همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: این نشست با همکاری دانشگاه تهران، مجله بخارا، مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور، فصلنامه صنوبر و دبیرخانه نوزدهمین کنگره علوم خاک ایران برگزار شد و علاوه بر تقدیر از سالها تلاش محمد بایبوردی از بنیانگذاران دانش نوین خاکشناسی در ایران به مسائل و مشکلات خاک در کشور اشاره شد.
در اینجا کار را همیشه «یک نفره» جلو بردهاند
اسماعیل کهرم، بومشناس در ابتدای مراسم با اشاره به تجربیات و خاطرات خود در سالهای دور گفت: وقتی پنجاه و اندی سال پیش بنده در قطار به همسفران و حتی در دانشگاههای مختلف عرض میکردم که «پرنده شناسم» واکنش آنها خنده بود. میگفتند پرنده که سر جایش است به تو چه ارتباطی دارد. تو عمرت را صرف میکنی دنبال پرنده؟ اگر کاری در این مملکت انجام میگیرد توسط «یک نفر» انجام میشود. ۶۰ سال پیش دکتر بایبوردی هم احتمالا با همین واکنشها مواجه میشدند، اما امروز ما نشستهایم و دانش و قدرت پردازش آنچه مورد علاقهشان بود را ستایش میکنیم. گفته شده که ایشان به اندازه دو وزارتخانه کار میکردهاند. پشتکار ایشان را ببنید و کم کاری وزارتخانههای ما را. چه دانشجویانی ایشان تربیت کردهاند؟ چه توفیقی به دست آوردند؟ و این سعادت ماست که الان یادی از ایشان میکنیم.
ترویج علم خاک روی کاغذ پیش نمیرود
در این نشست محمد بایبوردی از طریق تماس تصویری رو به مخاطبان گفت: بیشتر کتابهای این حوزه مربوط به ۶۰، ۷۰ سال پیش است و صرفا تجدید چاپ میشوند. اگر میخواهید کاری برای حوزه خاک انجام دهید «ترویج علم خاک» به کشاورزان را جدی پیگیری کنید. من این ارتباط را ارتباط سستی میبینم. تا زمانی که سازمان ترویج کار خود را خوب انجام ندهد، هر اقدامی نمایشی خواهد بود. بهترین روش آموزش به روستاییان این است که نتیجه طرحهای پایلوت خود را به آنها نشان دهید. از روی کاغذ نمیشود به آنها چیزی منتقل کرد. در ضمن «بیخودی من را گنده نکنید سواد من هم اندازه شماست»
بیشتر بخوانید:
صنایع دستی گره خورده به تاریخ و فرهنگ
شب یخچال های طبیعی ایران در بخارا
شب قنات مجله بخارا | روایت عاشقانه ای از تمدن ایرانی
دوستی شصت ساله در کوه و بیابان
خاک؛ بنیان امنیت غذایی و قربانی فرسایش
فروتنی محمد بایبوردی مورد تشویق حضار قرار گرفت و در ادامه سخنرانیها، کامبیز بازرگان، رییس انجمن علوم خاک ایران گفت: خاک در تقسیمبندیها جزو موجودات غیر زنده لحاظ میشود ولی کارکردهای ان به همه موجودات زندگی میدهد. خاک برای خانم خانهدار زحمت است و در ادبیات دینی پاکیزه کننده و امانتدار عزیزان ماست و در عین حال پاک کننده آلایندههای محیط زیستی است و برای هر وطن دوستی، عزت و افتخار. او با اشاره به اینکه فکر نمیکردیم روزی برسد که در آب و هوا و خاک کمبود داشته باشیم، گفت: از ۱۶۵ میلیون هکتار وسعت ایران، ۱۸.۵ میلیون هکتار خاک در چرخه کشاورزی داریم و با آن میتوانیم غذا تولید کنیم. با افزایش جمعیت فشار بیشتری بر این خاک محدود وارد میشود. سرانه خاک حاصلخیز در دنیا ۰.۲هکتار برای هر نفر و در ایران این رقم به ۰.۱۸هکتار است. بر اساس مستندات، وسعت اراضی قابل کشاورزی ایران قابل افزایش نیست بنابراین ما باید همین اراضی محدود را به لحاظ کمی و کیفی حفظ کنیم.
او با اشاره به اینکه ۲۵درصد تنوع زیستی در خاک قرار دارد در مورد عمده تهدیدات خاک در کشور گفت: فرسایش، کاهش مواد آلی خاک، کاهش بنیه حاصلخیزی، شوری، آلودگی مهمترین تهدیدات است. از ۱۸.۵ میلیون هکتار فقط ۱.۲ میلیون هکتار خاک درجه یک است و محدودیت ندارد. ما به عنوان آحاد جامع موظفیم در حفظ خاک بکوشیم. خاک امنیت غذایی، تعدیل اثرات تغییر اقلیم، ترسیب کربن و ... را تامین میکند.
