همشهریآنلاین - پروانه بندپی: بیخوابی، یکی از شایعترین شکایتهای سلامت در جوامع امروز است. بر اساس مطالعات جدید، حدود یکسوم بزرگسالان در جهان به طور مقطعی علائم بیخوابی را تجربه میکنند و نزدیک به ۱۰ درصد مبتلا به بیخوابی مزمن هستند؛ اختلالی که با افزایش خطر بیماریهای قلبیعروقی، دیابت، افسردگی، زوال شناختی و حتی کاهش طول عمر ارتباط مستقیم دارد. اما مرز بین یک بیخوابی موقت و یک اختلال خواب جدی کجا است و چه زمانی باید برای درمان بیخوابی سراغ متخصصان طب خواب برویم؟
بی خوابی؛ فراتر از یک خستگی ساده
بسیاری از ما تجربه یک شب بیخوابی را داشتهایم؛ شبی که ساعتها در رختخواب غلت میزنیم و خواب به چشممان نمیآید. اما اگر این بیخوابی به یک عادت تبدیل شود و بیش از چند روز ادامه یابد، نباید آن را نادیده گرفت. دکتر پانتهآ آریا، متخصص اعصاب و روان و فوق تخصص اختلالات خواب در این باره به همشهریآنلاین میگوید: «اگر فردی بیش از یک هفته تا ده روز دچار بیخوابی باشد و با درمانهای خانگی مثل دمنوشها و ... بهبود پیدا نکند و این وضعیت باعث خستگی روزانه، کلافگی و افت عملکردش شود، باید حتما به متخصص خواب مراجعه کند.» این جمله، زنگ خطری جدی است که نشان میدهد بیخوابی مزمن میتواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحتالشعاع قرار دهد و بر جنبههای مختلفی مانند تمرکز، حافظه، خلقوخو و حتی روابط اجتماعی تأثیر بگذارد.
این علائم را نباید نادیده گرفت
علاوه بر بیخوابی مداوم، برخی علائم و شرایط خاص دیگر نیز وجود دارند که لزوم مراجعه به متخصص خواب را پررنگتر میکنند. دکتر آریا به این موارد اشاره میکند: «افرادی که در خواب خروپف میکنند، افرادی که دچار کابوسهای مکرر هستند، یا سندروم پای بیقرار دارند و قبل از خواب دچار علائمی مثل گزگز، مورمور شدن، درد، خارش یا احساس گرمی و سردی در ناحیه انتهای ساق پا میشوند، حتماً باید به متخصص طب خواب مراجعه کنند.»
این علائم، هر کدام میتوانند نشانهای از یک اختلال خواب جدی باشند که نیازمند تشخیص و درمان تخصصی است. به عنوان مثال، خروپف بلند و نامنظم، که غالباً با وقفههای تنفسی همراه است، میتواند نشانهای از "آپنه خواب انسدادی" باشد؛ وضعیتی که در آن تنفس فرد در طول خواب به طور مکرر متوقف میشود و میتواند منجر به عوارض جدی قلبیعروقی و مغزی شود. به گفته متخصصان، آپنه خواب درماننشده، خطر ابتلا به فشار خون بالا، سکته مغزی و بیماریهای قلبی را به طور قابل توجهی افزایش میدهد. سندروم پای بیقرار و کابوسهای مزمن نیز تنها اختلالات آزاردهنده شبانه نیستند. بلکه میتوانند با افسردگی، اضطراب، بیماریهای نورولوژیک و حتی افزایش ریسک بیماریهای قلبی همراه باشند.
