگری مثل تشنج هم دست‌وپنجه نرم می‌کنند، خانواده‌هایشان مدام نگران ابتلای آنها به کرونا هستند و حاضر نمی‌شوند این بچه‌ها را از خانه بیرون بیاورند. در این شرایط، با خودم فکر کردم چه کمکی می‌توانم برای این بچه‌ها و خانواده‌هایشان انجام دهم. تنها گزینه موجود، برگزاری کلاس‌های آنلاین بود و خوشبختانه بازخوردهای خوبی هم از این کلاس‌ها گرفتم، به‌ویژه در تمرین آنلاین نمایش.
اجرای نمایش توسط کودکان و نوجوانان طیف اوتیسم(قبل از شیوع کرونا)
صحنه نمایش، «سایکو دراما» و هنرمندانی که تا به حال ندیده اید
*وقتی از نمایش درمانی بچه‌های اوتیسم می‌گوییم، دقیقاً درباره چه مقوله‌ای صحبت می‌کنیم؟ در این زمینه و به‌ویژه درباره تمرین آنلاین نمایش توسط این بچه‌ها در این روزهای کرونایی بیشتر برایمان بگویید.
- در گروه‌های مجازی که تشکیل داده‌ایم، بچه‌ها به‌صورت صوتی خودشان را به‌جای شخصیت‌های نمایش قرار می‌دهند و ایفای نقش می‌کنند [چیزی شبیه نمایشنامه‌های رادیویی]. البته توجه داشته‌باشید که اینجا دیالوگ از پیش‌تعیین‌شده‌ای وجود ندارد و بیشتر دیالوگ‌ها به‌صورت بداهه توسط بچه‌ها ادا می‌شود. خود من به‌عنوان محور نمایش قرار می‌گیرم تا بتوانم به آنها در پیشبرد قصه کمک کنم.
ببینید، نمایشنامه‌ای که در کلاس آنلاین با بچه‌های اوتیسم تمرین می‌شود، نمایشنامه‌ای است که با رویکرد «سایکو دراما» نوشته‌ام؛ رویکردی که طبق آن، کودک یا نوجوان اوتیسم بتواند شرایط و مشکلات خودش را مطرح کند. یعنی در قالب نقشی در آن نمایش، بتواند با ما صحبت کند و از مسائل خودش بگوید. اجزای نمایش مبتنی بر اصول سایکو درام عبارتند از: 1) قهرمان اصلی که یکی از بچه‌های اوتیسم است 2)«یاور» که در اینجا کارگردان و همان روان‌درمانگر و روانشناس است 3)«مَن» های کمکی که بچه‌های دیگر گروه هستند و کارشان کمک به قهرمان اصلی نمایش است از طریق تکنیک‌هایی که روی آنها کار می‌کنیم 4) حضار که در نمایش آنلاین، همان خانواده بچه‌ها هستند.
*تمرین نمایش توسط بچه های با نیازهای ویژه و طیف اوتیسم
حال خوب بازیگران، هدف نمایش درمانی
*با این توضیحات، در نمایش‌های شما نباید منتظر تماشای یک کار هنری با شکل و شمایل معمول بود. درست است؟
بله. درواقع نمایش‌های ما در بستر نمایش‌درمانی اجرا می‌شود و با نمایش‌های حرفه‌ای تفاوت دارد. اینجا در کلاس‌های آنلاین، هدف ما این بوده که کودک یا نوجوان یا خانواده در فرایندی قرار بگیرد که از طریق ایفای نقش و نقش‌پذیری و الگوبرداری، بتواند مشکلات خودش را مطرح کند و برای مشکلاتش راه حلی پیدا شود. در نمایش حرفه‌ای، یک محصول هنری نهایی مدنظر است که ماحصل کار بازیگران، کارگردان، طراح صحنه و گریم و... است. اما در نمایش‌درمانی ما به این جزییات چندان نیاز نداریم. آنچه برای ما مهم است در درجه اول این است که در آن فرایند نمایش‌درمانی چه اتفاقی در لایه‌های شخصیتی قهرمان داستان‌مان می‌افتد.