هشدار ۵۴ سالهای که جدی گرفته نشد
حنیفرضا گلزار در ادامه این مراسم گفت: سال ۱۳۷۸ که در دانشگاه فراگیری خاکشناسی را آغاز کرد. همواره یک نام زیاد به گوشم میخورد، محمد بایبوردی؛ در کلاسهای پیدایش و ردهبندی خاک، فیزیک خاک، رابطه آب خاک و گیاه و ... در هر نمایشگاه کتاب و هر کتابخانهای، باز هم کتابهای سهگانه استاد.
این متخصص خاک و فعال محیط زیست با اشاره به اینکه جایگاه محمد بایبوردی بسیار فراتر از یک خاک شناس برجسته است، گفت: استاد بایبوردی دست کم ۷۰ سال برای خاک و خاک شناسی و کشاورزی و امنیت غذایی کشور کوشیده است. افسوس که دانشگاهها و ساختار آموزشی کشور دست کم در ۵۰ سال گذشته از پرورش و آموزش چنین اندیشمندانی، نظریه پرداز و تحلیلگر ناتوان بودهاست.
او گفت: از ۱۰ هزار سال پیش که تاریخ جهان و انسان امروزی در فلات مرکزی ایران آغاز شد و نخستین بذر تمدن بشری -برخلاف آنچه ویلدورانت و مستشرقین مغربی از خود به یادگار گذاشتند- نه در میانرودان که در خاکهای حاصلخیز کرانههای هلیل رود جوانه زد، پدران و مادران تمدن ساز ما، آب این گوهر گران هستی را در زیر خاک همچون گنجی گران پنهان میکردند. خاک هم امانتداری شایسته برای این گوهر کمیاب در فلات تفدیده ایران زمین بود. اما امروز که خط تولید مهندس و متخصص در دانشگاهها در گردش است، به بندآوردن راهابهای سطحی بیرون از خاک و بند کشیدن آب زیر آفتاب سوزان میبالیم. آیا از ۸۰ سال پیش که به چنین رویکرد نادرستی چنگ درانداخته بودیم و تیشه بر ریشه درخت تمدن کوفتیم تا چرخ توسعه بتنی را بچرخانیم کسی زینهار نداده بود؟ شگفتا که جوان ۳۷ ساله که پر سودا برای کشاورزی، امنیت غذایی و آینده ایران داشت روزهای فلاکت بار آبی سرزمین مادری را به نیکی پیش بینی کرده بود.
او با اشاره به یادداشت فنی دکتر بایبوردی، نوشته شده در سال ۱۳۵۴ در روزنامه رستاخیز گفت: در بندهای ۷، ۱۱ ۱۲ و ۱۳ این یادداشت او چنین نوشت: باید که تجدید نظر اساسی و بنیادی در تشکیلات وزارت کشاورزی و خودداری از صدور اجازه تاسیس دانشکده های جدید کشاورزی در سراسر کشور صورت پذیرد و اینکه در برنامه ششم (پیش از انقلاب) فقط ساخت سدهای که در دست احداث بودهاند ادامه یابد و از احداث سد جدید خودداری شود.
حنیفرضا گلزار در پایان سخنرانیاش با ارائه مقایسهای از وضعیت آبی ۵۴ سال پیش تا کنون گفت: به این بیندیشیم که در سال ۱۳۵۴ حجم روان آبهای سطحی کشور، بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب و حجم کل مخازن سدهای بهرهبرداری شده در کشور کمتر از ۱۰ میلیارد متر مکعب بود. هم اکنون حجم روانپای سطحی کشور به کمتر از ۳۰ میلیارد متر مکعب و حجم مخازن سدهای کشور به بالای ۵۲ میلیارد متر مکعب افزایش یافته است.
در پایان علی دهباشی، پژوهشگر، مدیرمسئول و سردبیر مجله بخارا گفت: در هیچ فرهنگی و در هیچ زبانی به مسئله خاک به عنوان یک جریان ادبی، فکری، فلسفی و عرفانی جز در زبان فارسی پرداخته نشده است. ارتباطی که ما در دیوانهای شعرا از رودکی و حافظ گرفته تا معاصرین مانند شاملو و فروغ فرخزاد در تمامی ابعاد و عرصههای ادبی و فرهنگی داریم، هیچ زبانی در دنیا این رابطه را با مفهوم عرفانی خاک برقرار نکرده است.
او گفت: زبان فارسی این توانایی را داشته که این مفهوم را در تمامی سطوحش بیان کند. پیشنهادم به برگزارکنندگان این نشست این است که از نویسندگان و محققان دعوت کنید و مفهوم خاک از نظر ادبیات عرفانی و ادبیات اشراقی را در نشستی دیگر به بحث بگذارید.
