به گزارش برنا؛ سازمان بهزیستی کشور به عنوان سازمان دارای رسالت، برگرفته از اندیشه‌های ناب بنیان گذار انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) و مطابق با ماموریت‌ها و وظایف قانونی خود، مصرح در قوانین بالادستی به ویره برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی کشور و در راستای تولی گری سلامت اجتماعی دارای چشم انداز روشن و شفاف در حوزه ماموریتش است. گزارش عملکرد این سازمان در سال 1399 را می‌توان در بخش‌های برنامه‌های رویکرد حمایتی، پایگاه سلامت اجتماعی، برنامه های رویکرد توانمندسازی، برنامه‌های رویکرد پیشگیری، برنامه های رویکرد مداخله و درمان، اقدامات رویکردی و زیرساختی مورد مطالعه و بررسی قرار داد. در این بخش به اقدامات این سازمان در حوزه اجتماعی به ویژه حمایت از زنان خواهیم پرداخت.
خانه امن زنان تحت خشونت خانگی/ وجود 22 خانه امن در 22 استان کشور
حمایت و توانمند سازی زنان و فرزندان تحت خشونت خانگی از برنامه های اولویت دار سازمان است. خانه امن به عنوان یکی از برنامه های حمایت کننده، طی مدت 4 ماه به زنان تحت خشونت خانگی و فرزندان تحت حضانت آنها خدمات تخصصی مددکاری اجتماعی، روانشناختی، پزشکی و درمانی ارائه می‌دهد تا در صورت ارتقاء امنیت فضای روانی خانواده، زمینه بازگشت خدمت گیرندگان فراهم و در صورت عدم تأمین امنیت خانه، اقدامات لازم تخصصی برای استقلال مراجعین فراهم شود.
زنان و کودکان از تبعات و عوارض ناشی از خشونت، بخصوص در زندگی خانوادگی رنج می‌برند و آزارهای جسمی، جنسی و روانی نه تنها تندرستی، سلامت عقل، تعادل عاطفی و روانی آنها را به خطر می اندازد بلکه جامعه را نیز متأثر می سازد. از آنجایی که پذیرش زنان و کودکان خشونت دیده در مرکز مداخله در بحران در کنار سایر گروه های هدف موجب بروز برخی مشکلات از جمله کاهش احتمال بازگشت ایشان به کانون خانواده می‌شد لزوم راه اندازی خانه های امن به عنوان مکانی اختصاص داده شده برای بازسازی روحی، روانی این گروه از زنان و فرزندان تحت حضانت ایشان بیش از پیش احساس شد لذا سازمان بهزیستی به عنوان سازمان حمایتی با ایجاد و راه اندازی خانه‌های امن از سال 1393 نسبت به ابلاغ دستورالعمل اجرایی و پروتکل تخصصی این فعالیت اقدام و 22 خانه امن را در 22 استان کشور راه اندازی کرد. در این مراکز با استفاده از مدل های خانواده محور و رویکرد پیشگیرانه اجتماع محور خدمات در قالب مدل اکولوژیک و در نظر گرفتن ابعاد فردی ، خانوادگی و اجتماعی مسئله مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و خدمات تخصصی ارائه می‌شود.
موضوع حمایت از زنان و فرزندان تحت خشونت خانگی مفهوم نوینی در تاریخچه حمایت از گروههای هدف می باشد و در این زمینه کشورهای اسکاندیناوی سرد مدار سایر کشورهای جهان هستند و در این کشورها پناهگاه ها بر اساس اهداف و نوع سرویس گیرندگان، رویکردها و فعالیتهای متفاوتی را دنبال می کنند. به عنوان مثال پناهگاه هایی که رویکرد حمایت های مالی خیرانه دارند معمولاً به گروه های بی خانمان و فقیر حمایت های مالی ارائه می دهند. پناهگاه های دولتی با تکیه بر بودجه اختصاص داده شده نقش هماهنگ کننده بین موسسات سرویس دهنده به زنان کتک خورده را به عهده دارند. پناهگاه هایی که رویکرد درمانی دارند به افراد دارای معلولیت و زنانی که نیاز به مشاوره و درمان دارند ارائه خدمت می کنند. پناهگاه های فعال اجتماعی ، علاوه بر سرویس دهی به زنان خشونت دیده، در حیطه های فیزیکی یا روانی، به جنبه شناسایی و مداخله در جهت اصلاح ساختارهای اجتماعی در سطح جامعه نیز توجه دارند.
توسعه خانه‌های امن از تعداد 22 خانه (7 خانه دولتی و 15 خانه با استفاده از ظرفیت های غیر دولتی) به تعداد 31 خانه در تمامی استان های کشور از چشم اندازهای این سازمان است.
برنامه اورژانس اجتماعی/ 75 درصد از جمعیت کشور تحت پوشش این خدمات هستند
«برنامه اورژانس اجتماعی» تلفیقی از 4 فعالیت : 1 - مداخله در بحران های، فردی، خانوادگی و اجتماعی (مرکز اورژانس اجتماعی)، 2 - خط تلفن اورژانس اجتماعی (123 ،) 3 - خدمات سیار اورژانس اجتماعی 4 -پایگاه های خدمات اجتماعی در سکونتگاه های غیر رسمی و مناطق حاشیه نشین و آسیب خیز می باشد. در این برنامه ویژگی های مهم ارائه خدمات اجتماعی یعنی : "تخصصی بودن"، "بموقع بودن" و "در دسترس بودن" مد نظر قرار گرفته است تا از این طریق ارائه خدمات به مردم در سازمان بهزیستی کشور "محدود به زمان و مکان" نگردد ،"رویکرد فعال" جایگزین رویکرد غیر فعال شده و در برنامه ها عملیاتی شود و برنامه ها به صورت رایگان و شبانه روزی ارایه گردد.
