به گزارش همشهری آنلاین، دکتر احمدرضا لاهیجانزاده معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص بارشهای اخیر اظهار کرد: یکی از ویژگیهای سامانهای که اخیراً وارد کشور شد، سرعت کم حرکت ابرها بود، بهطوریکه نزدیک به ۵ روز بر فراز ایران مستقر بود. معمولا سامانههای بارشی طی ۲ یا ۳ روز عبور میکنند، اما این سامانه سرعت کمتری داشت و بنابراین شانس بیشتری برای جبران کمبارشیها به ما داد.
وی ادامه داد: دومین ویژگی این سامانه این بود که بارشها خوشبختانه حوزه زاگرسی، یعنی هم زاگرس و هم البرز را پوشش داد. با توجه به اینکه عمده سدهای کشور نیز در همین حوزه مستقر شدهاند، امکان جبران کاهش بارندگی بیشتر فراهم میشود تا زمانی که بارشها مثلاً در پهنه فلات مرکزی رخ دهد.
لاهیجانزاده گفت: در بخش عراق، بهویژه در کردستان عراق، میزان بارشها بسیار سنگینتر بود که این موضوع نیز بهصورت غیرمستقیم میتواند به ما کمک کند. در عراق، این بارشها از یکسو میتواند تا حدودی کانونهای گردوغبار را تثبیت کند و از سوی دیگر، در خصوص مشکلی که ما در هورالعظیم داریم، البته در صورتی که اجازه آبگیری داده شود، میتواند مؤثر باشد.
این مسئول افزود: این بارندگی اخیر در عراق بر روی حوضه دجله اتفاق افتاد و بارندگی سنگین در بخش عراقی بستان، در روز سهشنبه هفته گذشته در کمتر از دو ساعت به حدود ۲۰ میلیمتر رسید. این منطقه در مجاورت هورالعظیم قرار دارد و میتواند تا حدی نگرانیهای مربوط به آتشسوزی را جبران کند.
با این بارشها به شرایط نرمال نخواهیم رسید
معاون محیط زیست دریایی بیان کرد: پیشبینیهای هواشناسی نشان میدهد که در کشور ما، در زمستان پیشِ رو، میزان بارشها در حد نرمال و اندکی بالاتر از نرمال خواهد بود. اما با توجه به اینکه در پاییز امسال تقریبا بارشها بسیار ناچیز بود و بهطور میانگین حدود ۸۲ درصد کاهش بارندگی داشتیم، نمیتوان گفت که این میزان بارش واقعا قادر به جبران شرایط سال آبی باشد.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که خشکسالی پیوستهای که از سال قبل آغاز شد و تا انتهای پاییز امسال ادامه یافت، اثرات بسیار شدیدی بر جا گذاشته است، بهگونهای که حجم مخازن بسیاری از سدهای ما به حد صفر رسیده و عملا از مدار بهرهبرداری خارج شدهاند و به تراز ایمنی سدها رسیدهاند؛ ترازهایی که پایینتر از آن دیگر اجازه برداشت آب وجود ندارد.
وی تأکید کرد: بنابراین، جبران این شرایط در سال آبی پیشِ رو بر اساس پیشبینیهای هواشناسی تا حدودی امکانپذیر است، اما نه بهگونهای که تصور کنیم به شرایط نرمال خواهیم رسید. خیر، به شرایط نرمال نخواهیم رسید.
۱۴۰ میلیارد مترمکعب بیش از توان اکولوژیکی منابع آب زیرزمینی برداشت کردهایم
لاهیجانزاده درخصوص میزان نقش شرایط اقلیمی و نیز مدیریت منابع آبی در بحران کنونی آب در کشور گفت: مطالعات نشان دادهاند که اثر تغییر اقلیم در حوزههای آبریز متفاوت است، اما بهطور میانگین حدود ۲۰ درصد بر میزان روانآبها و به طور کلی بر منابع آب تجدیدپذیر اثرگذار بوده است. در ایران سهم عمده مشکلات به این بازمیگردد که ما با فعالیتهای انسانی خود اثر تغییر اقلیم را بهشدت تشدید کردهایم.