وقتی قهرمان نمایش، متحول می شود
*در همین نمایش‌هایی که در ایام کرونا با بچه‌های اوتیسم تمرین کردید، این اتفاق چطور رقم خورد؟
به طور مثال در نمایش «آپارتمان»، نقش‌هایی را بر اساس ویژگی‌های روانشناختی بچه‌های اوتیسم مطرح می‌کردیم. مثلاً پسری بود که به هیچ وجه حرف والدینش را گوش نمی‌داد، خیلی اذیت می‌کرد، نظم‌پذیری نداشت و... من در نمایش نقش مدیر ساختمان را داشتم و به این پسر، نقش سرایدار را دادیم تا در فرایند قصه بتواند فرمان‌پذیری و نظم‌پذیری را تجربه کند و این تمرینی باشد که بتواند این رفتارها را در زندگی روزمره‌اش هم داشته‌باشد. این پسر در نمایش درواقع از دریچه نگاه خودش به آن سرایدار، حرف‌ها را بیان می‌کرد و به‌این‌ترتیب کم‌کم یاد گرفت ارتباط بهتری با خانواده‌اش برقرار کند.
*این فرایند معمولاً چقدر طول می‌کشد؟
چندین ماه طول می‌کشد تا ما به نتیجه مطلوب برسیم.
خوب است نکته‌ای را در اینجا توضیح دهم. ببینید، ما سعی می‌کنیم در هر گروه بچه‌هایی را برای تمرین نمایش در کنار هم جمع کنیم که شباهت‌های زیادی در ویژگی‌های شخصیتی داشته‌باشند و علائم رفتاری و مشکلاتشان در یک راستا باشد. فقط ممکن است این علائم در هرکدامشان در درجات مختلف باشد. به‌این‌ترتیب، پیام‌های نمایش می‌تواند برای همه آنها مفید و اثرگذار باشد.
درواقع در نمایش‌درمانی، فرایند نمایش به ما کمک می‌کند بتوانیم با شرایط این بچه‌ها بهتر آشنا شویم و راه حلی برای مشکلات آنها پیدا کنیم. مثلاً در نمایش آپارتمان، نظم‌پذیری و تعاون و همکاری را به همه بچه‌های گروه آموزش می‌دهیم، آن هم از طریق نقش‌هایی که به آنها داده می‌شود.
تنهای تنهای تنها...
*در یک سال کرونایی که پشت سر گذاشتیم، فعالیت‌های آنلاین شما برای بچه‌های اوتیسم مورد توجه نهادهای تخصصی مربوطه قرار گرفت؟ آیا برای تداوم این فعالیت‌ها از شما حمایت شد؟
- این اتفاق نیفتاد. نکته مهم این است که سلامت روان تک‌تک اعضای خانواده‌های طیف اوتیسم مانند سایر افراد جامعه حائز اهمیت است و دولت‌ها باید در بحث مدیریت بحران‌ها خانواده‌های دارای فرزند استثنایی به‌ویژه طیف اوتیسم را از یاد نبرند چون این خانواده‌ها شرایط بغرنجی را تجربه می‌کنند. در یک سال کرونایی که پشت سر گذاشتیم، تنها نهادی که تا اندازه‌ای به این خانواده‌ها کمک کرد، انجمن اوتیسم ایران بود.
بحث توانبخشی، آموزش و مشاوره کودکان اوتیسم، موضوع مهمی است. در دوران کرونا بسیاری از این بچه‌ها شرایط سختی را تجربه کردند چون کلاس‌های توانبخشی آنها تعطیل و روند آموزش و توانمندسازی آنها با وقفه مواجه شد. بنابراین تنها مأمن و فعالیت امن برای آنها در دوران کرونا، توانبخشی و آموزش آنلاین بود. بنده به‌عنوان عضو کوچکی از جامعه توانبخشی و روانشناسی برای این کار پیشقدم شدم و از طریق هنردرمانی آنلاین تلاش کردم در شرایط بحرانی کرونا، آشفتگی هیجانی بچه‌ها در این خانواده‌ها را مدیریت و کنترل کنم که البته کار سختی بود. انتظار داریم مسئولان مربوطه هم در این زمینه از ما حمایت کنند و یاریگر ما باشند.
در ستاد مدیریت کرونا کسی به فکر خانواده های بچه‌های با نیازهای ویژه نیست
*و کلام آخر...