گروه های هدف شامل زنان و دختران در معرض آسیب اجتماعی یا آسیب دیده اجتماعی )دارای روابط نامشروع (، افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده اند، کودکان خیابانی، کودکان، همسران، سالمندان و معلولان آزار دیده، مبتلایان به اختلال هویت جنسی T.S ، دختران و پسران فراری از منزل، زوجین دارای اختلاف خانوادگی حاد، ساکنین سکونتگاه های غیر رسمی و مناطق حاشیه نشین و آسیب خیز بوده و خدمات در برنامه اورژانس اجتماعی توسط تیم تخصصی اعم از: مددکار اجتماعی، روانشناس، روانپزشک، مشاور حقوقی، پزشک و پرستار صورت می پذیرد.
سازمان بهزیستی از سال 1378 با اجرای "برنامه اورژانس اجتماعی" در 9 شهرستان جهت کنترل وکاهش آسیب های اجتماعی شروع به فعالیت نمود و از سال 79 در 31 استان کشور گسترش یافت. تا پایان سال 95 تعداد مراکز اورژانس اجتماعی به 196 مرکز افزایش پیدا کرد، 150 مرکز اورژانس اجتماعی طبق ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه در شهرهای بالای 50 هزار نفر راه اندازی گردید و در حال حاضر تعداد 346 مرکز اورژانس اجتماعی و 216 پایگاه خدمات اجتماعی فعال در مناطق آسیب خیز و حاشیه نشین به ارائه خدمت مشغول می باشند. در نظر است در صورت تامین اعتبار تا پایان برنامه ششم تعداد مراکز اورژانس اجتماعی به 400 و تعداد پایگاه های خدمات اجتماعی در سکونتگاه های مناطق آسیب خیز به 480 پایگاه افزایش یابد.
برنامه اورژانس اجتماعی به این شکل گسترده (بسته ارائه خدمات اجتماعی-روانی) با 4 فعالیت، در سطح منطقه و جهان وجود ندارد. در بسیاری از کشورهای دیگر خطوط اضطراری (Hot Line) در خصوص موضوعاتی مانند: خودکشی، کودک آزاری، خشونت و ... بصورت جداگانه فعالیت می کنند.
مراکز اورژانس اجتماعی در نیمه دوم سال 78 در 9 استان راه اندازی گردید. این تعداد در سال 79 به کل استان ها توسعه یافت. باتوجه به توسعه مراکز در سال های بعد، گروه های هدف بیشتری از خدمات این برنامه و 4 فعالیت بهره مند شدند و در حال حاضر بیش از 75 درصد از جمعیت کشور تحت پوشش خدمات تخصصی این برنامه می باشند.
داشتن جامعه‌ای برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت روانی – اجتماعی، تامین فرصتهای برابر، نهاد مستحکم خانواده، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی از چشم انداز این سازمان است.
مشاوره تلفنی دولتی (1480)/ 400 روانشناس و مشاور در این خط مشغول خدمت هستند
سازمان بهزیستی در سال 1372 همزمان با پیشرفت فناوری با تاکید بر روی زمان محدود و درمان ارزان و در دسترس، برای اولین بار مرکز صدای مشاور (خط 1480) را در تهران راه اندازی نمود. سیستم مشاوره تلفنی 1480 با هدف ارتقاء سطح سلامت و بهداشت روان آحاد جامعه، کاهش آسیبهای فردی، خانوادگی و اجتماعی، پوشش دهی صد درصد افراد جامعه در استفاده از خدمات مشاوره تلفنی، دسترسی آسان و سریع مردم به خدمات مشاوره و خدمات روانشناختی از طریق تلفن در هر نقطه از کشور، تخصصی و متنوع نمودن خدمات و در نهایت حفاظت مالی افراد در دریافت حمایت های روانی اجتماعی طراحی شده است. در حال حاضر خط 1480 در 31 استان کشور با تعداد 400 روانشناس و مشاور به ارائه خدمات روانشناختی در حیطه مشاوره خانواده، پیش از ازدواج، روانشناسی بالینی، مشاوره کودک و نوجوان، مشکلات بین فردی و مشاوره تحصیلی و شغلی می پردازد.
مشاوره تلفنی از سال 1371 فعالیت خود را با حضور دو مشاور در معاونت پیشگیری تهران آغاز نموده است. با توجه به استقبال مردم و افزایش تماس گیرندگان خط صدای مشاور از یک خط ثابت هفت رقمی به خط سه رقمی 148 تبدیل گردید. به دنبال اثر بخشی موثر، مشاوره تلفنی به مرور گسترش یافت و در سال 1382 به تعداد 26 کابین در مرکز جامع خدمات مشاوره تهران افزایش یافت و همزمان در سراسر کشور مراکز مشاوره تلفنی دایر گردید. در شهریور ماه سال 91 سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، این سازمان را ملزم به 4 رقمی نمودن این خط نمود و شماره مشاوره تلفنی به خط 1480 تبدیل شد و بر این اساس 100 درصد استان ها، شهرستان ها و روستاها تحت پوشش خط 1480 قرار گرفتند. (پرداخت آبونه سالانه این خط به عهده معاونت مشاوره می باشد.)
به دنبال استقبال گسترده تماس‌های مردمی در طی سالهای گذشته و بالا بودن آمار تماس های ناموفق مردمی، در سال 1395 مرکز 1480 استان تهران بر اساس دستورالعمل، استاندارد سازی، نوسازی و تجهیز گردید و تعداد کابین های مشاوره از 26 کابین به 58 کابین و تعداد خطوط مخابراتی از 1 به 3 خط با قابلیت 108 لینک افزایش یافت . در سال 96 نیز با توجه به رویکرد توسعه ای و استاندارد سازی خط 1480 و نظر به اقبال عمومی این خط در ارائه خدمات مشاوره ای در سراسر کشور صدای مشاور استان های آذربایجان شرقی، فارس، اردبیل، چهارمحال بختیاری و خراسان شمالی نیز نوسازی و تجهیز گردیدند.