کیفیت خواب مهمتر از کمیت آن
گاهی افراد ساعتهای کافی میخوابند، اما با این حال احساس خستگی و بیحالی دارند. این مساله نشاندهنده اهمیت کیفیت خواب است. دکتر آریا، فلوشیپ طب خواب با تأکید بر این نکته میگوید: «افرادی که شروع خواب مناسبی دارند اما خواب آنها منقطع است، یا حتی خواب ممتدی دارند اما مثلا با وجود ۷ ساعت خواب پیوسته، صبحها احساس سنگینی شدید، خوابآلودگی روزانه، افت توجه، تمرکز و حافظه دارند، درواقع کیفیت خواب مناسبی ندارند و باید حتما به متخصصین خواب مراجعه کنند.» این افت کیفیت خواب میتواند ناشی از عوامل متعددی باشد که تنها با ارزیابی دقیق متخصص قابل تشخیص است.
مطالعات نوروساینس نشان دادهاند که خواب بیکیفیت حتی اگر از نظر زمانی کافی بهنظر برسد، فرآیند پاکسازی مواد سمی از مغز و تثبیت حافظه را مختل میکند؛ مسالهای که در بلندمدت میتواند خطر ابتلا به اختلالات شناختی را افزایش دهد.
چه کسانی باید حساستر باشند؟
برخی گروههای جمعیتی به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیکی یا بیماریهای زمینهای، آسیبپذیری بیشتری در برابر اختلالات خواب دارند. آریا درباره این گروهها میگوید: «سالمندان، افراد مبتلا به فشار خون بالا، بیماران مبتلا به پارکینسون، افرادی که سابقه دمانس یا آلزایمر دارند یا علائم آن در آنها آغاز شده است و همچنین کودکان ADHD یا بیشفعال گروههای خاصی هستند که آسیبپذیرترند. در این گروهها در صورت وجود اختلال خواب، خانوادهها باید حساستر باشند و سریعتر برای ارزیابی و درمان اقدام کنند.»
بیشتر بخوانید؛
نشانهای جدی برای تست خواب
یکی از پرسشهای رایج بیماران این است که آیا برای بیخوابی باید تست خواب انجام داد یا نه. آریا در این باره توضیح مهمی ارائه میدهد: «یکی از مهمترین علائم هشداردهنده برای انجام تست خواب، خروپف داشتن فرد است. اگر فردی دارای فشار خون، دیابت و وزن بالا است و خروپف میکند، این میتواند نشانه اختلال «آپنه خواب» باشد. تشخیص شدت این اختلال فقط با تست خواب مشخص میشود.» این نکته بسیار حیاتی است، چراکه بسیاری از افراد خروپف را پدیدهای بیاهمیت تلقی میکنند. در حالی که این عارضه میتواند نشانهای از یک وضعیت تهدیدکننده زندگی باشد.
چه زمانی تست خواب ضروری است؟
البته باید دانست که همه بیخوابیها نیاز به تست خواب ندارند. آریا در این خصوص میگوید: «در بیخوابیهای سادهای که درماننشده باشند، معمولاً نیازی به تست خواب نیست و فقط با رعایت بهداشت خواب یا اصلاح الگوی خواب، اصلاح زمان مصرف داروها و گاهی درمان دارویی قابل کنترل است. اما در بیخوابیهای مقاوم به درمان، کابوسهای مکرر و کابوسهایی با الگوی غیرمعمول که شبیه تشنج است، انجام تست خواب ضروری است.» این تقسیمبندی نشان میدهد که رویکرد درمانی برای اختلالات خواب باید متناسب با علت و شدت آن باشد. به گفته این فلوشیپ طب خواب، «در بسیاری از موارد اصلاح سبک زندگی و تغییر عادتهای خواب میتواند در رفع بیخوابیها بسیار مؤثر باشد.»
به توصیههای بلاگرهای سلامت گوش نکنید
قرار نیست و نباید بیخوابی را تحمل کنیم. در عین حال، قرار هم نیست با نسخههای خودسرانه یا توصیههای سطحی بلاگرها در فضای مجازی آن را درمان کنیم. چون چنین چیزی شدنی نیست. آنچه متخصصان خواب بر آن تأکید دارند، تشخیص درست و بهموقع است؛ تشخیصی که میتواند از تبدیل یک مشکل قابل درمان به بحرانی مزمن و پرهزینه جلوگیری کند.