وی مثال زد: در حوزه آبریز دریاچه ارومیه قطعا سهم عمده به عملکرد انسان بازمیگردد. در آنجا اثر تغییر اقلیم وجود دارد، اما همانطور که اشاره کردم قطعا میزان تأثیرگذاری سیاستهای مدیریتی بیش از اثر اقلیم و طبیعت بوده است.
این مسئول تأکید کرد: بهطور کلی، در ایران روش مدیریت منابع و مصارف آب روش درستی نبوده و این مسأله باعث شده است که متأسفانه منابع و فرصتهای زیادی را از دست بدهیم و ثروتهای کشور کاهش یابد. یکی از نتایج این وضعیت، ناترازی شدید در منابع آب زیرزمینی است که به عدد ۱۴۰ میلیارد مترمکعب تراز منفی در مصرف تجمعی آبهای زیرزمینی رسیده است، یعنی ۱۴۰ میلیارد مترمکعب بیش از توان اکولوژیکی منابع آب زیرزمینی برداشت کردهایم و امروز به پدیده فرونشست زمین رسیدهایم.
وی افزود: اگر مدیریت منابع آب را بهعنوان یک زنجیره در نظر بگیریم، این زنجیره از حوضه آبریز آغاز میشود؛ جایی که در بالادست ـ در کوهستانها ـ بارندگی رخ میدهد، چشمهسارها جاری میشوند و رودخانهها شکل میگیرند. این رودخانهها هم سفرههای آب زیرزمینی را تغذیه میکنند، هم نیازهای مصرفی مردم را تأمین میکنند و در نهایت، در انتهای هر حوضه آبریز، معمولا یک تالاب وجود دارد. برای مثال، در حوضه آبریز کرخه، انتهای مسیر به هورالعظیم میرسد.
۴ مرحله سوءمدیریت آب در ایران/ تقریبا تمام ثروتهای طبیعی از دست رفته است
معاون محیط زیست دریایی اظهار کرد: ما از حدود ۱۵ سال پیش با از دست رفتن حقابه تالابها مواجه شدیم. برای نمونه، در مورد گاوخونی این مسئله حتی از ۲۰ سال پیش آغاز شده است. از دست دادن حقابه تالابها آغاز برهم خوردن تعادل بود؛ یعنی سهم تالابها را گرفتیم و توسعه کشاورزی را جایگزین کردیم و این روند بهتدریج ادامه پیدا کرد تا جایی که تالابها خشک شدند. پس از آن تالابها عملا از چرخه منابع و مصارف وزارت نیرو خارج شدند، اما برای این وضعیت چارهاندیشی نشد و این روند همچنان ادامه یافت.
وی توضیح داد: در واقع ابتدا تالابها را از دست دادیم، سپس رودخانهها کمآب شدند، بعد سفرههای آب زیرزمینی خشک شدند و در انتهای این زنجیره به پدیده فرونشست رسیدیم. اکنون ما در مرحله فرونشست زمین قرار داریم؛ یعنی تقریبا تمام آن ثروتهای طبیعی از دست رفته است.
این مسئول بیان کرد: فرونشست به معنای پایان یک چرخه مدیریت است. اگر مدیریت ناصحیح منابع آب را آغاز کنید، شروع آن با از دست رفتن تالابها و پایان آن با فرونشست زمین همراه خواهد بود. ما در ایران از آغاز تا پایان این مسیر را طی کردهایم و این مسأله دقیقا بیانگر سوءمدیریت است.
هشدار اختلاف میان منابع و مصارف از دهه ۶۰ آغاز شد
لاهیجانزاده گفت: بنده هفته گذشته در پیشجلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام گزارشی ارائه کردم که در آن وضعیت منابع و مصارف آب بهروشنی نشان میداد که از دهه ۶۰ هشدار اختلاف میان منابع و مصارف آغاز شده است. در سالهایی مانند ۶۶ و ۶۷ میزان منابع و مصرف تقریبا برابر بود، اما از آن مقطع به بعد فاصله بهتدریج شکل گرفت.