رشد و گسترش کمی، کیفی و جغرافیایی خطوط تلفنی در کشورهای پیشرفته، گواه این واقعیت است که بحران های متعدد زندگی آحاد جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد و مشاورة تلفنی به عنوان شیوه ای اساسی برای توانمند کردن فرد تلقی می شود . کشورهای انگلیس، آمریکا، استرالیا، کانادا، نیوزیلند و سوئد سهم قابل توجهی از منابع خدمات بهداشت روان را برای خطوط مشاوره و پیشگیری از خودکشی سرمایه گذاری کردند. در حال حاضر قریب به چهارده خط تلفنی در ایران فعال است که خدمات متنوعی اعم از مشاوره، راهنمایی، ارجاع، و خدمات مداخله در بحران ارائه می دهند که در حال حاضر خط 1480 پیشتاز ارائه این خدمات در کشور است.
صدای مشاور یا مرکز مشاوره تلفنی مرکزی است که از سال 1372 توسط سازمان بهزیستی کشور تاسیس شده و تحت نظارت آن، به منظور کاهش اختلالات ، مشکلات و پیشگیری از آسیب های روانی – اجتماعی و ارتقاء سطح سلامت روان آحاد جامعه، اقدام به ارائه خدمات مشاوره روان شناختی به صورت تلفنی می نماید. رشد تعداد تماس گیرندگان از سال 1387 تا سال جاری نشان دهنده توجه مردم به خدمات مشاوره تلفنی بدون تبلیغات می باشد.
در پنج سال آینده سه راهبرد اساسی که سازمان بهزیستی کشور در راستای کاهش آسیبهای روانی اجتماعی و افزایش سطح سلامت روان مردم خواهد داشت شامل بهبود وضعیت فعلی خدمات سلامت روان، ارتقاء سواد سلامت روان جامعه و سرمایه گذاری در کاهش عوامل خطر سلامت روان می باشد. توسعه کمی و کیفی خدمات سلامت روان در جامعه با اولویت قرار دادن مناطق محروم وکم برخوردار و گروههای حساس از طریق ارائه خدمات تخصصی غیرحضوری و تلفنی در بخش غیر دولتی و تخصصی نمودن خط 1480 برنامه های پیش روی ماست.
حمایت از زنان سرپرست خانوار/ 103000 زن سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی هستند
حمایت از خانواده‌های زن سرپرست و ارتقاء توانایی‌ها و مهارت های زیستی، روانی، اجتماعی و کیفیت زندگی آنان از اهداف سازمان بهزیستی است. در حال حاضر برنامه‌های حمایت از زنان سرپرست خانوار و اعضاء خانواده ایشان با اهداف مشخص و در قالب های مختلفی انجام می شود که برخی از این برنامه ها عبارتند از :
- پرداخت مستمری ماهیانه به 240000 خانواده نیازمند تحت پوشش که با توجه به بعد خانوار این افراد، جمعیتی بالغ بر 560000 نفر را شامل می‌شوند و این خدمات به منظور تامین حداقل های معیشت خانواده‌های نیازمند انجام می شود.
- تامین و پرداخت ودیعه مسکن به بیش از 3500 خانواری که سرپرست آنها زن می‌باشد که قادر به تامین مسکن مناسب نیستند.
- پرداخت کمک هزینه شهریه به بیش از 15000 دانشجوی عضو خانواده های نیازمند که دارای سرپرست زن هستند و قادر به تامین هزینه های تحصیل نیستند.
- حمایت از ادامه تحصیل بالغ بر 77000 دانش آموز عضو خانواده های تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور به منظور جلوگیری از افت تحصیلی و ترک تحصیل آنها.
همچنین در راستای حمایت از اجرایی شدن سیاست های جمعیتی نظام و حمایت از خانواده هایی که در شرایط حاد و بحرانی قرار دارند به 48000 کودک چندقلو و خانواده های آنها توسط سازمان بهزیستی خدمات متنوع اجتماعی و اقتصادی ارائه می شود. روند حمایت از اقشار محروم و نیازمند منجمله زنان سرپرست خانوار تا قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به صورت پراکنده و غیر سیستماتیک توسط بنگاه ها و خیریه‌های قبل از انقلاب اسلامی انجام می‌شد. پس از پیروزی انقلاب، تمامی موسسات و انجمن هایی که بخشی از امکانات را به بهانه حمایت از اقشار نیازمند به سمت خود جلب کرده بودند و وظایف یکسانی را انجام می دادند تجمیع شدند و با عنوان سازمان بهزیستی کشور "به عنوان تنها بخش دولتی" به ارائه خدمات گسترده و هدفمند حمایتی پرداختند.
در حال حاضر خانواده های زن سرپرست و نیازمند و همچنین خانواده های دارای فرزند چند قلو تحت پوشش خدمات حمایتی متنوع سازمان بهزیستی قرار دارند.
- در آبان ماه سال 1397 برای اولین بار کلیه متقاضیان پشت نوبت دریافت خدمات از سازمان بهزیستی، تحت پوشش خدمات این سازمان قرار گرفتند.
- ساماندهی و انسجام در اجرای موثر فرایندهای حمایت از اقشار نیازمند و محروم بخصوص زنان سرپرست خانوار
اشتغال های گروهی در قالب گروه های همیار زنان سرپرست خانوار در سطح شهرها و روستاهای کشور به نحوی که هم اکنون بیش از 1200 گروه با عضویت بیش از 7000 زن سرپرست خانوار در سراسر کشور مشغول فعالیت اقتصادی می باشند.
- اجرای پروژه تامین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی با همکاری بانک کشاورزی و موسسه بین المللی تاک در 21 استان کشور در قالب 3400 گروه خودیار و عضویت بیش از 50000 نفر از مردم ساکن روستاها و حاشیه شهرها. از دستاوردهای مهم این برنامه می توان به توانمندسازی، توسعه کسب و کارهای خرد، رفع مشکل تامین وثیقه و ضامن اقشار نیازمند در هنگام دریافت وام ،کاهش فقر ، بهبود معیشت زنان و جوانان نیازمند و آسیب پذیر تحت پوشش و پشت نوبت در مناطق شهری و روستایی اشاره نمود.
- اجرای طرح های توانمندسازی اجتماع محور با رویکر فقر قابلیتی به منظور توانمندسازی جوامع محلی با استفاده از مشارکت مردم و نمایندگان منتخب آنان در سطح 183 محله فقیر نیازمند در سراسر کشور.
