همشهری استان‌ها – محمد بلبلی: نی‌انبان قدمت زیادی در ایران دارد، به طوری که در نقش برجسته‌های طاق بستان مربوط به دوره ساسانیان، تصویر حکاکی شده نوازنده نی‌انبان دیده می‌شود. نواختن نی‌انبان در استان‌های جنوبی ایران مانند بوشهر، خوزستان، هرمزگان و مناطقی از جنوب کرمان متداول است، اما جایگاه این ساز در موسیقی بوشهر نسبت به دیگر نواحی مستحکم‌تر است.
ویژگی‌های ساختار ظاهری نی‌انبان
نی‌انبان لوله‌های صوتی دوتایی و زبانه‌های یک‌لایه و یک مخزن ذخیره هوا دارد.
این ساز که در بوشهر، نی هَمبونه نامیده می‌شود از اجزای زیر تشکیل شده‌است:
۱- دسته: دسته نی‌انبان، غلاف چوبی ناودانی شکلی‌ست که داخل آن دو عدد نی زبانه‌دار قرار دارد و نی‌ها با موم در داخل دسته ثابت می‌شوند. روی هر نی، شش سوراخ صوتی در قسمت جلو ایجاد شده‌اند و بر سر هرکدام از نی‌ها، زبانه‌ای یک لایه (مانند زبانه نِی جُفتی و دوزَله) قرار گرفته است.
٢- انبان: انبان یک مَشک یا پوست دباغی شده بز یا گوسفند است که به عنوان مخزن ذخیره هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد. پوست تقریباً یکپارچه است و قسمت گردن آن از داخل بسته می‌شود. یک دهانی (محل دمیدن) در محل سوراخ یکی از دست‌ها و دسته نی‌انبان در محل سوراخ دست دیگر نصب می‌شود. قسمت پایینی پوست نیز در یک نقطه جمع و از داخل بسته می‌شود. بنابراین مخزن آماده شده، یک مجرای ورود و یک مجرای خروج هوا دارد. در مجرای ورود هوا، دهانی نصب می‌شود و در مجرای خروج هوا، دسته نی‌انبان را طوری نصب می‌کنند که زبانه‌ها در داخل انبان قرار گیرند.
٣- دهانی: شی قرقره مانند و محل دمیدن در مخزن نی‌انبان است.
تکنیک اجرایی نی‌انبان
نوازنده، قبل از نواختن، انبان ساز را با دمیدن در دهانی، پر از هوا می‌کند و بعد دسته نی‌انبان را در دست‌های خود گرفته و شروع به نواختن می‌کند. فشار هوای داخل مخزن باعث ارتعاش زبانه‌ها می‌شود و صدای ایجاد شده، با گرفتن (بستن) یا بازگذاشتن سوراخ‌های صوتی نی‌ها تغییر می‌کند. در نی‌انبان، زبانه‌ها داخل مخزن هوا قرار دارند و با لب‌های نوازنده تماس ندارند.
در این ساز این امکان برای نوازنده وجود دارد که با استفاده از هوای ذخیره شده در انبان، بتواند لحظاتی ساز را بدون دمیدن به صدا درآورد. مخزن هوای نی‌انبان در آغوش نوازنده قرار می‌گیرد و او با بازوهای خود از دو طرف به مخزن فشار می‌آورد، بنابراین چون این ساز مخزن ذخیره هوا دارد در نواختن آن نیازی به استفاده از تکنیک نفس برگردان نیست.
موارد و نوع استفاده نی‌انبان
نی‌انبان غالباً در مجالس عروسی وشادمانی نواخته می‌شود و رپرتوار آن شامل ترانه‌ها و قطعات مختلفی چون حاجیونی، شَکی، چوپی‌ها یا آهنگ‌های رقص است. در مناطق غربی استان بوشهر، از نی‌انبان در مراسمی چون مولودی و زار نیز استفاده می‌شود. دایره و تمبک و دَمّام سازهای همراهی‌کننده نی‌انبان در بوشهر هستند.
جنس و مواد به کار رفته در ساختمان نی انبان
- دسته: چوب
- نی‌ها: نی
- زبانه‌ها: نی
- انبان: پوست بز یا گوسفند
- دهانی: پلاستیکی یا چوبی