مدیریت بحران در کشور ما همیشه ضعیف بوده و در رابطه با خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه در دوران کرونا، این ضعف آشکارتر و بیشتر شد. مشکل اساسی این است که در رابطه با مسئله کرونا، تمام همّ‌وغمّ مسئولان به بیمارستان‌ها و کادر درمان معطوف شد. درست است این عزیزان به خاطر مردم و برای ریشه‌کن کردن کرونا واقعاً از جان خود ایثار کردند و شایسته توجه و احترام هستند. اما واقعیت این است که در مدیریت بحران کرونا، از بخش‌های دیگر غفلت شد. به‌طور مثال، نقش روانشناس و به‌ویژه روانشناس کودکان استثنایی بسیار کمرنگ بود. اینکه اصلاً آموزش داده شود که خانواده دارای فرزند استثنایی ازجمله کودک یا نوجوان اوتیسم چطور باید با مسئله کرونا برخورد کند. توجه نکردن به شرایط این خانواده‌ها در دوران کرونا را در موارد متعددی می‌توان برشمرد که سفرهای نوروزی، یکی از آنهاست. وقتی سفرهای نوروزی بلامانع اعلام شد – فارغ از اینکه این یک تصمیم نادرست بود -، باید تمهیداتی برای این خانواده‌ها در نظر گرفته می‌شد. چرا؟ چون سازگاری بچه‌های اوتیسم با مسئله سفر، بسیار سخت و سنگین است. وقتی یک‌دفعه در میانه تعطیلات از طرف ستاد کرونا اعلام می‌شود چند شهر در اثر افزایش تعداد مبتلایان به کرونا، نارنجی شده و مسافران 72 ساعت فرصت دارند آن شهرها را ترک کنند، این تصمیمات غیرمنتظره می‌تواند خانواده دارای فرزند اوتیسم را در شرایط بسیار سختی قرار دهد.
ببینید، سفر برای بچه‌های اوتیسم به شکل متفاوتی نسبت به سایر افراد تعریف شده‌است. خانواده‌های بچه‌های اوتیسم وقتی به سفر می‌روند، حداقل باید یک هفته در مقصد بمانند تا فرزندشان بتواند خودش را با آن محیط سازگار کند. بنابراین این خانواده‌ها نمی‌توانند به سرعت آن شهر نارنجی‌شده را ترک کنند. تعیین چنین ضرب‌العجلی برای این خانواده بسیار آزاردهنده خواهد بود چون فرزندشان به شدت دچار به‌هم‌ریختگی و آشفتگی می‌شود. بنابراین دولت، سازمان بهزیستی و آموزش و پرورش استثنایی موظف است تمهیدات همه‌جانبه‌ای را برای حفظ سلامت روان خانواده‌هایی که دارای فرزند استثنایی هستند، فراهم کند.
***
«محمدجواد شیرازی» و خواهرش با پیام های هنری برای کرونا
کرونا آمد، ما زندانی شدیم...
برای درک بهتر نتایج شیوه هنردرمانی و فعالیت‌های مجازی دکتر مقدم در ایام کرونا در بهبود وضعیت بچه‌های با نیازهای ویژه و طیف اوتیسم، سراغ یکی از آنهایی می‌روم که شنیده‌های ما را دیده. خانم «شیرازی»، مادر «محمدجواد» 12 ساله، صحبت‌هایش را با توصیف روزهای کرونایی شروع کرده و می‌گوید: «بیرون رفتن از خانه و حضور در فضاهای باز مثل پارک به‌ویژه پارک جنگلی، تفریحات خیلی مفیدی برای بچه‌های ماست؛ هم باعث تقویت روحیه آنها می‌شود و هم برایشان آرامش‌بخش است. اما با شیوع ویروس کرونا دیگر نتوانستیم بچه‌ها را به اینجور فضاها ببریم. از یک طرف، سیستم ایمنی بچه‌های ما ضعیف است و از طرف دیگر نمی‌توانند خودشان را با محدودیت‌های کرونایی در بیرون از منزل وفق بدهند. بنابراین به همه جا و همه وسایل دست می‌زنند و تماس دست‌های آلوده با دهان، بینی و چشم‌هایشان خدای نکرده به‌راحتی می‌تواند باعث آلوده شدن آنها به ویروس کرونا شود. اینطور بود که از وقتی کرونا آمد، در خانه زندانی شدیم. واقعاً نگه‌داشتن دائمی بچه‌های ما در خانه، کار بسیار سختی است و طولانی شدن قرنطینه کرونایی باعث شد روحیه بچه‌ها و حتی خود ما تضعیف شود. حتی کلاس‌های کاردرمانی و دیگر فعالیت‌های بچه‌ها هم تعطیل شده‌بود. در این شرایط فقط کلاس‌های آنلاین آقای دکتر مقدم بود که به‌اصطلاح به داد بچه‌ها رسید و روحیه آنها را تغییر داد.»