- ایجاد و گسترش بیمه های اجتماعی برای زنان سرپرست خانوار تحت پوشش ساکن شهر ها و روستاهای کشور به نحوی که هم اکنون 103000 نفر در کل کشور تحت پوشش این بیمه ها قرار دارند و می توانند در زمان سالمندی، از کار افتادگی، فوت و ... از مزایای بیمه بازنشستگی بهره مند شوند.
- ارائه آموزش های آماده سازی شغلی، مهارت های شغلی و مهارت های زندگی به بیش از 50000 زن سرپرست خانوار به صورت سالیانه.
- به منظور گسترش ضریب نفوذ خدمات اجتماعی، مجوز فعالیت به بخش های غیر دولتی تخصصی در قالب کلینیک های مددکاری اجتماعی ارائه می شود. در همین راستا خدمات تخصصی این بخش به صورت خرید خدمت از آنها دریافت می گردد. هم اکنون بیش از 450 کلینیک مددکاری اجتماعی در سطح کشور راه اندازی شده و مشغول ارائه خدمات تخصصی به افراد در معرض آسیب و آسیب دیده می باشند.
حمایت از محرومان و نیازمندان در شکل های سنتی، از قدیم الایام در کشور رواج داشته است. هر چند که این شیوه حمایت، در کوتاه مدت موثر است لیکن در طولانی مدت اثرات نامطلوبی برجای می گذارد که برخی از این اثرات نامطلوب عبارتند از وابستگی کمک گیرنده به فرد یا سیستم حمایت کننده، عدم تمایل به تلاش و کوشش بیشتر به منظور ارتقاء توانمندی های فردی و نداشتن انگیزه رشد و ... .
در شیوه های جدید، تاکید بر توانمندسازی و ارتقاء توانمندی افراد و در نهایت استقلال و عدم نیازمندی خدمت گیرنده به دریافت حمایت از سیستم های حمایتی می باشد. این فرایند که با عنوان توانمندسازی نامیده می شود یکی از رویکردهایی است که بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در کشور و توسط سازمان بهزیستی مطرح و رواج یافته است.
برنامه های توانمندسازی به ویژه توانمندسازی گروهی در ایران بر اساس الگوهای برگرفته از کشورهای آسیای جنوب شرقی (مالزی، اندونزی، بنگلادش، هند و ...) شکل گرفته است لیکن با ایجاد تغییراتی در ساختار و محتوای آن و بر اساس فرهنگ ایرانی- اسلامی، بومی سازی شده است. گوناگونی و تنوع برنامه های توانمندسازی در سطح کشور جمهوری اسلامی ایران یکی از کم نظیر ترین سیستم های توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را رقم زده به نحوی که برای بسیاری از کشورهای منطقه به صورت الگو و نمونه مطرح شده است.
یکی از مهم ترین دستاوردهای این برنامه، افزایش ظرفیت های زنان سرپرست خانوار و توانمندسازی و خروج آنها از چرخه خدمات حمایتی می باشد به نحوی که از 1377 تا 1397 نرخ رشد قریب به 500 درصدی را شاهد هستیم.
گسترش مشارکت زنان در برنامه‌های اجتماعی و اقتصادی، توانمندسازی و استقلال پایدار زنان سرپرست خانوار، تربیت و پرورش جمعیت دختران و زنان توانمند در سطح همه اقشار و گروه‌ها از چشم انداز این سازمان محسوب می‌شود.
فرزندخواندگی (سرپرستی دائم)/ سرپرستی کودکان بدون سرپرست در خانواده‌های جایگزین هدف بهزیستی است
حمایت و تقویت بنیان خانواده و ارتقاء کیفیت زندگی فرزندان تحت سرپرستی و تلاش در جهت توانمندسازی آنان از هدف سازمان بهزیستی است. مؤسسات شبانه روزی به رغم تلاش برای ارائه خدمات مورد نیاز و صرف وقت و هزینه‌های بسیار نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای ایفای تمام وظایف و نقش‌های خانواده باشند بر همین اساس دانش روانشناسی بر حضور کودک در کانون خانواده تأکید نموده و حضور کودکان در شیرخوارگاه‌ها و مراکز نگهداری شبانه روزی را تا حد ممکن مردود دانسته است. سرپرستی کودکان بدون سرپرست در خانواده های جایگزین علاوه بر فواید چشمگیر روانی–اجتماعی برای رشد کودکان، در جهت کاستن ناهنجاریهای روانی زن و شوهر محروم از نعمت فرزند نیز کارساز است و می تواند موجب استحکام بنیان خانواده باشد.
اولین قانون رسمی مربوط به سال 1353 است و پس از آن بعد از پیروزی شکوهند انقلاب اسلامی، در سال 1392 قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بد سرپرست به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. از جمله نقاط عطف در این قانون، واگذاری سرپرستی کودک به زنان مجرد، ایرانیان مقیم خارج و تسهیل فرآیند فرزندخواندگی است. با تصویب قانون فوق و آیین نامه اجرایی آن، دستورالعمل تخصصی آن در سال 1397 به بهزیستی کلیه استان ها ابلاغ شد همچنین طی هماهنگی های انجام گرفته با اداره سجلات وزارت امور خارجه، هماهنگی با سفارت خانه‌ها و نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در کشور های دیگر برای واگذاری فرزند به ایرانیان مقیم خارج صورت گرفته است. با توسعه طرح فوق ، تعداد و زمان اقامت فرزندان در شیرخوارگاه و مراکز به حداقل کاهش پیدا می‌کند.
حمایت از خانواده‌ها جهت نگهداری از فرزندان در خانواده/ 62 درصد فرزندان بهزیستی در خانواده تحت مراقبت هستند
انتخاب شایسته‌ترین خانواده برای سرپرستی و مراقبت از کودکان بی سرپرست و فاقد سرپرست موثر از اهداف بهزیستی است. اقدامات مددکاری جهت بازپیوند کودک به خانواده، کمک مالی جهت حمایت از خانواده های کم بضاعت جهت نگهداری فرزندان در خانواده، بازدیدهای مددکاری جهت اطمینان از وضعیت مناسب مراقبت از فرزند در خانواده از برنامه‌های سازمان بهزیستی است.