وی مثال زد: در سالهای ۸۲ و ۸۳ تراز تجمعی آبهای زیرزمینی به حدود منفی ۴۵ میلیارد مترمکعب رسید، در حالی که در سالهای ۶۷ و ۶۸ این عدد حدود منفی ۱۵ میلیارد مترمکعب بود. اینها سالهایی بودند که میشد بهموقع وارد عمل شد و بلافاصله جلوی این روند را گرفت، اما چنین اقدامی انجام نشد تا اینکه به وضعیت امروز رسیدیم.
تخریب سفرههای آب زیرزمینی غیرقابل جبران است
این مسئول درخصوص اینکه فرونشست زمین پدیدهای غیرقابل بازگشت است، بیان کرد: وقتی فرونشست رخ میدهد، سفره آب زیرزمینی در آن محدوده فشرده میشود؛ از بستر سنگی تا لایههای متخلخل خاک که تا سطح زمین امتداد دارند. آب در این بخشهای متخلخل ذخیره میشود و زمانی که چاه حفر میشود، آب از همین مسیرها وارد چاهها میشود. اما وقتی سفره فشرده میشود، این آب از تخلخل خاک خارج شده و فشردگی رخ میدهد؛ پدیدهای که ما از آن بهعنوان فرونشست یاد میکنیم. در چنین شرایطی، حتی اگر در آینده برداشتها متوقف شود و بارندگی نیز مناسب باشد، دیگر مخزنی وجود ندارد که بتواند این آب را ذخیره کند.
وی تأکید کرد: بنابراین، بیشترین آسیب متوجه آبهای زیرزمینی است. برای مثال، اگر یک تالاب دوباره آبگیری شود، امکان بازگشت حیات به آن وجود دارد، اما سفرههای آب زیرزمینی از جمله موارد غیرقابل جبران هستند و جزو خسارتهای محیطزیستی به شمار میروند که امکان بازگشت ندارند.
۴۹۰ هزار چاه غیرمجاز در کشور داریم
معاون محیط زیست دریایی گفت: اساسا یکی از دلایلی که در حوضههای آبریز روانآب رودخانهها کاهش پیدا میکند، همین مسأله چاههایی است که احداث شدهاند. برای مثال، در دهه ۶۰ چاهی با عمق ۲۰ یا ۲۵ متر به آب میرسید و تراز آب زیرزمینی آن تقریبا با تراز آب رودخانه برابر بود و معمولا وضعیت بهگونهای بود که رودخانه، آبهای زیرزمینی را تغذیه میکرد.
وی ادامه داد: اما زمانی که سطح آب زیرزمینی بهشدت پایین میآید، هر مقدار جریانی که بخواهد اتفاق بیفتد و هر میزان نفوذی هم که صورت گیرد، نمیتواند این کاهش را جبران کند، زیرا اختلاف سطح آنقدر زیاد شده است که سطح آب زیرزمینی بهسرعت قابل بازگشت نیست.
این مسئول تأکید کرد: اینکه ما تأکید میکنیم باید در بخش کشاورزی و در میزان برداشت از آبهای زیرزمینی تجدیدنظر شود، دقیقا به همین دلیل است؛ تا فرصت زمانی ایجاد شود که سطح آبهای زیرزمینی بتواند دوباره بهتدریج بالا بیاید.
لاهیجانزاده درباره برداشت غیرمجاز از آبهای زیرزمینی کشور اظهار کرد: ما حدود ۴۹۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز داریم. باید از ساماندهی چاههای غیرمجاز شروع کنیم و همزمان به اضافهبرداشت از چاههای مجاز بپردازیم. اگر این اقدامات آغاز شود، میتوانیم بهتدریج تعادل میان آبهای سطحی رودخانهها و آبخوانهای زیرزمینی را بازگردانیم.