روزنامه دیواری محمدجواد با موضوع کرونا
مامان! این صدای دوستان منه...
«کلاس‌های مجازی نمایش، عالی بود. آقای دکتر یک موضوع را برای نمایش انتخاب می‌کرد و براساس توانایی‌های بچه‌ها به هرکدام نقشی می‌داد. بعد از آن، بچه‌ها با توجه به موضوع نمایش و براساس نقش‌هایشان، با هم صحبت می‌کردند. خیلی خوب و جالب بود. تمرین نمایش به جای خود، پسر من از اینکه بعد از چند ماه صدای دوستانش را می‌شنید، حسابی ذوق‌زده شده‌بود. ازاینکه از تنهایی درآمده بود و دوباره می‌توانست با دوستانش ارتباط داشته‌باشد، خیلی خوشحال بود. البته این حس و حال خوب فقط مختص بچه‌ها نبود. ما والدین بچه‌ها هم از اینکه دوباره دور هم جمع شده‌ایم - حتی به صورت مجازی – خوشحال بودیم و با همکاری با فرزندان‌مان برای انجام تمرینات، خودمان هم روحیه می‌گرفتیم. همین‌جا از آقای دکتر مقدم تشکر می‌کنم که این فعالیت‌های مجازی را برای بچه‌های ما ترتیب دادند.»
محمدجواد روی صحنه نمایش
مسئولان محترم! لطفاً ما را هم ببینید
مادر صبور و مهربان محمدجواد که تصمیم گرفته در پایان این گفت‌وگوی کوتاه، چند جمله‌ای با مسئولان درد دل کند، می‌گوید: «از مسئولان می‌خواهم بیشتر به بچه‌های با نیازهای خاص رسیدگی کنند و امکانات بیشتری در اختیار آنها قرار دهند. بچه‌های ما هم استعدادهای فراوانی دارند که در صورت توجه و بهره‌مندی از آموزش‌ها و امکانات مناسب، می‌تواند شکوفا شود. شرکت در کلاس‌های نمایش، موسیقی و نقاشی دکتر مقدم در سال‌های گذشته، باعث شد توانایی‌های کلامی، حسی و ارتباطی بچه‌ها در سطح بالایی تقویت شود. علاوه‌براین، همین حضور بچه‌ها و خانواده‌ها در کنار هم، کمک می‌کرد روحیه همه ما خوب شود.
اما در همان زمان هم مشکلاتی داشتیم. هر بار باید بچه‌ها را برای تمرین و اجرا به یک محل جدید می‌بردیم؛ یک‌بار فرهنگسرا، یک‌بار سالن آمفی‌تئاتر دانشگاه و... با توجه به اینکه منزل هرکدام از ما در گوشه‌ای از شهر و حتی خارج از تهران است، این تغییرات مکانی خانواده‌ها را اذیت می‌کرد. اگر یک فضای ثابت در اختیار بچه‌های ما قرار بگیرد که مثلاً جمعه‌ها بتوانیم آنها را برای تمرین نمایش به آنجا ببریم، عالی می‌شود. اگر این فضا، بزرگ باشد، بتوان در و پنجره‌هایش را باز گذاشت و بچه‌ها با فاصله مناسب از همدیگر بنشینند، حتی در دوران کرونا هم می‌توانیم دور هم جمع شویم و بچه‌ها هم می‌توانند به‌صورت حضوری از آموزش‌های آقای دکتر استفاده کنند.»
انتهای پیام/