قبل از انقلاب برنامه حمایت از خانواده‌ها جهت نگهداری از فرزندان فعال بوده است ولی عملکرد بسیار محدودی داشته است، پس از انقلاب با تقویت برنامه های مراقبت از فرزندان در خانواده، این برنامه توسعه یافته بطوری که در حال حاضر 16317 کودک تحت پوشش این برنامه هستند و با توسعه طرح امداد در حال حاضر حدود 62 درصد فرزندان تحت سرپرستی در بهزیستی در خانواده تحت مراقبت قرار می گیرند و انتظار می رود با توسعه برنامه مراقبت از فرزندان در خانواده و تسهیلات ایجاد شده درصد کودکان تحت مراقبت در خانواده به بیش از 80 درصد در سال های آتی رسیده و تعداد مراکز به حداقل ممکن خود برسد.
گزارش اقدامات در راستای تاسیس و اجرایی کردن مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی)
نظر به جایگاه سازمان بهزیستی کشور به عنوان یکی از نهادهای اصلی و تاثیر گذار در حوزه رفاه اجتماعی کشور و متولی ارتقاء سلامت اجتماعی که در طی چند دهه منشاء خدمات ارزشمند تخصصی و حمایتی به گروههای مختلف جامعه بوده است و با عنایت به ورود به گام دوم انقلاب و نیز گذشت حدود 40 سال از تشکیل این سازمان و توسعه ماموریت ها ، نیازها و انتظارات و مطالبات جامعه و اجتناب ناپذیربودن بهره مندی از ظرفیت های مردمی در قالب شبکه ای از واحدهای غیردولتی فعال در کشور و به منظور تقویت و توسعه خدمات تخصصی و حمایتی ، طراحی و اجرای راهکاری که امکان ارائه مجموعه ای از خدمات را فراهم نموده و موجب تسهیل مراجعه ، پیگیری و پاسخگویی به جامعه شود را بیش از پیش ضروری نمود.از این رو استقرار مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی) در دستور کار قرار گرفت.
این موضوع پس از تصویب در شورای معاونین سازمان در دست بررسی کارشناسی و اقدام قرار گرفت که بر اساس آیین نامه برنامه عملیاتی مربوطه گام های اجرایی موضوع در حال پیگیری است و تاکنون ضمن برگزاری نشست های تبینی در سطوح مختلف سازمان و شکل گیری کارکردهای مربوطه، دستورالعمل اجرایی تاسیس و اداره واحدهای مذکور تحت عنوان مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی) تدوین، تصویب و ابلاغ گردیده است و بدنبال آن سایر شیوه نامه و دستورالعمل ها جهت شکل گیری آن تصویب و ابلاغ شد، همچنین فراخوان جهت مشارکت مردم و نهادهای مدنی جهت استقرار صورت گرفت که در حال حاضر مراحل صدور مجوز جهت موافقت اصولی در حال انجام است.
انتظار می‌رود با استقرار این مراکز در سطح کل کشور و مناسب و متناسب با پراکندگی جغرافیایی و سکونتگاه های گروهای هدف تحت پوشش ، شرایط مطلوبی از جهت تسهیل مراجعات، پاسخگویی و دریافت خدمات فراهم آید.
تسهیلگری و ایجاد اشتغال/ ایجاد اشتغال برای 502989 نفر
تسهیلگری اشتغال و کار آفرینی جامعه هدف امری است که همیشه مورد نظر سازمان بهزیستی کشور قرار داشته است. دشواری های خاص ایجاد اشتغال و تداوم آنها ایجاب می نماید تا سازمان به منظور این مهم برنامه های متفاوتی اعمال نماید تا با استفاده از این مکانیسم ها ضریب امنیت شغلی جامعه هدف را تعالی بخشد. به همین منظور و در راستای تحقق قوانین فرا دستی و براساس اهداف تعریف شده در برنامه سازمان، تسهیلگری اشتغال گروه های هدف قادر به کار شامل معلولین، اعضاء خانوار افراد از کار افتاده و جویای کار، زنان سرپرست خانوار ، دختران خود سرپرست، زنان و دختران آسیب دیده ، فرزندان ترخیصی و معتادین بهبود یافته قادر بکار پس از آماده سازی شغلی افراد توسط تیم های توانمند سازی مستقر در حوزههای تخصصی به طرق ذیل در دستور کار سازمان قرار گرفته است:
- پرداخت تسهیلات قرض الحسنه اشتغالزائی (خود اشتغالی ، کار فرمائی و مشاغل خانگی)
- پرداخت مشوق های حمایتی (بیمه سهم کارفرمائی ، خویش فرمائی و یارانه ارتقاء کارائی افراد داری معلولیت)
- کارآفرینی اجتماعی(صدور مجوز و واگذاری فعالیت ها به استناد مواد 24 و 26 و 28 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت)
- اجرای الگوهای توانمند سازی اقشار آسیب پذیر (تامین مالی خرد ، گروه های همیار ، مراقبین خانگی و استاد شاگردی)
فرآیند تسهیلگری اشتغال ابتدا به صورت پراکنده و غیرمنسجم از طریق پرداخت های موردی و بلاعوض شکل گرفت. پس از این مشاغل خرد و خانگی از طریق الگوهای توانمندسازی از جمله استاد شاگردی، تشکیل گروه های همیار و خودیار زنان تحت نظارت سازمان طراحی و اجرا گردید و از سال 89 با تأمین اعتبارات تکلیفی اشتغالزایی در قوانین بودجه سنواتی فرآیند آماده سازی شغلی و ایجاد اشتغال و کمک به تثبیت مشاغل بصورت منسجم در بخش های خانگی، خوداشتغالی و کارفرمایی در حال انجام می باشد.
تسهیلگری و ایجاد اشتغال به تعداد 502989 نفر ، ایجاد خودباوری در اقشار آسیب پذیر، تغییر نگرش جامعه به توانمندی های افراد داری معلولیت به صورتیکه در مقایسه و بررسی عملکرد کمی این فعالیت نرخ رشد از سال پایه به سال نود و هفت 1130 درصد مشاهده می‌شود که نشان از عزم ملی سازمان در راستای ارتقاء برنامه های توانمند سازی، آماده سازی شغلی و استفاده از تمام ظرفیت‌ها و فرصتهای شغلی موجود در جامعه است.
کاهش نرخ فقر و بیکاری افراد تحت پوشش تا افق سال 1404 ، همچنین سازمان بهزیستی کشور تا پایان برنامه ششم توسعه متعهد به تسهیلگری اشتغال 170538 نفر دیگر از اقشار آسیب پذیر می‌باشد.
پایگاه سلامت اجتماعی/ هدف، رساندن تعداد پایگاه‌های سلامت اجتماعی به 887 است
ارتقاء و راهبری هدفمند برنامه های سلامت اجتماعی، فرایندهای مشارکتی و توانمندسازی پایگاه های سلامت اجتماعی برای مدیریت محلی از برنامه های این سازمان است.
طرح پایگاه سلامت اجتماعی از ابتدا به صورت تجربه همیاران در برخی استان ها شکل گرفت. ابتدا این پایگاه‌ها محل هایی برای خدمت رسانی به مردم محله، برگزاری کلاس های آموزشی در امور تربیتی، مشورتی و مهارتی و نیز برخی خدمات مددکاری بودند که بطور همزمان مراکزی برای تحلیل وضعیت، نیازسنجی کیفی و اولویت های محله و مکان هائی برای رصد عوامل محافظتی و خطر و در نهایت پیشگیری از آسیب های اجتماعی هم تلقی می شدند. لذا ضرورت شکل گیری چنین ساختارهای غیردولتی در محله ها به شکل پاتوق گفت و گو در جهت افزایش سرمایه اجتماعی بیش از پیش احساس می شود.
الگوی راه اندازی پایگاه های سلامت اجتماعی، نخستین بار در جریان تجارب گروه های همیار در برخی استان های کشور شکل گرفت. در ابتدا، مراکزی برای ارائه خدمات آموزشی، مشاوره و مددکاری بودند که توسط " گروه های جمعیت همیاران سلامت اجتماعی" مدیریت می‌شدند. در حال حاضر مطابق ماده 57 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، همچنین مطابق ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه کشور، سازمان بهزیستی متولی سلامت اجتماعی با رویکرد پیشگیری از آسیب های اجتماعی و مداخله در بحرانهای اجتماعی شناخته شده است. بدین منظور توسعه نقش مردم و سازمان‌های مردم نهاد در حوزههای مشارکت- های گروهی و تأمین مالی مبتنی بر رویکرد خیر اجتماعی و تلاش در جهت جلب مشارکت بیشتر ذی‌نفعان در تأمین منابع مورد نیاز از جمله وظایف سازمان بهزیستی به شمار می‌آید.
پایگاه سلامت اجتماعی به عنوان مرکزی است که در آن مجموعه ای از فعالیت های اجتماعی تحت عنوان برنامه های توسعه محلی اجرا می گردد که نمونه مشابه آن در سطح منطقه ای و جهانی دیده نشده است.
طی سالهای متمادی، گسترش کمی پایگاه های سلامت اجتماعی به وقوع پیوست، همچنین در سطح جامعه محلی نیز نیروی فعال داوطلب آموزش دیده افزوده شده است. این افزایش کمی در شرایطی ایجاد گردیده که ظرفیت سازی محلی انجام شده و داوطلبان محلی تحت پوشش آموزش های اجتماعی قرار گرفته اند، نگرشها نسبت به مسائل اجتماعی تغییر کرده و ناظر بر این است که سرمایه انسانی و اجتماعی در حوزه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی تولید شده است.
پیش بینی می‌شود با ظرفیتسازی جامعه تحت پوشش و با مشارکت نیروی انسانی فعال جامعه تا پایان برنامه ششم تعداد پایگاه های سلامت اجتماعی به 887 پایگاه برسد.
مراقبت وتوانمند سازی کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی سازمان در شیرخوارگاه ها وخانه های کودکان و نوجوانان
توانمندسازی فرزندان و ورود آنها به جامعه به عنوان فردی موفق از اهداف سازمان بهزیستی است.
- کوچک سازی پرورشگاه ها و مراکز اردوگاهی با جمعیت 300 نفر و تبدیل آنها به خانه های کوچکتر با جمعیت کمتر از 50 نفر
- تقویت برنامۀ حمایت از کودکان در خانواده و کاهش تعداد فرزندان در خانه ها
- ایجاد دفتر تخصصی " امور شبه خانواده " در ستاد بهزیستی کشور در سال 1377 با تاکید بر سیاست گذاری و برنامه ریزی مراقبت از فرزندان در خانواده و خانه
- ایجاد خانه های تارک ) توانمندسازی اجتماعی-روانی کودکان( با هدف ارائه خدمات خاص به کودکان و نوجوانان دارای مشکلات عاطفی، رفتاری و آماده سازی آنان برای ورود به خانه های عادی کودکان و نوجوانان
- اجرای برنامه های فرهنگی و آموزشی برای فرزندان در راستای توانمند سازی فرزندان از جمله ترویج فرهنگ قرآنی ، مذهبی، مهارت های ورزشی، مهارت های هنری، مهارت های حرفه ای و مهارت های زندگی.
- پوشش فراگیر بیمه تأمین آتیه فرزندان در جهت تأمین امنیت اجتماعی و اقتصادی و روانی فرزندان پس از ترخیص با همکاری شرکت سهامی بیمه ایران
- ارائه خدمات مراقبتی و توانمندسازی به کودکان دارای معلولیت در کنار کودکان عادی.
- تاکید بر تقویت و پیگیری امور تحصیلی فرزندان درخانه ها که حضور بیش از 1500 فرزند دانشجو و نخبه دردانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی گواه بر این امر است.
در ایران تا سال 1322 هجری قمری هیچ پرورشگاه یا دارالایتامی برای نگهداری از ایتام ایجاد نشده بود لذا پرورشگاه را خارجیها به ایران وارد کردند. در سال 1285 شمسی، نمایندگان دوره اول مجلس شورای ملی، نگهداری از اطفال بی سرپرست و سرراهیرا به عنوان یکی از وظایف محوله به شهرداری تصویب کردند و در تعقیب این قانون در سال 1298 هجری شمسی اولین دارالایتام در دروازه قزوین و نیز اولین شیرخوارگاه در دروازه دولت تهران احداث شد. این دو مؤسسه بعد از تأسیس تا 30 سال به فعالیت ادامه دادند. پس از آن در سال 1341 بنگاه مستقل معاونت عمومی با بنگاه پرورش کودکان ادغام و سازمان تربیتی شهرداری تهران به وجود آمد.
علی رغم افزایش تعداد کودکان ورودی به سیستم مراقبت شبانه روزی ناشی از افزایش جمعیت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی و به دلیل انجام فعالیت های قابل توجه در زمینه مراقبت از کودکان در خانواده، موجب شده است که تعداد کودکان تحت مراقبت در مراکز شبانه روزی نسبت به کودکان تحت مراقبت در خانواده افزایش قابل توجهی نداشته باشد.
چشم انداز این است که کودکان در مراکز شبانه روزی در کمترین زمان ممکن به خانواده ها منتقل و در بستر خانواده به توانمندسازی اجتماعی، روانی و اقتصادی دست پیدا کنند.
مراقبت وتوانمند سازی کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی سازمان در شیرخوارگاه ها وخانه های کودکان و نوجوانان
توانمندسازی فرزندان و ورود آنها به جامعه به عنوان فردی موفق از اهداف مهم سازمان بهزیستی کشور است.
- کوچک سازی پرورشگاه ها و مراکز اردوگاهی با جمعیت 300 نفر و تبدیل آنها به خانه های کوچکتر با جمعیت کمتر از 50 نفر
- تقویت برنامۀ حمایت از کودکان در خانواده و کاهش تعداد فرزندان در خانه ها
- ایجاد دفتر تخصصی " امور شبه خانواده " در ستاد بهزیستی کشور در سال 1377 با تاکید بر سیاست گذاری و برنامه ریزی مراقبت از فرزندان در خانواده و خانه
- ایجاد خانه های تارک (توانمندسازی اجتماعی-روانی کودکان) با هدف ارائه خدمات خاص به کودکان و نوجوانان دارای مشکلات عاطفی، رفتاری و آماده سازی آنان برای ورود به خانه های عادی کودکان و نوجوانان
- اجرای برنامه های فرهنگی و آموزشی برای فرزندان در راستای توانمند سازی فرزندان از جمله ترویج فرهنگ قرآنی ، مذهبی، مهارت های ورزشی، مهارت های هنری، مهارت های حرفه ای و مهارت های زندگی.
- پوشش فراگیر بیمه تأمین آتیه فرزندان در جهت تأمین امنیت اجتماعی و اقتصادی و روانی فرزندان پس از ترخیص با همکاری شرکت سهامی بیمه ایران
- ارائه خدمات مراقبتی و توانمندسازی به کودکان دارای معلولیت در کنار کودکان عادی.
- تاکید بر تقویت و پیگیری امور تحصیلی فرزندان درخانه ها که حضور بیش از 1500 فرزند دانشجو و نخبه دردانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی گواه بر این امر است.
در ایران تا سال 1322 هجری قمری هیچ پرورشگاه یا دارالایتامی برای نگهداری از ایتام ایجاد نشده بود لذا پرورشگاه را خارجیها به ایران وارد کردند. در سال 1285 شمسی، نمایندگان دوره اول مجلس شورای ملی، نگهداری از اطفال بی سرپرست و سرراهی را به عنوان یکی از وظایف محوله به شهرداری تصویب کردند و در تعقیب این قانون در سال 1298 هجری شمسی اولین دارالایتام در دروازه قزوین و نیز اولین شیرخوارگاه در دروازه دولت تهران احداث شد. این دو مؤسسه بعد از تأسیس تا 30 سال به فعالیت ادامه دادند. پس از آن در سال 1341 بنگاه مستقل معاونت عمومی با بنگاه پرورش کودکان ادغام و سازمان تربیتی شهرداری تهران به وجود آمد.
علی رغم افزایش تعداد کودکان ورودی به سیستم مراقبت شبانه روزی ناشی از افزایش جمعیت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی و به دلیل انجام فعالیت های قابل توجه در زمینه مراقبت از کودکان در خانواده، موجب شده است که تعداد کودکان تحت مراقبت در مراکز شبانه روزی نسبت به کودکان تحت مراقبت در خانواده افزایش قابل توجهی نداشته باشد.
اینکه کودکان در مراکز شبانه روزی در کمترین زمان ممکن به خانواده‌ها منتقل و در بستر خانواده به توانمندسازی اجتماعی، روانی و اقتصادی دست یابند ازچشم انداز این سازمان است.
رشد و تکامل همه جانبه کودکان پیش از دبستان
مراقبت، تربیت، پرورش و آموزش کودکان بر اساس برنامه های رشد محور با اولویت مناطق کمتر برخوردار از اهداف سازمان بهزیستی کشور است.
عدالت محوری و فراهم آوردن فرصت دسترسی به خدمات تخصصی با تمرکز بر ارائه خدمت به کودکان زیر 6 سال مناطق محروم و روستایی با اجرای طرح تامین یک وعده غذای گرم برای کودکان در روستا مهدها و مناطق محروم و حاشیه شهرها، ایجاد مهدهای کودک در مناطق محروم و آسیب خیز شهری، ایجاد وگسترش مهدهای کودک در مناطق روستایی، تامین بخشی از شهریه کودکان سه دهک پایین درآمدی و همچنین ارتقاء کیفیت خدمات مهدهای کودک و توسعه کیفی همگام با توسعه کمی با انجام اقدامات زیر:
• بهره مندی قریب به صد مهدکودک از خدمات خیرین جهت بازسازی و تجهیز.
• ارائه اقلام آموزشی و کمک آموزشی رایگان ویژه موضوع تغذیه سالم، مفاهیم ترافیکی، نماز، رشد حرکتی و... برای کودکان.
• برگزاری برنامه های فرهنگی و جشنواره های آموزشی ویژه مناسبت های ملی و مذهبی با محوریت کودکان مهدهای کودک و کودکان با نیازهای ویژه متناسب با شرایط بومی استان به دو صورت مستمر و مقطعی.
از سال 1347 تشکیلاتی به نام سازمان خانه های فرهنگ روستایی وابسته به وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی به منظور ارائه خدمات فرهنگی، رفاهی وآموزش های فنی حرفه ای به روستائیان کشور تأسیس گردید . این سازمان در سطح کشور در روستاهایی که واجد شرایط بودند اقدام به احداث مراکزی نمودند که خانه فرهنگ روستایی نامیده شدند . بعدها خانۀ فرهنگ روستایی زیر پوشش وزارت کشاورزی و عمران روستایی قرار گرفت. بعد از انقلاب و تأسیس سازمان بهزیستی کشور در سال 1359 خانه های فرهنگ روستایی از وزارت کشاورزی و عمران روستایی تفکیک شد و با تصویب هیأت وزیران در سال 1360 عملا به سازمان بهزیستی پیوست. در سازمان بهزیستی دفتر کل خدمات حمایتی روستایی مسئول برنامه ریزی و ادارة امور خانه فرهنگ روستایی شد و از مجموع خانه های فرهنگ روستایی که قبل از انقلاب مشغول به کار بودند، تعداد 800 واحد آن تحویل دفتر مذکور گردید . سازمان بهزیستی به منظور تحقق بخشیدن به اصول 21 و 29 قانون اساسی در اهداف و فعالیت های خانه‌های فرهنگ روستایی تغییراتی به عمل آورد ونام آن ها را به مجتمع های خدمات حما یتی روستایی تغییر داد که یکی از اهداف مجتمع های فوق ایجاد مهدهای کودک روستایی بود. مهدکودک پرحجم ترین و مهم ترین خدمتی بود که مجتمع های روستایی ارائه می دادند. پس ازآن در سال 1380 این دفتر با توجه به برنامه رشد و تکامل یکپارچه کودکان 1( ECD) با همکاری یونیسف در راستای اجرای برنامه های خردسال در 7 استان آغاز به راه اندازی روستا مهد نمود.
بررسی تطبیقی ضرورت ها و الزامات توسعه مهدهای کودک در کشورهای استرالیا، کامبوج، آمریکا، ژاپن، انگلیس، ایران، کوبا و ترکیه نشان می دهد که آموزش و پرورش کودکان در سالهای پیش از دبستان در سایر کشورها بسیار متنوع و دارای جایگاه خاصی است. در کشور های دیگر مانند ترکیه و کوبا و فرانسه و ... نیز این نوع از آموزش بعنوان یکی از شاخه های الحاقی نظام آموزشی عمومی مطرح می باشد. اکثر اینگونه مدارس بطور خصوصی اداره می شوند. در ایران به جز روستا مهدها و تعداد محدودی مهدکودک دولتی، تاسیس و اداره تمامی مهدهای کودک به بخش خصوصی1 Education children development واگذار شده است. همچنین تمام اقدامات و طرح های سازمان بهزیستی در راستای استفاده کودکان مناطق محروم از خدمات مهدهای کودک و رایگان شدن خدمات برای آنها و ارتقاء کیفیت خدمات است.
خروج مهدکودک از مرکز نگهداری صرف به مرکز ارائه دهنده خدمات متنوع و پیشگیرانه، در حال حاضر مهدهای کودک پایگاهی برای انجام سایر خدمات مدنظر سازمان بهزیستی نظیر اجرای برنامه غربالگری آمبلیوپی، غربالگری اختلالات شنوایی، غربالگری اضطراب، غربالگری اختلالات تکاملی و غیره هستند.
ارائه خدمت به کودکان زیر سن دبستان و افزایش ضریب نفوذ خدمات رشد و تکامل همه جانبه به کودکان به منظور بهره مندی حداقل 70 الی 80 درصد کودکان از این خدمات از چشم اندازهای این سازمان است.
برنامه تامین مسکن نیازمندان/ واگذاری 67127 واحد مسکونی به معلولان و مددجویان در دولت یازدهم
از مهمترین مسائل اساسی و از جمله ابتدائی ترین نیازهای بشری تامین مسکن می باشد. اصول 3 ، 31 و 43 قانون اساسی ضمن اینکه مسکن را حق مسلم هر فرد و خانواده ایرانی می داند، تأمین این حق بویژه برای اقشار کم درآمد را جزء لاینفک وظایف دولت برشمرده است. بر اساس مطالعات به عمل آمده بیش از 70 % از هزینه ماهیانه خانوارهای دهک های پائین درآمدی را هزینه های مسکن شامل می شود. درصد مذکور در حوزه مستمری بگیران تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور به شدت افزایش پیدا می‌کند. در این راستا تأمین مسکن این قشر از جامعه، حذف هزینه‌های سرسام آور مسکن را از سبد هزینه خانوار آنها در پی خواهد داشت بنابراین توجه به این مهم گامی است بنیادی در جهت توانمندسازی خانوارها، ضمن اینکه اقدامی است در جهت پیشگیریاز گسترش آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی.
کمک به تامین مسکن جمعیت هدف تا قبل از سال 1385 به صورت موردی و با مشارکت خیرین اجرایی گردیده است. از ابتدای سال 1385 با تشکیل ستادی به نام ستاد مسکن مددجویان در سازمان بهزیستی کشور، فعالیت تامین مسکن معلولین و نیازمندان تحت پوشش به صورت جدی در دستور کار بهزیستی قرار گرفته است. تعداد کل واحدهای مسکونی واگذار شده به جمعیت هدف از ابتدای تشکیل سازمان بهزیستی، 103001 واحد مسکونی بوده که از این تعداد 67127 از ابتدای دولت یازدهم به معلولین و مددجویان تحت پوشش واگذار شده است. براساس قانون برنامه ششم توسعه سازمان بهزیستی کشور می بایست سالانه نسبت به تامین مسکن 3800 خانوار تحت پوشش اقدام کند.
//انتهای پیام: 5
